İŞLETME YÖNETİMİ

Değişik bakış açılarına göre yapılan tanımlar yönetimin anlamına “boyut ya da
derinlik” kazandırdıkları için önemlidir. Ancak her bakış açısında üç temel özellik öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi “amaçlara ulaşmak”, ikincisi “verimlilik,
etkinlik ve iktisadilik”, üçüncüsü ise “işbirliğinin sağlanması”dır. Yönetimin bu üç
temel özelliği “rasyonellik (akılcılık) ölçütleri” olarak adlandırılmakta ve yönetimin akıl ve bilime dayanan bir eylem olmasının önemini vurgulamaktadır.

Yönetimin Öğeleri (İşlevleri)
Planlama: Geleceğe yönelik faaliyetler doğrultusunda öngörüde bulunma işidir.
Bu doğrultuda gerçekleştirilen alternatif planlar arasından en uygun olanını seçme şeklinde tanımlanabilir. Planlama aşamasında ne, nerede, ne zaman, nasıl ve niçin sorularına cevap verilmeye çalışılmaktadır. Bu sorulara cevap bulunduğunda işletmenin planları ortaya çıkmaktadır.
Örgütleme: İşlerin kimler tarafından yapılacağının, ne kadar yetkiyle ve hangi
fiziksel ortamda gerçekleştirileceğinin belirlenmesidir.
Yöneltme: Sistemi faaliyete geçirmekle ilgilidir. Ast’lara verilen işlerin istek
ve işbirliğiyle yaptırılması önemlidir. Ast’lara emir verme ve görevlerini verimli,
etkili, iktisadi olarak yerine getirmelerini sağlayacak motivasyonu yaratabilme vb. gibi konular yöneltme ile gerçekleşmektedir.
Koordinasyon: İşletmede gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin birbirini takip
edecek, tamamlayacak ve bütünleyecek şekilde olmasını sağlayan unsurdur.

Kontrol (Denetim): İşletmede elde edilen sonuçlarla planlanmış ve elde edilmesi beklenen sonuçlar karşılaştırıldığında olumlu ya da olumsuz bir sapmanın
söz konusu olup olmadığının belirlenmesidir. Olumlu sapma var ise, planlanandan daha fazla ürün/hizmet üretilmesi söz konusudur. Bu durumun planlama hatasından kaynaklandığı düşünülebilir. Olumsuz sapma planlanandan daha az üretildiğini gösterir ki bu durumda verimli, etkin ve iktisadi bir faaliyet gerçekleştirilmediği sonucuna ulaşılabilir. Elde edilen sonuçlar (mevcut durum) ile planlanan sonuçlar (beklenen durum) arasında olumsuz sapma varsa, düzeltici önlemlerin alınmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Yönetimin bir diğer özelliği verimliliktir. Verimlilik, amaçların gerçekleşmesi
için kaynakların doğru kullanılması anlamına gelmektedir. Bir işin doğru yapılması sonucunda belli bir dönemde oluşan artı değeri göstermektedir. Matematiksel olarak aşağıdaki formülle bulunabilir:

Verimlilik=Çıktı / Girdi>1

Tüm girdilerin (hammadde, malzeme, enerji, işgücü vb.) parasal değerlerinin üretim süreci sonunda oluşan çıktının (ürün ve/veya hizmet) parasal değerine oranı verimliliği belirlemektedir. Verimliliğin yüksek olması, belli miktarda kaynakla fazla üretebilmek veya belli girdiyle daha fazla çıktı elde etmektir.

Yönetici kavramının tanımlanmasındaki güçlük, bu kavramı bazı sınıflandırmalar yaparak açıklamayı zorunlu kılmaktadır. Şöyle ki;
• Sorumlulukları açısından yöneticileri; genel yönetici, fonksiyonel yönetici, proje yöneticisi olarak sınıflandırabiliriz. Buna göre;
- Genel yönetici işletmenin bütün fonksiyonlarından sorumludur. Örneğin; bir fabrikanın, mağazanın, deponun yöneticisi fabrikaya, mağazaya,
depoya dair her şeyden sorumludur.
- Fonksiyonel yönetici işletmenin bir fonksiyonundan (bölümünden)
sorumludur. Çalışma alanı, yetki ve sorumlulukları ilgili olduğu fonksiyonla sınırlıdır. Örneğin; satış yöneticisi, satınalma yöneticisi, insan
kaynakları yöneticisi gibi.
- Proje yöneticisi bir projenin gerçekleşmesinden ve proje ekibinde yer
alan kişilerden sorumludur. Proje amaçları doğrultusunda proje ekibini
uyum ve işbirliği içinde çalıştıran kişidir. Örneğin; iş analizi projesi yöneticisi, iş değerlemesi projesi yöneticisi, müşteri memnuniyeti projesi
yöneticisi gibi.

