İŞLETME İLKELERİ

İşletmeleri bilimsel olarak ele almanın yolların­dan birisi de onu belirli ölçütlere, farklı görüş ve yaklaşımlara göre sınıflandırmaya tabi tutmaktır. İşletmelerin sınıflandırılmasına yönelik yaklaşımlar incelendiğinde en yaygın kullanılan ölçütlerin şun­lar olduğu görülmektedir; faaliyet alanı, sermayenin mülkiyeti, büyüklük, üretimde kullanılan teknoloji, hukuki yapı ve işletmeler arası anlaşmalar.

Ülke ekonomisine ilişkin yapılacak değerlen­dirmelerin ve alınacak kararların isabetli olabilmesi öncelikle, ekonominin ne tür işletmelerden oluş­tuğunun belirlenmesine bağlıdır. Yukarıda da ifade edildiği üzere, işletmeler farklı ölçütler yönünden sınıflandırılabilmektedir. Yapılan bu sınıflandırma işletmelerin türlerinin belirlenmesine olanak tanı­maktadır. Üretim faktörlerinin ağırlığına göre işlet­me türleri ise emek yoğun işletmeler ve sermaye yoğun işletmelerdir.

İmalat endüstrisinde yer alan işletmeler gerçekleş­tirdikleri üretim faaliyetleri ve kullandıkları teknikler yönünden; analitik endüstriler, sentetik endüstriler, montaj endüstrileri ve bütünleştirilmiş (entegre) en­düstriler şeklinde ayrılır.  Analitik endüstri işletmeleri ham maddeleri ayrıştırarak değişik ürünlerin üretiminde kullanır. Örneğin petro-kimya endüstrisi bir analitik endüst­ridir. Petrol arıtma işletmeleri petrolü ayrış­tırarak gaz, benzin, yağ, asfalt elde eder.

Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK), kuruluş sermayesinin tamamı devlete ait olan, tekel niteliği taşıyan ürünlerin yanı sıra, temel ürün ve hizmetleri kamu yararını gözeterek üretmek ve de dağıtmak üzere kurulan teşebbüslerdir.  Bu kuruluşlara örnek olarak Devlet Hava Meydanları Genel Müdürlüğü, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ile Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü verilebilir.

 

İşletmelerin büyüklüklerine göre sınıflandı­rılmasında standart bir yakla­şım bulunmamaktadır.  İşletmelerin büyüklüğünün belirlenmesinde kullanılan öl­çütler genel olarak, niceliksel (kalitatif) ve niteliksel (kanti­tatif) ölçütler biçiminde ikiye ayrılır.  Niceliksel ölçütler; çalışan sayısı, sermaye miktarı, yatırım miktarı, satışlar, kullanılan girdi miktarı, üretim kapasitesi ve miktarı, makine ve tezgâh sayısı, harcanan enerji miktarı, pazar payı, kullanılan arazinin alanı, harcanan enerji miktarı, İs görenlere ödenen ücretler.

Orta ölçekli işletmeler, yıllık istihdam edilen çalışan sayısı 250 kişiden az olan ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosun­dan herhangi biri 125 milyon Türk lirasını aşmayan işletmelerdir.

 

Sermayeleri ve yönetimleri bakımından kişilere (şa­hıslara) bağlı olarak örgütlenen ve sorumlulukları or­takların kişisel varlıklarını da kapsayan işletmelerdir. Bu işletmeler, tek kişi işletmesi, adi şirket, kollektif ve komandit şirketlerdir.

 

 

Adi şirket, iki veya daha fazla kişinin ortak bir amaca ulaşmak için sermaye ve emeklerini birleşti­rerek sözlü veya yazılı bir sözleşmeye dayalı olarak kurdukları işletme türüdür

Bankacılık, sigortacılık ve di­ğer sektörlerde büyük sermaye gerektiren alanlar­da karşılaşılan gelişmiş bir ticari ortaklık türü olan anonim şirketlerin avantajları;  ortakların sorumluluklarının sınırlı olması, yönetimin profesyoneller tarafından gerçekleştirilmesi, büyüme yeteneğinin fazla olması, şirketin veya payların devrinin kolay olması ve sürekliliğinin payların devrinden etkilenmemesi.

Genellikle ortakları tarafından yönetilen ve müdürler tarafından temsil edilen li­mited şirketin en belirgin özellikleri şunlardır; yazılı sözleşmeyle kurulur ve tüzel kişiliğe sahiptir, ticari unvanı vardır, tahvil ve hisse senedi çıkaramaz, ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilir, ortaklık payının devri diğer ortakların izni­ni gerektirir, ortakların sorumluluğu şirkete getirdikleri sermaye miktarı ile sınırlıdır, bankacılık ve sigortacılık faaliyetleriyle uğ­raşamaz, kredi sağlama olanakları sınırlıdır ve büyük girişimlerde bulunamaz ve kolay ge­lişemez.

Limited şirketler hisse senedi veya tahvil çıkaramadığı halde anonim şirketler çıkarabilmektedir.

Kollektif şirketlerde ortaklar şirketin borç ve yükümlülükleri karşısında sınırsız sorumluluğa sahiptir. Komandit şirketlerde komanditer ortakların sorumluluğu sınırlıdır. benzer şekilde limited ve anonim şirketlerde de ortakların sorumluluğu şirkete yatırdıkları sermaye miktarı ile sınırlıdır.

Kooperatifler şirket değildir; tüzel kişiliği olan özel kuruluşlardır

Çalışan sayısı 50-250 arasında ve satış hasılatı 25 milyon TL-125 milyon TL arasında olduğundan sorudaki işletme orta ölçekli işletme sınıfında yer alır.

Düşük maliyetler KOİ'lerin avantajlarındandır. Diğer seçeneklerde KOBİ'lerin dezavantajları sıralanmıştır.

İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT), sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi
alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan kamu iktisadi teşebbüsleridir. Öncelikli olarak kâr amacı güderler.

Yerel yönetim işletmeleri, belediyelere, il özel idarelerine ve köylere bağlı olarak kurulan işletmelerdir. Kamu hizmeti görmek için veya ticari amaçlarla kurulurlar. Belediyelerin su, doğal gaz, toplu taşıma işletmeleri ve ekmek fabrikaları ile il özel idarelerine ait oteller, köy tüzel kişiliklerinin kurup işlettikleri kaplıcalar
bu tür işletmelerin tipik örnekleridir.

Kamu İktisadi Kuruluşlarına örnek olarak Devlet Hava Meydanları Genel Müdürlüğü, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ile Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü verilebilir

Temel endüstri işletmeleri; çiftçilik, ormancılık, balıkçılık, hayvancılık ve madencilik faaliyetleriyle uğraşan işletmelerden oluşur. Dolayısıyla, maden işletmesi temel endüstri işletmesidir.

Petrol rafinerisi imalat endüstrisi işletmesidir. Diğer seçeneklerdeki işletmeler hizmet işletmeleridir.