İŞLETME HUKUKU

Senet metninden anlaşılan defiler, senedin metninde yer alan ve bu nedenle senede bakan herkes tarafından anlaşılabilen defilerdir. Bu özelliklerinden dolayı bu tür defiler kural olarak herkes tarafından herkese karşı ileri sürülebilir; yani etkili oldukları kişiler açısından yapılan ayrımda mutlak defiler arasında yer alır. Senedin zorunlu unsularından birinin eksikliği bu tür defilere örnek gösterilebilir. Örneğin kambiyo senetlerinde düzenleyenin imzasının bulunması zorunludur. Bu imzanın el yazısıyla atılması gerekir. Bu durumda düzenleyenin el yazısıyla imza atmak yerine parmak basması senedi geçersiz kılar. Senet üzerinde el yazısıyla atılmış imzanın bulunup bulunmadığı senede bakan herkesin anlayabileceği bir durumdur ve bu nedenle bu defi herkese karşı ileri sürülebilir. Ciro zincirinin kopuk olması, vadenin henüz gelmemiş olması ya da senedin zamanaşımına uğramış olması da senet metninden anlaşılan ve herkes tarafından herkese karşı ileri sürülebilen defiler arasında yer alır.

Kambiyo senetlerinde imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir. Diğer bir ifade ile senette geçerli olmayan imzaların bulunması senetteki diğer imzaların da geçersizliğine neden olmaz.

Kambiyo senetlerinde soyutluk (mücerretlik) ilkesi geçerlidir. Diğer bir ifade ile verilmesine neden olan ilişkinin senette gösterilmesi mümkün değildir.

Düzenleme yeri ve ödeme yeri, poliçede alternatif zorunlu unsurlar arasında yer alır. Şöyle ki: • Ayrıca belirtilmemişse, muhatabın adı yanında gösterilen yer, ödeme yeri ve aynı zamanda da muhatabın yerleşim yeri sayılır. • Düzenleme yeri gösterilmeyen poliçe, düzenleyenin adı yanında gösterilen yerde düzenlenmiş sayılır.

Çekin Türk Ticaret Kanunu’nda sayılan mutlak zorunlu unsurları şunlardır: • Senet metninde “çek” kelimesi ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmışsa o dilde çek karşılığı olarak kullanılan kelime • Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havale • Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanı • Düzenlenme tarihi • Düzenleyenin imzası • Banka tarafından verilen seri numarası • Karekod

Ciro yazılı şekle tabi bir işlemdir ve senedin ön yüzüne, arkasına veya alonj üzerine yazılır (TTK m. 683/1). Ciro, hakkın devri sonucunu doğurur (TTK.m.596/1). Ancak ciro, devredenin tüm haklarının değil, senetten doğan haklarının devrine yol açar (TTK.m.596/1).

Kambiyo senetlerinde kısmi ciro da yapılamaz (TTK m.682/2). Yapılmış ise geçersizdir. Eğer lehtar birden fazla ise bunların senedi birlikte ciro yapmaları gerekir. Lehtarlardan yalnız biri tarafından yapılan ciro, kısmi cirodur ve geçersizdir.

Kambiyo senedini ilk olarak lehtarın ciro ettiğini söylemiştik. Kambiyo senedini alan lehtar poliçe ve bono söz konusu olduğunda vadeye kadar ciro edebilir. Ancak, TTK m. 690’a göre, vadeden sonra yapılan bir ciro da vadeden önce yapılan cironun hükümlerini doğurur. Ancak, ödememe protestosu süresi geçtikten veya ödememe protestosundan sonra yapılan ciro alacağın temliki hükmündedir.

TTK m. 796’ya göre, bir çek: • düzenlendiği yerde ödenecekse on gün • düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay • Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek, düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay ve ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu bakımdan, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdenize sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdenize sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır.