Beşeri yetkinliklere sahip yöneticiler, insanlarla verimli çalışabilme,
iletişim kurabilme, onları motive edebilme ve yöneltebilme yeteneğine
sahiptirler. Yöneticilerin motive etme, koordine etme, çatışmalara çözüm getirme becerileri ve insanlarla iletişim kurmadaki başarıları sahip
oldukları beşeri yetkinlik düzeyine bağlıdır.

Profesyonel yöneticiler planlamaya daha çok zaman ayırırlar: Planlamaya ayrılan zaman açısından konuyu ele aldığımızda, üst düzey yöneticilerinin planlamaya daha fazla zaman ayırırken, orta ve alt düzey yöneticilerinin planlamaya ayırdıkları zamanın giderek azaldığı görülmektedir.
Buna göre, planlamaya ayrılan zamanla profesyonelleşme düzeyi arasında
doğrudan bir ilişki bulunmaktadır.

Profesyönel yöneticilerin çalışanlarının açıklarını kapatması beklenmez aksine yöneticiler katma değer yaratan çalışanlar tercih ederler.

Verimliliği
artırmak dört şekilde olabilir. Şöyle ki;
i. Aynı girdi miktarıyla daha çok çıktı yaratarak,
ii. Aynı çıktıyı daha az girdiyle yaratarak,
iii. Girdi miktarında yaşanan artışın daha fazlasını çıktı miktarında yaratarak,
iv. Çıktı miktarının azalma oranını girdi miktarındaki azalmadan daha düşük miktarda tutarak.

Açık sistemler olan işletmelerin çevresi, karşılıklı etkileşimde bulundukları
herşey olarak tanımlanabilir. Şekil 1.7’de üç çevre boyutu bulunmaktadır:
• Birinci Çevre (Yakın Çevre): İşletmenin birinci çevresini işletmeyle çok
yakın etkileşimde bulunan kamuoyu(tüketiciler), finansal kurumlar (bankalar, sigorta şirketleri, leasing ve factoring şirketleri), sendikalar, rakipler, satıcılar (tedarikçiler), alıcılar (müşteriler), devlet (vergi daireleri, çeşitli bakanlık ve kamu kurumları) oluşturmaktadır.

Karar verme rolünde yönetici; girişimci, sorun çözen, kaynak bulan ve müzakereci alt rollerini yerine getirmektedir. Bu rol, yöneticinin örgüt içi ve dışı değişkenleri göz önünde bulundurarak düşünmesi, seçenekleri değerlendirmesi, karar
vermesi ve kararın uygulanmasını sağlayacak kişileri görevlendirmesiyle ilgilidir.
• Girişimci (entrepreneur) rolü: Bu rolde yönetici, örgüt içinde bir değişimi
başlatma, yeni bir iş kurma kararı verme, kurumsal performansı yükseltecek faaliyetleri tanımlama görevini üstlenmektedir. Yönetici bu rolü insiyatifini kullanarak oynar ve ortaya çıkabilecek başarısızlık riskini de üstlenir.
Bu rol yöneticinin sorunların farkında olması ve iyileştirme gereksinimi
hissetmesiyle ilgilidir. Bu rolü üstlenen yönetici girişimci gibi davranır.
• Sorun çözen (disturbance handler) rolü: Bu rolde yönetici, ortaya çıkan
beklenmedik çatışmalara ve anlaşmazlıklara çözüm getirmek zorundadır.
Sorun; çalışanların hatasından, mevcut kaynakların yanlış dağılımından,
rakiplerden, teknolojideki değişmelerden, yaşanan ekonomik krizlerden
kaynaklanıyor olabilir. Bu rol; sakin kalarak duruma el koymayı, çevresel
krizlerle uyum sağlayabilmek amacıyla kaynakları yeniden dağıtmayı, çatışma ve anlaşmazlıklara çözüm getirmeyi kapsar.
• Kaynak bulan (resource allocator) rolü: Yönetici, amaçlar doğrultusunda
kaynakların nerede ve nasıl kullanılacağına karar verir. Çalışanların, zamanın, araç ve gereçlerin, paranın ve diğer kaynakların bulunması ve dağıtılması konusunda sorumluluk üstlenir ve bu rolü doğrultusunda bütçenin
önceliklerini belirleyerek katkıda bulunur.
• Müzakereci (negotiator) rolü: Yönetici, işletme adına üçüncü şahıslar ve
kurumlarla satın alma, satış, toplu sözleşmenin bağıtlanması gibi konularda müzakere masasına oturur. Görüş ayrılığı olan ortamlarda, örgüt çıkarlarından ödün vermemek için gerekli dikkat ve özeni gösterir, pazarlık
yapar.

