İŞLETME HUKUKU

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa Birliğinin ortaya koyduğu beş temel hak geliştirilerek sekiz temel tüketici hakkı ortaya konulmuştur:
• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı
• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte Bulunma) Hakkı
• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı
• Eğitilme Hakkı
• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı
• Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma) Hakkı
• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerinin giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer. Bireyin yaşamını sürdürebilmesine yetecek en az gereksinimlerini sağlayabileceği olanaklara sahip olması kişilerin temel haklarından biridir.

Satın alınan mal ya da hizmetlerin öngörülen nitelikte olmaması, yani ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanması, tazmin hakkı kapsamındadır.

Örgütlenme ve temsil edilme hakkı, hakların korunmasında tüketicilerin bir araya gelebilmelerini ve tüketicilerin korunmasına ilişkin mevzuatın, oluşturulmasında ve değiştirilmesinde, tüketicilerle ilgili alınacak kararlarda, tüketici temsilcilerinin yer almasını gerektirir. Diğer bir ifade ile bu hak, tüketicilerin örgütlenebilmeleri, hak ve çıkarlarıyla açısından kendilerini ilgilendiren yasal, idari, teknik, ticari, ekonomik, sosyal ve politik konularda düşünce ve görüşlerini belirtmeleri, kamuoyu oluşturabilmeleri ve çeşitli kuruluşlarca alınan kararlara oluşturdukları
kuruluşlar ile katılabilmelerini ifade eder.

Sivil tüketici kuruluşları, tüketicilerin çıkarlarını korumak amacıyla, tüketiciler tarafından kurulan özel hukuk tüzel kişileridir. Bu kuruluşlar, piyasa denetimi, malların laboratuvarlarda incelenmesi,
fiyat ve kalite karşılaştırmaları gibi faaliyetlerde
bulunurlar. Bu kuruluşlar tüketicilerin bilgi edinme hakkı kapsamında faaliyette bulunurlar; mal ve
hizmetlere ilişkin test ve araştırmalar yaparak bu
bilgileri tüketicilere sunarlar.

Hakem heyetleri, ilçelerde kaymakamlıklar bünyesinde, illerde ise Ticaret il müdürlüklerinde görevlerini yürütürler.

Hakem heyetinin kararlarına karsı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edilebilir.

Tüketici Mahkemeleri, tutar itibariyle Hakem Heyetlerinin
görev kapsamına girmeyen anlaşmazlıklar ile Hakem Heyetleri tarafından verilen kararlara karşı itirazların yapıldığı ilk derece mahkemeleridir.

Tüketicinin Korunması hakkındaki Kanunun 3/d maddesine göre, hizmet, bir ücret veya menfaat karşılığında yapılan ya da yapılması taahhüt edilen mal sağlama dışındaki her türlü tüketici işleminin konusunu ifade eder. Hizmet, kişiye yönelik (tedavi, bakım, bilgilendirme, koruma, konaklama, yolcu taşıma gibi) olabileceği gibi, bir mala yönelik (tamir, temizlik, saklanma, taşıma, boyama vb.) olması da mümkündür.

Hakem heyetinin kararlarına karsı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir. İtiraz, tüketici hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz. Ancak talep edilmesi şartıyla hâkim, tüketici hakem heyeti kararının icrasını tedbir yoluyla durdurabilir (TKHK m. 70

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerinin giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer. Bireyin yaşamını sürdürebilmesine yetecek en az gereksinimlerini sağlayabileceği olanaklara sahip olması kişilerin temel haklarından biridir.

Her alıcı tüketici sayılmaz. Bir kimse, kişisel gereksinimleri dışında, belirli bir meslek icrası, belirli bir üretimde kullanma, yeniden satış, ticari olarak kullanma vs. gibi amaçlarla hareket ediyorsa bu kişi tüketici olarak kabul edilmeyecektir. Malın aşınması, biçim değiştirmesi, tükenmesi, azalması, değerini yitirmesi sonucunu doğurabilecek bir şekilde hareket edilmesi halinde özel amaçla hareketten söz edilir. Karma amaçla yapılan bir hareket te söz konusu olmamalıdır.

TKHK anlamında mal kavramına öncelikle alışverişe konu olan taşınır eşyalar girer. Taşınır, taşınmaz ya da gayri maddi malların TKHK kapsamında korumadan yararlanabilmesi için alışverişe konu edilmiş olmaları gerekir. Taşınmaz malların tamamı TKHK kapsamına girmez. TKHK kapsamındaki taşınmaz mallar sadece konut ve tatil amaçlı taşınmazlardır. Bu nedenle, örneğin, bir arsa ya da dükkân TKHK kapsamında giren taşınmaz mallar içerisinde yer almadığı için, tüketicinin bu tür mallarla ilgili, ayıplı mallara ilişkin korumadan yararlanması mümkün değildir.

