İŞLETME İLKELERİ

İş ahlakıyla ilgili literatürde genel olarak üç te- mel kuramsal yaklaşımın olduğu gözlenmektedir. Bu yaklaşımlar aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir:
• Teleolojik yaklaşım (Sonuç yaklaşımı)
• Deontolojik yaklaşım (Kural ya da neden yaklaşımı)
• Görecelilik yaklaşımı (Kültürel görecelilik yaklaşımı)

Dağıtıcı Adalet (Hak ve Adalet) Ahlaki kararlar tek bir değere, adalete dayanır ve mal ile faydaların eşit dağıtımını esas alır.

İşletmelerde sosyal sorumluluk kavramı sanayi devrimi sonrası kitlesel üretimin sonuçlarının 1950’li yıllardan itibaren toplumsal anlamda daha açık bir şekilde görülmesi ve toplumsal yapı içerisinde yer alan bütün aktörleri etkilemesiyle birlikte
işletme yazınında önem kazanmış ve günümüze kadar artan bir yoğunlukta tartışılmaya devam etmiştir.

Sosyal sorumluluk, işletmenin bireyi, toplumu ve çevreyi etkileyen eylem(ler)i için sorumlu davranmasıdır.

Carroll sosyal sorumluluğun dört boyutta incelenebileceğini ifade etmektedir. Carroll, bu dört boyuttan oluşan bir sosyal sorumluluk piramidi (modeli) geliştirmiştir. Sosyal sorumluluk piramidinde ele alınan kategoriler önceliklerine göre sıralanmaktadır. İşletmenin temel önceliği kâr ederek varlığını sürdürmektir. Bu anlamda işletme ekonomik sorumluluklarını yerine getirmelidir. Piramidin ikinci basamağında ise işletmenin yasal sorumlulukları yer almaktadır.

Gönüllü sorumluluklar; işletmelerin iç ve dış sosyal paydaşlarına katkıda bulunmaları ve yaşam kalitesini
iyileştirme çabaları olarak nitelendirilmektedir.

Klasik sosyal sorumluluk yaklaşımına getirilen eleştiriler genel olarak şu şekilde sıralanabilecektir:
• Sosyal problemler sadece piyasanın oluşturduğu problemler olmadığından, işletmenin amacını gerçekleştirmesiyle sosyal problemlerin de çözüleceği varsayımı gerçekçi değildir.
• Karı maksimize etme amacı zamanla işletmenin ve dolayısıyla toplumun kaynaklarının etkili ve verimli kullanımının önüne
geçebilir.
• Serbest rekabet ve görünmez elin kar maksimizasyonunu dengeleyeceği varsayımının gerçek hayata uygun olmadığı yaşanan deneyimlerle anlaşılmıştır.
• İşletmelerin sayıca artması ve hacim olarak büyümeleri ile birlikte endüstri toplumlarında ciddi beşeri ve sosyal sorunlar da ortaya çıkmıştır. Bu problemlerin oluşmasında işletme kararları ve faaliyetlerinin de önemli etkileri olduğuna göre, işletme yöneticilerinin uygun tedbirler alınması bakımından sosyal sorumlulukları artmaktadır.

İşletmenin birincil amacı ve gelir sağlayıcılarının müşteriler olması ise modern sosyal yaklaşımın bir öngörüsü olup klasik yaklaşıma getirilen bir eleştiri değildir.

Kurumsal vatandaşlık, hem sosyal açıdan hem de ilgili yasaların gerektirdiğinin ötesinde toplumsal açıdan arzu edilen etkinliklerin
ve ahlaki ilkeler doğrultusunda davranışların işletmeler tarafından yerine getirilmesidir.

İş ahlakının işletme literatüründe ele alınmaya başlanması 1970’li yıllara denk gelmektedir.

İş ahlakıyla ilgili literatürde genel olarak üç temel kuramsal yaklaşımın olduğu gözlenmektedir. Bu yaklaşımlar aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir:
• Teleolojik yaklaşım (Sonuç yaklaşımı)
• Deontolojik yaklaşım (Kural ya da neden
yaklaşımı)
• Görecelilik yaklaşımı (Kültürel görecelilik yaklaşımı)
Bu üç temel yaklaşıma ilave olarak değer yaklaşımının da bazı yazarlar tarafından iş ahlakıyla ilgili bir yaklaşım olarak kabul edildiği görülmektedir. Diğer taraftan, iş ahlakıyla ilgili yaklaşımların; (1) Faydacılık yaklaşımı (2) Moral haklar yaklaşımı
ve (3) Adalet yaklaşımı şeklinde üçlü bir ayrımda incelendiği de görülebilmektedir.

İş ahlakı ile ilgili konulardan pazar ve rekabet, işletme dışı faktörler arasında yer almaktadır.

İşletme içi faktörlere ilişkin ürün taklitleri, pazarlama fonksiyonuyla ilgili iş ahlakı konularındandır.

İşletmelerde sosyal sorumluluk kavramı sanayi devrimi sonrası kitlesel üretimin sonuçlarının 1950’li yıllardan itibaren toplumsal anlamda daha açık bir şekilde görülmesi ve toplumsal yapı içerisinde yer alan bütün aktörleri etkilemesiyle birlikte işletme yazınında önem kazanmış ve günümüze kadar artan bir yoğunlukta tartışılmaya devam etmiştir.

Endüstri devrimi öncesinde basit işletmelerde sosyal sorumluluk konuları, yerel ihtiyaçlara katkıda bulunma, komşularla dayanışma ve yardımlaşma şeklinde endüstri devrimi sonrasına göre daha az sayıdaki konuyla ilgiliydi.

Ahlâkî Sorumluluklar