Tüketici Hakları

Tüketici hakkı kavram ilk kez ABD’de başkan Kennedy tarafından kullanılmış ve dört temel tüketici hakkından söz edilmiştir:
• Tüketicinin bilgi edinmesi
• Tüketicinin sesini duyurması
• Tüketicinin tazmin edilmesi
• Tüketicinin örgütlenmesi

1975’te Avrupa tüketici hakları beyannamesi niteliğinde bir belge sayılan 1. Tüketici Programı ortaya çıkmıştır. Burada ilk defa tüketicinin temel hakları sayılmış ve bu programda beş temel tüketici hakkından söz edilmiştir:
• Tüketicinin sağlığının ve güvenliğinin korunması hakkı
• Tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması hakkı
• Tüketicinin tazmin (zararların giderilmesi)
hakkı
• Tüketicinin bilgilendirme ve eğitim hakkı
• Tüketicinin temsil edilme hakkı

Birleşmiş Milletler Deklarasyonunda, Avrupa Birliğinin ortaya koyduğu bu beş hak geliştirilmiştir. Böylece sekiz temel tüketici hakkı ortaya konulmuştur:
• Temel İhtiyaçları Karşılama Hakkı
• Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı
• Ekonomik Çıkarların Korunması (Tercihte
Bulunma) Hakkı
• Bilgi Edinme (Bilgilendirilme) Hakkı
• Eğitilme Hakkı
• Tazmin (Zararların Giderilmesi) Hakkı
• Örgütlenme ve Temsil (Sesini Duyurma)
Hakkı
• Sağlıklı bir Çevrede Yaşama Hakkı

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun, kanunun amacını ortaya konan 1. maddesinde “bu Kanunun amacı; kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı, tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgütlenmeleri teşvik etmeye ilişkin hususları düzenlemektir” şeklinde Kanunun amacı ortaya konulmuştur.

Temel ihtiyaçları karşılama hakkı, tüketicilerin uygun fiyat ve iyi kalitede temel mallara ulaşabilmesini sağlayarak; hayatta kalma, yeterli yiyecek, giyecek, barınak, güvenlik ve sağlık garantisini içeren bir haktır. Diğer bir ifade ile bu hak, insan yaşamı için gerekli olan yeme, içme, barınma, tedavi edilme gibi gereksinimlerini giderilmesini isteme hakkıdır. Bu hakların kapsamına, insana insan olmasından dolayı tanınan evrensel ve anayasal haklar, haberleşme, seyahat etme gibi olanakların sunulmasını talep etmek de girer.

Bu hak ilk olarak İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile uluslararası düzeyde geniş çaplı olarak kabul edilmiştir.

Sağlık ve güvenlik hakkı tüketicinin sağlık ve yaşamını tehlikeye atacak mal ve hizmetlere karşı tüketicilerin korunması gerektiğine yönelik bir haktır. Sağlık ve güvenlik hakkı; sağlığa, cana veya mala zarar verebilecek olan ürünlere, üretim süreçlerine veya sunulan hizmetlere karşı korunmayı içerir. Bu hak, üreticilerin ürettikleri malların öngörülen kullanım süreleri boyunca güvenli olmalarını sağlamayı içerir. 

Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin kendi serbest iradeleriyle karar vermelerine yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan ve sunan kuruluşlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksi olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder. Diğer bir ifade ile bu hak, tüketicinin bilgilenmiş bir şekilde seçim yapabilmek için, aldatıcı ve yanıltıcı reklamlara ve etiketlere karşı korunmak için, gerek duyduğu bilgilerin kendisine verilmesini içeren bir haktır.

Sivil toplum kuruluşu niteliği taşıyan ilk tüketici kuruluşu, ABD’de, 1936 yılında Tüketiciler Birliği unvanıyla kurulmuştur.

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda tüketici haklarını koruyucu kurumlar yer almaktadır. Bu kurumlar, Tüketici Konseyi, Reklam Konseyi ve Tüketici Hakem Heyetidir.

Tüketici Konseyinin amaçları şunlardır:

(i) Tüketicinin sorunlarının, gereksinimlerinin ve çıkarlarının korunmasına ilişkin gerekli önlemleri araştırmak,

(ii) Kanunun uygulanmasına yönelik tedbirlere dair görüşleri öncelikle ele almak ve ilgili mercilere iletmek.

Tüketici Konseyi, Ticaret Bakanı’nın veya görevlendireceği Bakan Yardımcısı, Müsteşar veya Müsteşar yardımcısının başkanlığında toplanan üyelerden oluşur. Tüketici Konseyinde, çeşitli bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, büyükşehir belediyeleri, meslek kuruluşları, işçi ve memur sendikaları, kooperatif üst kuruluşları ve tüketici örgütleri temsilcileri yer alır.

Reklam konseyinin amaçları şunlardır:

(i) çağdaş iletişim uygulamalarını takip etmek

(ii) reklam sektörünün ve reklam denetim işlevinin geliştirilmesine yönelik araştırma ve çalışmalar yapmak

(iii) alana ilişkin görüş ve önerilerde bulunmak (iv) Görüş ve önerileri ilgili mercilere iletmek.

Reklam Konseyi, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında kurulan, Ticaret Bakanlığının koordinatörlüğünde yılda en az bir kez toplanması gereken ve reklam politikalarının oluşturulması ve uygulanması ile ilgili faaliyet gösteren bir kuruluştur.

Tüketici hakem heyetleri il ve ilçe merkezlerinde Kanun’un uygulanmasından doğan, tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalara ilişkin belirli tutarları aşmayan uyuşmazlıklara çözüm bulmak için kurulmuşlardır.

Tüketici hakem heyeti raportörleri, heyetin çalışmalarına ve kararlarına esas olacak dosyaları hazırlamak ve uyuşmazlığa ilişkin raporu sunmakla görevlidir.

Hakem heyetinin kararlarına karsı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir.

İtiraz, tüketici hakem heyeti kararının icrasını durdurmaz. Ancak talep edilmesi şartıyla hâkim, tüketici hakem heyeti kararının icrasını tedbir yoluyla durdurabilir (TKHK m. 70).

Tüketici hakem heyetine başvurular, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine yapılır. Tüketici hakem heyetinin bulunmadığı yerlerde ise başvuruların nerelere yapılacağı ve bu başvuruların hangi tüketici hakem heyetince karara bağlanacağı yönetmelikle belirlenir (TKHK m. 68).

Anlaşmazlık konusunun tutarı itibariyle hakem heyetinin görevi kapsamına giren kararlara itirazlarda, Tüketici Mahkemelerinin vereceği kararlar kesindir. Fakat tutarları itibariyle Hakem Heyetlerinin görevi kapsamına girmeyen ihtilafların ilk derece mahkemesi olan Tüketici Mahkemelerinin vermiş oldukları kararlar temyiz edilebilir.