Rekabet Hukuku

Rekabet kanunlarının pek çok işlevi bulunmaktadır. Rekabet kanunlarında öncelikle teşebbüslerin anlaşmalarla, birleşme ve devirlerle veya pazar gücünü kötüye kullanmak suretiyle rekabeti sınırlamaları yasaklanır. Böylece, her şeyden önce, kişilerin temel hak ve özgürlüklerinden olan girişim özgürlüğü ve fırsat eşitliği sağlanmış olur. Sosyal bakımdan da, tüketicinin korunması yönünde önemli bir gelişme sağlanır. Çünkü rekabet etkinliği sağlar; etkinlik ise, tüketici ihtiyaçlarının en az maliyetle giderilmesine imkan yaratır. Rekabet piyasasındaki fiyat mekanizması, tüketicilerin daha ucuz ve daha kaliteli mal ve hizmet elde etmelerini sağlar. Küçük ve orta ölçekli işletmelerin aralarında işbirliği yapmaları rekabet kanunlarıyla teşvik edilerek, daha etkin hale gelmeleri ve büyük işletmelerle rekabet edecek güce erişmeleri sağlanabilir. Ayrıca geri kalmış bölgelerde, rekabet kanunlarının getirdiği yasaklamaların daha yumuşak uygulanmasını sağlayan düzenlemelerle rekabet politikası, bölgesel kalkınma politikalarını bütünleyici bir araç olarak da kullanılabilir.

1994 yılına kadar Türk hukuk sisteminde rekabet hukukuna ilişkin olarak özel bir düzenleme bulunmamakla birlikte, 1970’li yıllardan itibaren bu konuda birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların temelinde, “Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemlerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır, piyasalarda fiili ve anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler.” hükmünü getiren 1982 Anayasa’sının 167 nci maddesinin birinci fıkrası yer almaktadır. Emredici nitelikteki bu hükümle devlet, piyasalarda fiili veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önlemekle görevlendirilmiştir.

Rekabet Kanunu çıkarılmasını gerekli kılan bir diğer neden Türkiye ile Avrupa Birliği arasında kurulan Gümrük Birliği’dir. Gümrük Birliği’nin önemli araçlarından biri tarafların rekabet politikalarının ve rekabet hukuklarının birbiriyle uyumlaştırılmasıdır. Gümrük Birliği kararı ile Türkiye hem bir Rekabet Kanunu çıkarmayı hem de AB hukukuna uygun davranmayı taahhüt etmiştir

Rekabet Kanunu’nun düzenlemeleriyle rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler hukuka aykırı sayılmıştır (m.4). Piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün, hakim durumlarını kötüye kullanmaları yasaklanmıştır (m.6). Aynı şekilde, piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün hakim durum yaratmalarına veya hakim durumlarını daha da güçlendirmelerine ve piyasada rekabetin önemli ölçüde azalmasına neden olacak şekilde birleşmeleri veya diğer bir teşebbüsü devralmaları da yasaklanmıştır (m.7).

Rekabet Kanunu’nun 4 üncü maddesinde belirtilen koşullarda yasaklanan anlaşma ile hukukun diğer alanlarında kullanılan sözleşme kavramı farklı anlamlarda kullanılmakta ve farklı amaca hizmet etmektedir. Borçlar hukukuna göre sözleşme, istenilen hukuki sonucun meydana gelmesi için iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanında bulunmalarının gerekli olduğu hukuki işlemdir. Rekabet hukuku kapsamında anlaşma denildiğinde, medeni hukuk ve borçlar hukuku hükümlerine göre geçerli bir sözleşme anlaşılmamalıdır. Rekabet hukukunda kullanılan anlaşma kavramı daha geniş bir anlam taşımakta, tarafları bağlamayan, borç altına sokmayan uzlaşmalar da anlaşma olarak kabul edilmektedir.

Uyumlu eylemden söz edilebilmesi için şu unsurların varlığı gerekmektedir:

a) İki veya daha fazla teşebbüs olmalıdır: Uyumlu eylemden söz edilebilmesi için en az iki teşebbüsün pazar davranışları arasında uyumlu paralellik bulunması gerekmektedir.

b) Paralellik bilinçli olmalıdır: Buradaki bilinçlilik daha çok teşebbüsler arasında bir bağlantının varlığı ile gösterilmektedir. Bu öyle bir bağlantıdır ki, teşebbüsler bu sayede birbirlerinin gelecekteki pazar davranışlarını önceden öğrenebilmekte ve ona uygun pazar davranışları geliştirebilmektedirler. AB ve ABD uygulamalarında salt rakip teşebbüs sahiplerinin veya yöneticilerinin görüşmeleri, toplantılara katılmaları hatta aynı otelde kalmış olmaları dahi aralarında bir bağlantının kurulduğunun delili olarak kabul edilmiştir. Tabi ki, bu teşebbüsler aynı zamanda paralel pazar davranışları da göstermektedirler.

c) Paralel davranışlar ekonomik ve rasyonel gerekçelerle açıklanamamalıdır: Ekonomik ve rasyonel haklı gerekçeleri varsa uyumlu eylem yasaklanmamaktadır.

