İŞLETME HUKUKU

Bir hakkı ihlal edilen veya yerine getirilmeyen kişinin, hakkını elde edebilmesi için başvurması gereken yol, kişinin öncelikle devletin yargı organlarına başvuruda bulunması, mahkemeden kendi lehine bir karar (ilâm) alması ve mahkeme kararına rağmen hakkının yerine getirilmemesi durumunda, mahkeme kararının zorla yerine getirilmesi için devletin yetkili cebri icra organlarında, icra takibi başlatılmasını talep etmektir.

Nispî haklar, hak sahibi tarafından ancak belli kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Nispî hakların büyük bir bölümü borç ilişkisinden kaynaklanır, başka bir deyişle borç ilişkisinden doğan talep hakları (alacak hakkı) nispî hak niteliğindedir. Borç ilişkisinden doğan talep hakkının karşısında da kuşkusuz bir yükümlülüğün (borcun) yer alması kaçınılmazdır. Bu haklara borç ilişkisinin tarafı olmayan kişilerin sahip olması veya borç ilişkinin tarafı olmayan kişilerin hakkı ihlal etmesi söz konusu değildir.

Alacaklı, takip talebinde, kendisinin ve borçlunun kimliğini, alacağın Türk Lirası olarak tutarını ve faiz miktarı ile faizin işlemeye başladığı tarihi, yabancı para alacağı için takip yapılmaktaysa alacağın hangi tarihteki kur üzerinden talep edildiğini yazmalıdır. Takip talebini alan icra müdürü borçluya bir ödeme emri gönderir.

İstirdat davasının borçlu lehine sonuçlanabilmesi için, aslında borçlu olmadığı bir parayı ödemiş olması, paranın icra takibi sırasında ödenmiş olması, paranın cebri icra tehdidi altında ödenmiş olması ve davanın paranın icra veznesine ödenmesinden itibaren bir yıl içinde açılmış olması gerekir.

İcra takibinde borçlunun tüm mal varlığı değil, alacağı karşılayacak miktarda mal ve hakkı haczedilebilir. Borçlunun, parasal değeri olmayan ve paraya çevrilemeyen mal ve hakları haczedilemez. Ayrıca parasal değeri olsa dahi, borçlunun ve ailesinin geçinebilmesi ve ekonomik varlığını sürdürebilmesi, tamamen topluma muhtaç hale gelmesini önlemek için gerekli bazı mal ve haklar ise ya hiç haczedilemez veya kısmen haczedilebilir. Haczedilemeyen mal ve hakların neler olduğu İcra ve İflâs Kanunu’nun 82 ila 83. maddelerinde ve diğer özel kanunlarda düzenlenmiştir. Örneğin, devlet malları veya bir ailenin vazgeçilmesi mümkün olmayan mutfak eşyaları ve pek lüzumlu ev eşyaları haczedilemez. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre kişilere bağlanan gelir, aylık ve ödenekler Kurumun kendi alacakları ve nafaka alacakları dışında haczedilemez. İş Kanunu’na göre ise bir işçinin işçilik ücretinin en fazla dörtte biri haczedilebilir.

İcra ve İflâs Kanunu’na göre, alacaklılar aşağıdaki sıralamaya
uygun şekilde ödenir:

Bu sıralamada önde yer alan alacak grupları ödenmeden, sonra gelen alacaklar ödenemez

İlâmsız icra takibi kural olarak para ve teminat alacakları için başvurulabilen bir yoldur. Para ve teminat alacakları dışında kalan alacakların tahsili için ancak ilâmlı icra takibi yapılabilir.

Borçlu veya rehinli malın sahibi üçüncü kişi, ödeme erminin tebliğinden itibaren 7 gün içinde ödeme emrine itiraz etmez ve 15 gün içinde borcunu ödemezse veya itiraz eder ve itirazı icra mahkemesince kaldırılır.