Çekte zamanaşımı ise TTK m. 814’te düzenlenmiştir. Buna göre: • Hamilin açacağı davalar, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. • Hamile ödeyen kişilerden birisinin başvurabileceği kişilere karşı açacağı davalar ise, çeki isteğiyle ödediği veya çekin ödenmesinin kendisinden dava yoluyla istendiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

İçerdiği hakkın türü açısından kıymetli evrakı
alacak senetleri, ortaklık senetleri ve eşya hukuku
senetleri olarak üç gruba ayırabiliriz. Alacak senetleri alacak hakkını temsil eder. Kambiyo senetleri,
emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaadi, faiz ve
temettü kuponları bu gruba girer. Ortaklık senetleri, ortaklık sıfatına bağlı hakları içerir. Örneğin
pay senetleri bu grup içerisinde yer alır. Eşya hukuku senetleri ise ayni hak türünden bir hakkı temsil
ederler. Konişmento, ipotekli borç senedi ve makbuz senedi bu gruba girer

İçerdiği hakkın türü açısından kıymetli evrakı
alacak senetleri, ortaklık senetleri ve eşya hukuku
senetleri olarak üç gruba ayırabiliriz. Alacak senetleri alacak hakkını temsil eder. Kambiyo senetleri,
emre yazılı havale, emre yazılı ödeme vaadi, faiz ve
temettü kuponları bu gruba girer. Ortaklık senetleri, ortaklık sıfatına bağlı hakları içerir. Örneğin
pay senetleri bu grup içerisinde yer alır. Eşya hukuku senetleri ise ayni hak türünden bir hakkı temsil
ederler. Konişmento, ipotekli borç senedi ve makbuz senedi bu gruba girer

Temel ilişki ile ilgili olup olmaması açısından ise, kıymetli evrak sebebe bağlı (illi) olan kıymetli evrak ve soyut (mücerret) kıymetli evrak olarak iki gruba ayrılır. İlli kıymetli evrakta, kıymetli evrakın düzenlenmesine neden olan temel borç ilişkisi kıymetli evraka bakılarak anlaşılabilir. Soyut kıymetli evrakta ise temel borç ilişkisinin kıymetli evraktan
anlaşılması mümkün değildir. İlk gruba makbuz senedi, varant ve konişmento; ikinci gruba ise kambiyo senetleri örnek gösterilebilir.

Kıymetli evrakı yatırım amacı taşıyıp taşımaması açısından da sınıflandırabiliriz. Pay senetleri, tahviller, banka bonoları, intifa senetleri, ipotekli borç senetleri yatırım amacı güden kıymetli evrak grubuna girerken; kambiyo senetleri, konişmento, makbuz senedi yatırım amacı gütmeyen kıymetli evrak grubunda yer alır

Hamile yazılı kıymetli evrakın devri için yalnızca senet zilyetliğinin geçirilmesi yeterlidir. Senet kimin elinde ise, o kişi senedin alacaklısı sayılır. Bono ve poliçe, makbuz senedi ve varant ve bedelleri tamamen ödenmemiş ise, hisse senetleri hamile yazılı olarak düzenlenemez. Kanun bazı senetlerin hamile yazılı olarak düzenlenebileceğini açıkça öngörmüştür: Çek, tahvil, intifa senetleri, ipotekli borç ve irat senedi ile rehinli tahvilat bu tür kıymetli evraka örnek gösterilebilir.

Ciranta: Kıymetli evrakı ciro eden kişidir

Kambiyo senetleri sıkı şekil şartlarına bağlıdırlar.

TTK m. 780’de sayılan unsurlardan ödeme yeri ise çekte ihtiyari bir unsurdur. Çekte açıklık yoksa muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa çek, muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.

Poliçede zamanaşımını düzenleyen TTK m. 749’a göre:
• Poliçeyi kabul edene karşı ileri sürülecek poliçeden doğan istemler, vadenin geldiği
tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

Sigorta sözleşmesi sigortacı veya acentesi tarafından yapılmışsa, sözleşmenin yapılmasından itibaren yirmidört saat içinde, diğer hallerde ise onbeş
gün içinde, sigorta poliçesi sigorta ettirene verilmelidir. Aksi halde sigortacı, sigorta poliçesinin geç
verilmesinden doğan zarardan sorumlu olur.