İŞLETME HUKUKU

İşletme kavramı ile ticari işletme kavramı arasında özel genel ilişkisi vardır. Her ticari işletme aynı zamanda bir işletmedir, fakat her işletme bir ticari işletme değildir. Ticari işletme Ticaret Kanununun temel kavramıdır. Türk Ticaret Kanununda (TTK) işletme kavramı tanımlanmamış ticari işletmenin tanımı yapılmıştır. TTK m.11’e göre: “ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve  bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir”. Kanundaki tanıma göre ticari işletme kavramının dört unsuru bulunmaktadır. Bunlar; gelir sağlama amacı, devamlılık, bağımsızlık, esnaf faaliyeti sınırlarını aşmadır. Bir işletmenin ticari işletme olarak kabul edilebilmesi için bu unsurların tamamını içermesi gerekir.
Gelir

Ticari işletmenin devri TTK’da değil Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.202’de düzenlenmiştir. Ticari işletmenin devri malvarlığı unsurlarının tamamını kapsar. TTK m.11/3’e göre; ticari işletme, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebilir. Aksi öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını içerdiği kabul olunur. İşletmenin hem aktifleri hem pasifleri devir kapsamına girecektir. İşletmenin devri kural olarak bütün unsurları kapsamakla birlikte bu her zaman şart değildir.

Ticari işletmesini devreden tacir, devirden dolayı ticareti bırakmış olacağından tacir sıfatını kaybeder. Ancak İcra İflas Kanunu madde 44 uyarınca ticareti terkinin ilan edilmesinden itibaren, bu kişi bir yıl daha borçlardan iflas yoluyla takip edilebilir. Devralan kişi işletmeyi devraldığını üçüncü kişilere veya alacaklılara ihbar ettiği andan itibaren işletmenin daha önceki borçlarından sorumludur. Devreden ise devrin ilan veya ihbarına kadar doğan borçlardan dolayı, devralanla birlikte iki yıl süreyle müteselsilen sorumludur. Bu iki yıllık süre, muaccel (vadesi gelmiş) borçlarda devrin ihbar veya ilan edildiği tarihten itibaren başlar. Müeccel (vadesi gelmemiş) borçlarda ise, vade gününden itibaren iki yılın geçmesiyle devredenin sorumluluğu sona erer.

Ticari işletmeleri ilgilendiren işler, diğer kanunlarda düzenlenmiş olsalar bile, ticari iş sayılırlar (TTK m.3). Buna göre ticari işletmede yürütülen ticari faaliyetler ile doğrudan veya dolaylı bir şekilde ilgisi bulunan her türlü iş, fiil ve işlem ticari nitelik taşır. Örneğin, kira sözleşmesi TBK’da düzenlenmiş olmasına rağmen bir ticari işletme kurmak amacıyla işyeri kiralanması, sadece ticari işletmeyi ilgilendirdiği için ticari iş sayılır. Aynı şekilde bir işletmenin işçilerinin taşınması için servis otobüsü işleticisi ile anlaşma yapılması, işletmenin defterlerinin tutulması için bir mali müşavir ile anlaşılması ticari işletmeyi ilgilendirir ve ticari iş hükümlerine tabi olur.

Taciri ilgilendiren iş, işlem ve fiiller de, ticari iş niteliği taşır. Tacirin yaptığı her türlü işin ticari iş sayılması ticari iş karinesi olarak adlandırılır. Ticari iş karinesi tüzel kişiler bakımından mutlak nitelik taşır ve tüzel kişi tacirlerin bütün iş, fiil ve işlemleri ticari hükümlere tabi olur. Tüzel kişi tacirin adi işi olamaz.

Tarafların tacir olup olmadığına veya uyuşmazlığın ticari işletmeyle ilgili olup olmadığına bakılmaksızın, ticari sayılan davalar mutlak ticari davalardır. Bu davalar TTK’nın 4’üncü maddesinde ve özel bazı kanunlarda sayılmıştır. Mutlak ticari davalar şunlardır: 1. TTK’da düzenlenen hususlardan doğan davalar, 2. Rehin karşılığında ödünç verme işi ile uğraşanlar hakkındaki davalar (Medeni Kanun m.962-969)....6. Bankalara, diğer kredi kuruluşlarına, finansal kurumlara ve ödünç para verme işlerine ilişkin davalar...

Ticaret şirketleri; kollektif, komandit (adi komandit, sermayesi paylara bölünmüş komandit), anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibarettir (TTK m.124). Ticaret şirketleri tacir sayılır (TTK m.16/1). Ticaret şirketleri ticaret siciline tescil edilerek tüzel kişilik kazandıkları andan itibaren tacir sıfatını da elde ederler.

Kural olarak tacirler iflasa tabidir. Bununla birlikte İcra ve İflas Kanununun (İİK) 43.maddesi tacirler dışındaki bazı kişilerin de iflasa tabi olabileceklerini belirtmiştir. Buna göre iflasa tabi olan kişiler şunlardır: tacirler, tacir gibi sorumlu olanlar (TTK m.12/3, m.13), ticareti terk eden ve bunu ticaret siciline tescil ve ilan ettiren gerçek kişi tacirler (bir yıl süreyle) (İİK m.44), kollektif şirketler ile komandit şirket ortakları (TTK m.240, m.317), donatma iştiraki.

