İŞLETME HUKUKU

Mal ve hizmetlerle gereksinimlerini giderenlerin korunmasına yönelik modern anlamda ilk yasal düzenlemeler, Amerika Birleşik Devletlerinde yapılmıştır. Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler nezdinde yapılan yasal düzenlemeler, ABD’de yapılan yasal düzenlemelerden etkilenmiştir. Türkiye’deki yasal düzenlemelerin kaynağını da, diğer ülkelerdeki ve birliklerdeki düzenlemeler oluşturmuştur.

Türkiye’de tüketicinin korunması amacıyla bir kanun kabul edilmesi ihtiyacı doğmuş ve 4077 Sayılı Tüketi- cinin Korunması Hakkında Kanun hazırlanmıştır. Kanun, ayıplı mallardan tüketici kredilerine, taksitli satışlardan satış sonrası hizmetlere kadar birçok konuyu düzenlemiştir. Bu Kanunla birlikte, Türk Hukuk Sistemi; tüketici mahkemeleri, tüketici sorunları hakem heyetleri, tüketici konseyi gibi yeni kurumlarla tanışmıştır. Daha da önemlisi bu Kanun ile tüketici haklarının ne olduğu ve bu hakların nasıl kullanılacağı ortaya konulmuştur. Daha sonra 4077 Kanunu yürürlükten kaldıran ve 28 Mayıs 2014 tarihinde yürürlüğe giren 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kabul edilerek Avrupa Birliği düzenlemeleri ile de uyumlu yeni düzenlemelere yer verilmiştir.

Tüketicinin korunmasına yönelik ilk düzenlemelere Babil ve Roma döneminde rastlanır. Roma hukukunda tüketicilerin aldatılmasını engelleyici düzenlemelere yer verilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Mal ve hizmetlerle gereksinimlerini giderenlerin korunmasına yönelik modern anlamda ilk yasal düzenlemeler, Amerika Birleşik Devletlerinde yapılmıştır. Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler nezdinde yapılan yasal düzenlemeler, ABD’de yapılan yasal düzenlemelerden etkilenmiştir. Doğru cevap B'dir.

Tüketici hakkı kavram ilk kez ABD’de başkan Kennedy tarafından kullanılmış ve dört temel tüketici hakkından söz edilmiştir: • Tüketicinin bilgi edinmesi • Tüketicinin sesini duyurması • Tüketicinin tazmin edilmesi • Tüketicinin örgütlenmesi.

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa Birliğinin ortaya koyduğu beş tüketici hakkı geliştirilmiştir. Böylece sekiz temel tüketici hakkı ortaya konulmuştur: • Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı • Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı • Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte Bulunma) Hakkı • Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı • Eğitilme Hakkı • Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı • Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma) Hakkı • Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı.

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerinin giderilmesini isteme hakkıdır. Doğru cevap A'dır.

Bilinçli bir tüketici olabilmek için gerekli bilgi ve yeteneğe sahip olabilmeyi içeren bir haktır. Bu hakkın kapsamına, tüketici hakları konusunda eğitilme de girer.

Tüketicinin eğitilmesi, bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını karşılama ve pazarı etkileme gücünü artırır. Tüketicinin eğitimi, hem korunması hem de bilgilendirmesi açısından önemlidir. Tüketicilerin bilgilendirilmesi devletin görevleri arasında olmakla birlikte bu konuda sivil toplum kuruluşlarının faaliyetleri de çok önem arz eder.

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerinin giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer. Bireyin yaşamını sürdürebilmesine yetecek en az gereksinimlerini sağlayabileceği olanaklara sahip olması kişilerin temel haklarından biridir.

Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin kendi serbest iradeleriyle karar vermelerine yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan ve sunan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksiz olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder. Diğer bir ifade ile bu hak, tüketicinin bilgilenmiş bir şekilde seçim yapabilmek için, aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara ve etiketlere karşı korunmak için, gerek duyduğu bilgilerin kendisine verilmesini içeren bir haktır. Bu hak kapsamında mal ve hizmetlerin özellikleri, kullanım, bakım koşulları ile tehlikeleri ve risklerine ilişkin tüketicilerin doğru ve eksiksiz olarak bilgilendirilmesi gerekir.

Bu hak tatmin edici bir kalite güvencesi ile rekabetçi fiyatlarla sunulan bir dizi mal ve hizmetler arasından seçim yapabilme olanağını sağlayan bir haktır. Pazara rekabete dayalı fiyatlarla sunulan aynı veya benzer kaliteli mallardan veya hizmetlerden seçme olanağının sunulmasını içeren bir haktır. Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicilerin çeşitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi için seçeneklerin sunulmasını ifade eder. Bu hakkının kullanılabilmesi için piyasaya farklı malların girişine olanak sağlanmalı, tek tip ürün veya hizmetin verilmesine izin verilmemelidir.

Satın alınan mal ya da hizmetlerin öngörülen nitelikte olmaması, yani ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiştirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karşılanmasıdır.

Satın alınan malların ya da yararlanılan hizmetin kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirmemeleri halinde, onarılmalarını, aynısı ile değiştirilmelerini, ödenen bedelin geri iadesini ve zararlarının giderilmesi için yasal yollara başvurulabilmesini sağlayan bir haktır.