Kurmay yetki, kendi uzmanlık konularında yardım, öneri ve danışmanlık yapan yöneticilerin sahip olduğu yetki türüdür. Danışma yetkisi olarak da adlandırılır. Bu yetki türü, aynı düzeyde çalışanlara birbirine direk emir verme ya da
denetim hakkı vermez. Organigramda danışmanlık yetkisi yatay çizgiyle gösterilmiştir. Kurmay yetki yöneticilerin koordinasyonu sağlamalarına katkıda bulunur. Yöneticiler birbirlerinin bilgi ve deneyiminden yararlanırlar. Ayrıca, empati sağlamaya ve ortak akıl oluşturmaya katkıda bulunur. Eğer ücreti karşılığında işletme dışından bir uzmandan danışmanlık hizmeti alınacaksa, bu uzmanın belli bir konuda işletmede çalışanlarda bulunmayan bilgi ve deneyim birikimine sahip olması söz konusudur. Örneğin, işletmelerin çoğu hukuk danışmanları ve yatırım danışmanları çalıştırmaktadır. Ancak bu danışmanlar yöneticilerin işlerine ve ast’larıyla olan ilişkilerine karışmazlar. Ayrıca bazı işler için, yöneticinin fazla zamanını aldıkları ve işin teknik kapsamının geniş olması nedeniyle, danışmandan yararlanılır. Bazı işleri de, uygulamadan sorumlu olan ast’lara bırakmak sakıncalı olabilir. Buna örnek olarak denetim (audit) işini verebiliriz. Günümüzde IT teknolojileri kullanımı (SAP), insan kaynakları, bağımsız laboratuvar incelemeleri, sosyal güvenlik mevzuatı gibi pek çok konuda danışmanlık hizmeti satın alan işletmeler önemli maliyet kazançları sağlamaktadırlar.

Yönetimin üç temel özelliği olan “amacın belirlenmesi”, “verimlilik, etkinlik, iktisadilik” “işbirliğinin sağlanması” yönetimin akıl ve bilime dayanan bir eylem olduğunu göstermektedir. Değişik bakış açılarına göre yapılan tanımlar yönetimin anlamına “boyut ya da derinlik” kazandırdıkları için önemlidir. Ancak her bakış açısında üç temel özellik öne çıkmaktadır. Bunlardan birincisi “amaçlara ulaşmak”, ikincisi “verimlilik, etkinlik ve iktisadilik”, üçüncüsü ise “işbirliğinin sağlanması”dır.