Bir borçlunun iflâsına karar verilebilmesi için borçlunun tüm malvarlığının tükenmiş olması şart değildir. İflâsa tabi olan bir kişi (borçlu), borçlarını vadesinde ödemediği taktirde, alacaklılardan birinin takip yapması ve mahkemeden talepte bulunması üzerine onun iflâsına karar verilebilir. Ayrıca, bir borçlunun iflâsa tabi olması, ona karşı mutlaka iflâs yoluyla takip yapılması zorunluluğunu doğurmamaktadır; iflâsa tabi borçluya karşı ilâmsız veya ilâmlı icra takibi de yapılabilir.

Müflisin iflâs masasına giren mal ve hakları üzerindeki tasarrufları, iflâs alacaklılarına karşı hükümsüz sayılır. Bu bağlamda, müflisin iflâsın ilanından sonra yaptığı tasarruflarda, kural olarak üçüncü kişilerin iyi niyeti de korunmaz. Örneğin, müflisin borçluları iflâsın açılmasından sonra borçlarını müflise ödeyemezler; aksi taktirde borçlarından kurtulamazlar.

İlâmsız icra altında üç tür takip yolundan söz
edilebilir:
• Genel haciz yolu ile takip
• Kambiyo senetlere özgü haciz yolu ile takip
• Kiralanan taşınmazların ilâmsız tahliyesi

Takip talebi, alacaklının icra dairesine başvurarak alacağının cebri icra yoluyla tahsil edilmesini talep etmesidir. Alacaklı, takip talebinde, kendisinin ve borçlunun kimliğini, alacağın Türk Lirası olarak tutarını ve faiz miktarı ile faizin işlemeye başladığı tarihi, yabancı para alacağı için takip yapılmaktaysa alacağın hangi tarihteki kur üzerinden talep edildiğini yazmalıdır.

Ödeme emrini alan borçlu, tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde ödeme emrine, takibin yapıldığı icra dairesinde itiraz edebilir (İİK m. 62, I).

Ödeme emrini alan borçlu, tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde ödeme emrine, takibin yapıldığı icra dairesinde itiraz edebilir.

Ödeme emrine itiraz etmeyen borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde veya itirazı kaldırılmış veya iptal edilmiş ise bu kararın tebliğinden itibaren 3 gün içinde (İİK m. 75, I), icra dairesine mal beyanında bulunmalıdır.

Ödeme emrine itiraz, ileri sürülüş şekli bakımından, borca itiraz ve imzaya itiraz şeklinde ikiye ayrılır. Örneğin, borcu doğuran sözleşmenin geçersiz olduğunun, borcun ödendiğinin, zamanaşımına uğradığının veya icra dairesinin yetkisiz olduğunun ileri sürülmesi borca itiraz, takibe konu olan senet altındaki imzanın borçluya ait olmadığının ileri sürülmesi ise imzaya itirazdır.

İtirazın kesin kaldırılması yargılamasında veya iptal davasında, itirazının haksız olduğu tespit edilen borçlu, alacaklının talebi üzerine hükmolunan miktarın %20’sinden az olmayacak bir tazminata (inkar tazminatına) mahkum edilir. Alacaklının itirazın kaldırılması veya iptali talebi reddedilirse, bu kez icra takibinin iptaline karar verilir ve alacaklı kötüniyetli olarak takip yapmış ise borçlunun talebi üzerine %20 oranında tazminata (kötü niyet tazminatına) mahkum edilir.

İstirdat davasının borçlu lehine sonuçlanabilmesi için, aslında borçlu olmadığı bir parayı ödemiş olması, paranın icra takibi sırasında ödenmiş olması, paranın cebri icra tehdidi altında ödenmiş olması ve davanın paranın icra veznesine ödenmesinden itibaren bir yıl içinde açılmış olması gerekir.

İcra ve İflâs
Kanunu’na göre, alacaklılar aşağıdaki sıralamaya
uygun şekilde ödenir (İİK m. 140, II; m. 206):
1. Rehinli alacaklar
2. Devletin satılan malın aynından kaynaklanan vergi, resim gibi kamu alacakları
3. İmtiyazlı alacaklar (işçi alacakları, nafaka
alacakları vb.)
4. İmtiyazsız alacaklar

Ödeme emrini alan borçlu, borcu kabul etmek
istemiyorsa, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5
gün içinde, icra mahkemesinde, ödeme emrine itiraz edebilir