Kural olarak, satılanın yarar ve hasarı taşınır satışlarında zilyetliğin devrinden, taşınmaz satışlarında ise tescil anından sonra alıcıya geçer (TBK. m. 208). Bu nedenle ayıplı maldan dolayı bir sorumluluğun doğabilmesi için ayıbın, taşınırlarda zilyetliğin devredildiği anda, taşınmazlarda ise tescil anında var olması gerekir. Devir veya tescilden sonra ortaya çıkan ayıplardan satıcı sorumlu değildir.

Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunun 11. maddesine göre, tüketiciye satın aldığı malın ayıplı çıkması halinde bir takım haklar tanınmıştır. Tüketici, ayıplı mal nedeniyle şu hakları kullanabilir:• Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme • Ayıp oranında bedel indirimi isteme• Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde satılanın ücretsiz onarılmasını isteme • Olanak varsa malın ayıpsız yenisiyle değiştirilmesini isteme

TKHK m. 61/2’ye göre; “ticari reklamların, Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına uygun, dürüst ve doğru olmaları esastır.” Ahlaka aykırılık ve dürüstlük ilkesine ilişkin kıstasların saptanmasında, hâkimin dünya görüşü, bulunduğu yerdeki ahlak anlayışı ve değer yargıları önemlidir. Kanunun 61/2 maddesinde sayılan ilkeler çok genel olup, uygulanmalarında değer yargılarına ve hâkimin takdirine büyük ölçüde yer veren ilkelerdir. TKHK m. 61’de bu genel ilkelerin yanında diğer ilkelere de yer verilmiştir.

Günümüzde, üretimin artması, seri ve kütle üretimine dönüşmesi sonucu standart sözleşmeler denilen sözleşmeler ortaya çıkmıştır. Sözleşmelerin matbu hale gelmesiyle de tarafların müzakere olanağı ortadan kalkmıştır. Alıcı ile satıcı arasındaki anlaşma genellikle, tarafların edimlerine ilişkin olmakta diğer hususlar ise Genel İşlem Şartları içinde düzenlenmiş olduğundan, satıcı tarafından diğer tarafa dikte edilmektedir. Tüketicin Korunması hakkında Kanunun kabulünden önce tüketiciler, uzun yıllar bundan zarar görmüşlerdir. Uzman hukukçulara hazırlattırılan standart sözleşmelerin tarafını oluşturan tüketicilerin korunması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 5. maddesi tüketici sözleşmelerdeki haksız şartları düzenlemektedir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda yer alan bu hüküm genel genel işlem şartlarını değil, tüketici sözleşmelerindeki haksız şartları düzenlemektedir.

İş yeri dışında kurulan sözleşmeler yazılı olarak kurulmadıkça geçerli olmaz. Geçerli bir sözleşme kurmamış olan satıcı veya sağlayıcı, sonradan sözleşmenin geçersizliğini tüketicinin aleyhine olacak şekilde ileri süremez. Satıcı veya sağlayıcı; tüketicinin kendi el yazısı ile sözleşme tarihini yazmasını ve sözleşmeyi imzalamasını sağlamak, sözleşmenin bir nüshasını tüketiciye vermek ve mal veya hizmeti tüketiciye sunmakla yükümlüdür. Sözleşmenin tüketiciye teslim edildiğinin ve mal veya hizmetin sunulduğunun ispatı satıcı veya sağlayıcıya aittir (TKHK m. 47/4). Diğer bir ifade ile tüketici sözleşmenin teslim edilmediğini ve mal ve hizmetin sunulmadığını ileri sürüyorsa bunu ispat etmek zorunda değildir.

Tüketici, mesafeli sözleşmeyi ya da buna karşılık gelen herhangi bir teklifi kabul etmeden önce ayrıntıları yönetmelikte belirlenen hususlarda ve siparişi onaylandığı takdirde ödeme yükümlülüğü altına gireceği konusunda açık ve anlaşılır şekilde satıcı veya sağlayıcı tarafından bilgilendirilir. Tüketicinin bilgilendirildiğine ilişkin ispat yükü satıcı veya sağlayıcıya aittir. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanuna göre, tüketici, internetten satın alacağı mal ve hizmetle ilgili ayrıntıları yazılı olarak onaylamadıkça sözleşme de kurulamayacak, dolayısıyla ayrıntısı ve özellikleri belirtilmeyen ürünü satın almak zorunda kalmayacaktır. Tüketici, satın alacağı ürünün ayrıntısını ve özelliklerini okuduğunu ve satın alma işlemini onayladığını yine elektronik ortamda yazılı olarak bildirebilecektir.

üç aydan