İşletme Adı: İşletme sahibini hedef tutmaksızın doğrudan doğruya işletmeyi tanıtmak ve benzer işletmelerden ayırt emek için kullanılan addır.

Rehin hakkı taşınır varlıklar üzerinde kurulabilir (TİTRK m.5).Bunlar arasında alacaklar da mevcuttur. Ancak taşınmaz mallar sözleşmeye konu olamaz. Rehin hakkı, rehin sözleşmesinin Rehinli Taşınır Siciline tescil edilmesiyle kurulur. Rehin sözleşmesi; kredi kuruluşları ile tacir, esnaf, çiftçi, üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılabileceği gibi tacir ve/veya esnaflar arasında da yapılabilir.

Ticari işletmenin devri tüm aktif ve pasifleri kapsayan bir işlemdir. Ancak içeriğinde borcun nakli de yer almasına rağmen işletmeden alacaklı olanların rızası aranmaz. Tek tek tüm işletme alacaklılarının rızasının alınması gerekseydi işletmenin devri gerçekleşmez veya oldukça güç bir işlem olurdu. Bu nedenle işletmenin devrinde alacaklıların rızası aranmaz. Ancak, işletme alacaklılarının korunması sebebiyle devreden de devralanla birlikte iki yıl süre ile sorumlu kılınmıştır.

Bağımlı tacir yardımcıları tacirin verdiği talimatlara uymak zorunda olan, onun denetim ve gözetimi altında özellikle tacirin işyerinde çalışan yardımcılardır. Bu yardımcıların bazılarının taciri temsil yetkisi varken, bazılarının yoktur. Örneğin fabrikada çalışan işçilerin, otelde çalışan temizlikçinin taciri temsil yetkisi yoktur. Temsil yetkisine sahip olanlar ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacıdır. Bağımlı tacir yardımcıları Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. (BK m.547-554)

Her iki tarafın tacir olması halinde uygulanacak özel hükümler; bir takım ihtar ve ihbarların geçerli olabilmesi için belli şekillere uyma zorunluluğu, hapis hakkının kullanılmasında sağlanan kolaylıklar, ticari satış ve mal değişiminde uygulanacak özel hükümlerdir. Diğer seçenekler tacir olmanın genel sonuçlarıdır.

Ticari işlere uygulanacak hükümlerin uygulanma sırası aşağıdaki gibidir:
• Emredici Hükümler: Hangi kanunda yer alırsa alsın emredici hükümler birinci sıradadır.
• Sözleşme Hükümleri: Taraflar arasında emredici hükümlere aykırı olmayan sözleşme hükümleri uygulamada ikinci sırada yer alır.
• Ticari Hükümler: Emredici nitelikte olmayan ticari hükümler üçüncü sırada uygulanır. Bunlar da tamamlayıcı ve yorumlayıcı
hükümler olarak iki türlü olabilir.
• Ticari Örf ve Adet: Ticari örf ve adet kuralları yazılı olmamakla beraber çok uzun süredir istikrarlı bir şekilde uygulanan ve uyulma zorunluluğu bakımından ticari hayatta yaygın bir inancın var olduğu davranış kurallarıdır.

Genel Hükümler: Beşinci sırayı genel hükümler alır ve bunların uygulanma sırası MK m.1’e göre belli olur.

Teyit mektubu ise, telefonla, telgrafla, herhangi bir iletişim veya bilişim aracıyla veya diğer bir teknik araçla ya da sözlü olarak kurulan sözleşmelerle yapılan açıklamaların içeriğini doğrulayan bir yazıdır. Bu yazıyı alan kişi, aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde itirazda bulunmamışsa, söz konusu teyit mektubunun yapılan sözleşmeye veya açıklamalara uygun olduğunu kabul etmiş sayılır (TTK m.21/3).

Komisyonculuk ilişkisinden kaynaklanan bütün davalar beş yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK m.147/5).

Defter ve belgeleri saklama süresi on yıldır. Bu süre, ticari defterlere son kaydın yapıldığı, envanterin çıkarıldığı, ara bilançonun düzenlendiği, yılsonu finansal tablolarının ve konsolide finansal tabloların hazırlandığı, ticari yazışmaların yapıldığı veya muhasebe belgelerinin oluştuğu takvim yılının bitişiyle başlar.

Kollektif şirketin ticaret unvanı, bütün ortakların veya ortaklardan en az birinin adı ve soyadıyla şirketi ve türünü gösterecek bir ibareyi içerir. Örneğin, Ali Kaya ve Ortakları Taşımacılık Kollektif Şirketi

İki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşmeye cari hesap sözleşmesi denir (TTK m.89/1).

İşletmelerin dış çevresinde; devlet ve yasalar, tüketiciler, toplum yapısı ve kültürü, rakipler, tedarikçi işletmeler, diğer işletmeler, fiziksel çevre koşulları yer alır. Uluslararası faaliyetleri olan işletmeler bu sayılanlar dışında uluslararası çevre koşulları ile de çevrelenmiştir.