Tüketici Konseyi, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kurulan, yılda en az bir kez toplanması gereken ve tüketiciler ile ilgili önemli kararlar alan bir kuruluştur.

Tüketici Konseyinin amaçları şunlardır:

* Tüketicinin sorunlarının, gereksinimlerinin ve çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli önlemleri araştırmak.

* Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele almak ve ilgili mercilere iletmek.

Tüketici hakem heyetleri başkan dahil, biri tüketici örgütleri tarafından seçilen beş üyeden oluşur. Hakem heyetinin başkanlığı illerde ticaret il müdürü, ilçelerde ise kaymakam veya bunların görevlendireceği bir memur tarafından yürütülür. Tüketici hakem heyetinin üyeleri şunlardır:

• Belediye başkanının görevlendireceği uzman bir personel,
• Baronun, mensupları arasından görevlendireceği bir avukat,
• Tüketici örgütlerinin seçecekleri bir üye,
• Satıcının tacir olduğu uyuşmazlıklarda ticaret ve sanayi odasının ya da bunların ayrı ayrı örgütlendiği yerlerde ticaret odasının; satıcının esnaf ve sanatkar olduğu uyuşmazlıklarda, illerde esnaf ve sanatkarlar odaları birliğinin, ilçelerde ise en fazla üyeye sahip esnaf ve sanatkarlar odasının görevlendireceği bir üye.

Taşınmaz malların tamamı TKHK kapsamına girmez. TKHK kapsamındaki taşınmaz mallar sadece konut ve tatil amaçlı taşınmazlardır. Bu nedenle, örneğin, bir arsa veya dükkan TKHK kapsamında giren taşınmaz mallar içerisinde yer almadığı için, tüketicinin bu tür mallarla ilgili, ayıplı mallara ilişkin korumadan yararlanması mümkün değildir.

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa Birliğinin ortaya koyduğu beş hak geliştirilmiştir. Böylece sekiz temel tüketici hakkı ortaya konulmuştur:

• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı

• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı

• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte Bulunma) Hakkı

• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı

• Eğitilme Hakkı

• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı

• Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma)Hakkı

• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

Maddi Ayıp: Satına alınan bir malın ya da sunulan hizmetin, tüketicinin bu mal ya da hizmetten beklediği amaçları gerçekleştirecek nitelikte olması gerekir. Eğer tüketici eşyanın fiziki yapısındaki bazı eksiklikler nedeniyle beklenen amacı gerçekleştiremiyorsa maddi ayıp söz konusu olur. Eşyanın, bozuk, yırtık, kırık, çatlak, lekeli, sökük olması gibi hallerde maddi ayıp söz konusudur. Örneğin koşu atının hasta olması, arabanın motorunun bozuk olması, televizyonun göstermemesi, satın alınan vazonun çatlak, elbisenin yırtık veya lekeli olması gibi durumlarda maddi ayıp söz konusudur.

Tüketicinin Korunmasına ilişkin Birleşmiş Milletler Beyannamesi, tüketici koruma hukuku ve siyaseti ile ilgili en iyi uygulamaları içeren bir beyannamedir. Ancak uluslararası düzeyde uygulanabilecek bir politika çerçevesi olarak hükümetlerin aynı fikirde olabilecekleri temel tüketici koruma amaçlarını ortaya koymaktadır.

Ekonomik Ayıp: Alıcının maldan beklediği yararlanma ve kullanma olanağını azaltan, kullanma olanağı bulunmasına karşın malın ekonomik değerini azaltan ya da hizmetten beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran ekonomik eksikliklerin bulunmasıdır. Saatte 250 km. hız yaptığı belirtilen bir arabanın en fazla 160 km hız yapması, çamaşır makinesinin tanıtım kılavuzunda belirtilenden daha fazla su harcaması, bir buzdolabının satıcının belirttiğinden daha fazla elektrik tüketmesi, elektrik tasarrufu sağlayacağı belirtilen bir ampulün belirtildiği gibi tasarruf sağlamaması durumunda ekonomik ayıp söz konusudur. Aynı şekilde denize sıfır olduğu söylenen bir otelin denize uzak olması nedeniyle denize ulaşım masraflarına katlanılıyor olması halinde ekonomik ayıp vardır.

Sivil tüketici kuruluşları, tüketicilerin çıkarlarını korumak amacıyla, tüketiciler tarafından kurulan özel hukuk tüzel kişileridir. Bu kuruluşlar, piyasa denetimi, malların laboratuvarlarda incelenmesi, fiyat ve kalite karşılaştırmaları gibi faaliyetlerde bulunurlar. Bu kuruluşlar tüketicilerin bilgi edinme hakkı kapsamında faaliyette bulunurlar; mal ve hizmetlere ilişkin test ve araştırmalar yaparak bu bilgileri tüketicilere sunarlar.

Sivil toplum kuruluşu niteliği taşıyan ilk tüketici kuruluşu, ABD’de, 1936 yılında TüketicilerBirliği unvanıyla kurulmuştur.

Sivil tüketici kuruluşlarına örnek olarak; Amerika Tüketiciler Federasyonu, Uluslararası Tüketiciler Örgütü, Avrupa Tüketiciler Örgütü, Tüm Tüketicileri Koruma Derneği verilebilir.