Yönetim “planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim unsurları yardımıyla eldeki kaynakları verimli, etkili ve iktisadi bir şekilde kullanarak belirlenmiş amaçlara ulaşma süreci” olarak tanımladığında öne çıkan bakış açısı, yönetimin planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon, denetim unsurlarının gerçekleştirilerek yerine getirilmesi ve bu unsurların birbirini izlemesinin “yönetim süreci” olarak adlandırılmasıdır. Yönetimin Öğeleri (İşlevleri) Planlama: Geleceğe yönelik faaliyetler doğrultusunda öngörüde bulunma işidir. Bu doğrultuda gerçekleştirilen alternatif planlar arasından en uygun olanını seçme şeklinde tanımlanabilir. Planlama aşamasında ne, nerede, ne zaman, nasıl ve niçin sorularına cevap verilmeye çalışılmaktadır. Bu sorulara cevap bulunduğunda işletmenin planları ortaya çıkmaktadır. Örgütleme: İşlerin kimler tarafından yapılacağının, ne kadar yetkiyle ve hangi fiziksel ortamda gerçekleştirileceğinin belirlenmesidir. Yöneltme: Sistemi faaliyete geçirmekle ilgilidir. Ast’lara verilen işlerin istek ve işbirliğiyle yaptırılması önemlidir. Ast’lara emir verme ve görevlerini verimli, etkili, iktisadi olarak yerine getirmelerini sağlayacak motivasyonu yaratabilme vb. gibi konular yöneltme ile gerçekleşmektedir. Koordinasyon: işletmede gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin birbirini takip edecek, tamamlayacak ve bütünleyecek şekilde olmasını sağlayan unsurdur. Kontrol (Denetim): İşletmede elde edilen sonuçlarla planlanmış ve elde edilmesi beklenen sonuçlar karşılaştırıldığında olumlu ya da olumsuz bir sapmanın söz konusu olup olmadığının belirlenmesidir. Olumlu sapma var ise, planlanandan daha fazla ürün/hizmet üretilmesi söz konusudur. Bu durumun planlama hatasından kaynaklandığı düşünülebilir. Olumsuz sapma planlanandan daha az üretildiğini gösterir ki bu durumda verimli, etkin ve iktisadi bir faaliyet gerçekleştirilmediği sonucuna ulaşılabilir. Elde edilen sonuçlar (mevcut durum) ile planlanan sonuçlar (beklenen durum) arasında olumsuz sapma varsa, düzeltici önlemlerin alınmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Yönetimin başta gelen özelliği amacın belirlenmesi ve bu amaç doğrultusunda çalışanların işbirliğinin sağlanmasıdır. Başka deyişle, yönetimden söz edebilmek için insanlaın belirlenmiş bir amaç doğrultusunda işbirliği sağlamaları gerekmektedir. Ayrıca, çalışanların bireysel amaçlarının işletmenin amaçlarıyla uyumlaştırılması da önemlidir. Amaç doğrultusunda yönetim sürecinde görev alanlar; ast-üst, yönetilen-yöneten, memur-amir gibi sosyal statü (rol) farklılaşması içine girmektedirler. Yönetim hiyerarşisi, yönetim basamaklarını ve bu basamaklara ait yetki/sorumluluk düzeylerini belirlemektedir. Bu bağlamda, yönetim hiyerarşisindeki yerine göre bazı çalışanların diğer çalışanlar üzerinde yaptırım gücü söz konusudur. Yönetimin bir diğer özelliği verimliliktir. Verimlilik, amaçların gerçekleşmesi için kaynakların doğru kullanılması anlamına gelmektedir. Bir işin doğru yapılması sonucunda belli bir dönemde oluşan artı değeri göstermektedir. Yönetimin bir başka özelliği etkinliktir. Etkinlik, müşteri tatmini sağlayabilmek için kaynakların en uygun şekilde düzenlenerek mal ve/veya hizmetin en kısa zamanda sağlanmasıdır. Belirtilen yönetimin özellikleri kurumsal performansın artırılmasını destekleyen özelliklerdir. Bu da yöneticilerde önemli bir paradigmayı (bakış açısını) zorunlu kılmaktadır. Paradigma, üzerinde çalışılan konuya ve olaylara bakarken kullanılan gözlük metaforuyla tanımlanabilir. Yönetimin paradigması “gelir maksimizasyonu ve gider minimizasyonu” üzerine kurulmuştur ve doğal olarak “kurumsal performans” odaklıdır. Konuyu bu açıdan ele aldığımızda, iktisadilik de yönetimin önemli bir özelli¤idir. İktisadilik, belli bir dönemde birim mal ve/veya hizmetin üretilebilmesi için gerekli maliyet giderlerinin düzeyiyle ilgili bir kavramdır ve bunun en düşük maliyetle gerçekleştirilmesini temel alır.

Soru'daki şıklara bakıldığında yönetim I no'lu şıkta üretim faktörleri ön plandadır. II no'lu şıkta insancıl bir faktör olmak ön planda iken III no'lu şıkta ise fonksiyonel bir yönetim süreci ön olana çıkmaktadır. Buna göre B şıkkı en doğru şekilde denk gelmektedir.

Soruya bakıldığında yönetim süreci tanımlanmaktadır. Bu sürece göre en doğru şık D şıkkıdır.

Profesyonel yöneticileri diğer yöneticilerden ayıran özellikler şunlardır; * Profesyonel yöneticiler planlamaya daha çok zaman ayırırlar. * Profesyonel yöneticiler yüksek katma de¤er yaratan ve kurumsal performansla doğrudan ilişkili kararlar verirler. * Profesyonel yöneticiler işletmenin kurumsal stratejilerinin ve rekabet stratejilerinin oluşturulmasında söz sahibidirler. * Profesyonel yöneticiler yüksek katma değer yaratan işlerle uğraşırlar. Bu nedenler I,III ve V no'lu şıklar doğru seçenektir.

Üretim ve pazarlama işletmenin temel; yönetim genel; insan kaynakları, muhasebe, finansman, araştırma ve geliştirme, halkla ilişkiler destekleyici fonksiyonlarıdır. Buradan hareketle A şıkkı en doğru eşleşmedir.

C şıkkı vizyon ile misyon arasındaki ilişkiyi en doğru ve tam şekilde açıklamaktadır. Diğer şıklar kısmen doğru olmakla birlikte ilişkiyi tam açıklamamaktadır.

Örnekler incelendiğinde sırayla hat yetkisi, fonksiyonel yetki ve kurmay yetkiyle alakalı örnekler verilmektedir. Dolayısıyla boşlukları en doğru şekilde dolduran seçenek B şıkkıdır.