Yatay anlaşmalar, üretim zincirinin aynı seviyesinde yer alan, birbirlerini rakibi olan teşebbüslerin rekabeti sınırlama amacıyla yaptıkları anlaşmalardır. Bu anlaşmalara kartel anlaşmaları da denilmektedir.

Üretim zincirinin farklı seviyesinde bulunan teşebbüsler arasında yapılan rekabeti sınırlayıcı anlaşmalara dikey anlaşmalar denilmektedir. Bu anlaşmalar genellikle, tek elden dağıtım, coğrafi pazar ve müşteri paylaşma, yeniden satış fiyatlarının tespiti gibi sınırlamalar içermektedir.

Dikey anlaşmaların rekabeti sınırlayıcı özellikleri yanında dağıtımı ve satış sonrası hizmetleri rasyonelleştirmesi, tüketiciye ilgili ürünü daha kolay bulabilme olanağı sağlaması gibi olumlu yönleri de bulunmaktadır.

Karine aksi ispatlanana kadar doğru kabul edilen durum veya olgudur.

Kanun’un 3 üncü maddesine göre hakim durum: “Belirli bir piyasadaki bir veya birden fazla teşebbüsün rakipleri ve müşterilerinden bağımsız hareket ederek, fiyat, arz, üretim ve dağıtım miktarı gibi ekonomik parametreleri belirleyebilme gücüdür”

RKHK.m.20’ye göre, Rekabet Kurumu mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı bir rekabet ortamı içinde oluşmasını ve gelişmesini sağlamak, Kanun’un kendisine verdiği görevleri yerine getirmek üzere kurulmuş, idari ve mali özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişisidir.

Kanun’un 21 inci maddesine göre; “Rekabet Kurumu, Rekabet Kurulu, başkanlık ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır.

Kurul biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere toplam yedi üyeden oluşur.

Kurum’un karar organı Rekabet Kurulu’dur.

Rekabet Kurulu’nun esasa ilişkin görevleri şunlardır: Rekabet Kurulu, Kanun’da yasaklanan faaliyetler hakkında, başvuru üzerine veya re’sen inceleme, araştırma ve soruşturma yapar. Kurul Kanun’da düzenlenen hükümlerin ihlal edildiğinin tespit edilmesi üzerine, bu ihlallere son verilmesi için gerekli önlemleri alıp, bundan sorumlu olanlara idari para cezaları uygular. İlgililerin muafiyet ve menfi tespit taleplerini değerlendirip, uygun olan anlaşmalara muafiyet ve menfi tespit belgesi verir. Verilen muafiyet ve menfi tespit kararlarının ilgili olduğu piyasaları sürekli takip edip, bu piyasalarda ve tarafların durumlarında değişiklikler tespit edilmesi halinde, ilgililerin başvurularını tekrar değerlendirir. Birleşme ve devralmalara izin verir (m.27).

Rekabet Kurulu’nun teşkilata ilişkin görevleri şunlardır: Rekabet Kurulu, başkan yardımcılarını ve baş hukuk müşavirini atar. Kurum’un personel politikalarını saptar, uygulanmasını izler, personelin Başkanlıkça hazırlanan gelir gider kesin hesabını ve yıllık çalışma programlarını onar. Kurum’un üçüncü kişilerle olan alacak, hak ve borçları hakkında her türlü işleme karar verir. Yılda bir, çalışmaları ve görev alanlarındaki durum ve gelişmelerle ilgili rapor yayımlar.

Rekabet Kurulu’nun yasama benzeri görevleri şunlardır:

Rekabet Kurulu, Kanun’un uygulanması ile ilgili olarak tebliğler çıkarmak ve gerekli düzenlemeleri yapmakla görevli ve yetkilidir. Örneğin, 7 nci madde gereğince, hangi tür birleşmelerin Kurul’a bildirileceğini ve izne tabi olacağını, Kurul çıkardığı tebliğ ile düzenlemiştir. Ancak, Kurul’un idari yapısı gereği, her türlü idari tasarrufun yargı denetimine tabi olacağını düzenleyen Anayasa’nın 125 inci maddesi uyarınca, bu tebliğler idari yargı organlarında açılacak davalara konu olabileceklerdir. Bunun dışında, Rekabet Kurulu’nun, rekabet hukukuyla ilgili mevzuatta yapılması gerekli değişiklikler ile ilgili doğrudan veya Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın talebi üzerine görüş bildirmesini, rekabeti sınırlayıcı anlaşma ve kararlarla ilgili olarak diğer ülkelerin mevzuat, uygulama ve politikalarını izlemesini, dolaylı yasama benzeri görev olarak tanımlamak mümkündür.

Raportörler 30 gün içinde önaraştırmayı tamamlayarak kendi görüşleriyle birlikte elde ettikleri bilgileri, topladıkları delilleri bir rapor halinde Kurul’a sunarlar.

Kurul, önaraştırma raporunu 10 gün içinde ele alarak soruşturma açıp açmayacağına karar verir (m. 40, 41).