Ticari İşletme

Teşebbüs belirli bir yasal, finansal, örgütsel ve
ekonomik özelliğe sahip kuruluş olarak da tanımlanmaktadır. İşletme daha çok bir fabrika, satış mağazası gibi mal veya hizmet üreten yada pazarlayan
teknik bir birim, girişim ise hukuksal ekonomik ve
finansal bir kuruluştur diye tanım yapılmaktadır.
Örneğin, Koç Holding bir girişim, Arçelik buzdolabı fabrikası bir işletmedir.

Üretilen mal ve hizmet çeşidi yönünden: endüstri işletmeleri, ticaret işletmeleri, hizmet işletmeleri
olarak; üretim araçlarının mülkiyetine göre: özel
kesim işletmeleri, kamu kesimi işletmeleri, yabancı
sermayeli işletmeler; hukuki yapılarına göre: özel
işletmeler (kişi şirketleri: tek kişi işletmesi, adi şirket, kollektif, komandit şirket; sermaye şirketleri:
anonim, limited, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket, kooperatif), kamu işletmeleri, yabancı sermayeli işletmeler; ulusal kökenlerine göre:
ulusal işletmeler, uluslararası işletmeler, çok uluslu
şirket; büyüklüklerine göre, büyük işletmeler, küçük ve orta ölçekli işletmeler olarak işletmeleri sınıflandırmak mümkündür.

İşletme kavramı ile ticari işletme kavramı arasında özel genel ilişkisi vardır. Her ticari işletme
aynı zamanda bir işletmedir, fakat her işletme bir
ticari işletme değildir. Türk Ticaret Kanununda (TTK) işletme kavramı tanımlanmamış ticari
işletmenin tanımı yapılmıştır. TTK m.11’e göre:
“ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü
işletmedir”. Kanundaki tanıma göre ticari işletme
kavramının dört unsuru bulunmaktadır. Bunlar;
gelir sağlama amacı, devamlılık, bağımsızlık, esnaf
faaliyeti sınırlarını aşmadır. Bir işletmenin ticari işletme olarak kabul edilebilmesi için bu unsurların
tamamını içermesi gerekir.

Şubeler bağımsız bir ticari işletme değildir.
Zira şubeler aynı gerçek veya tüzel kişiye ait olup
iç ilişkide merkeze bağlıdır. Ticari işletmenin unsurlarından olan bağımsızlık unsurunu sağlamadığı için de ticari işletme sayılmazlar.

Patent niteliğinde olmasa
dahi, işletme içerisinde organizasyon, yönetim, üretim ve dağıtım gibi konularda
ulaşılan teknik ve ticari bilgi ve tecrübe
birikimidir. İşletmenin maddi olmayan malvarlığı unsurlarındandır.

Bir birimin şube sayılmasının sonuçları şunlardır:

• Merkezi Türkiye’de bulunan ticari işletmelerin şubeleri bulundukları yerin ticaret siciline tescil ve ilan olunur. Merkezleri Türkiye dışında bulunan ticari işletmelerin Türkiye’deki şubeleri, kendi ülkelerinin kanunlarının ticaret unvanına ilişkin hükümleri saklı kalmak şartıyla, yerli ticari işletmeler gibi tescil olunur. Şubeler bulundukları yerin sanayi ve ticaret odalarına da kayıt yaptırmak zorundadırlar.

• Her şube, kendi merkezinin ticaret unvanını, şube olduğunu belirterek kullanmak zorundadır. Bu unvana şube ile ilgili ekler yapılabilir. Merkezi yabancı
ülkede bulunan bir işletmenin Türkiye’deki şubesinin ticaret unvanında, merkezin ve şubenin bulunduğu yerlerin ve şube olduğunun gösterilmesi şarttır.

• Ticari işletmenin devrinde devrin kapsamına şubeler de dahildir.

• Merkezleri yurt dışında bulunan ticari işletmelerin Türkiye’deki şubelerinin başına yerleşim yeri Türkiye’de bulunan tam yetkili bir ticari mümessil atanır.

• Şubenin yaptığı işlemlerden dolayı şubenin bulunduğu yerde de dava açılabilir ve icra takibi yapılabilir. Ancak iflas davası merkezin bulunduğu yerde açılabilir.

TTK m.11/3’e göre; ticari işletme,
içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebilir. Aksi
öngörülmemişse, devir sözleşmesinin duran malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet haklarını ve sürekli
olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını içerdiği kabul olunur. İşletmenin hem aktifleri hem pasifleri devir kapsamına girecektir. 

Ticari işletmenin devri için devir sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir.

Türk Medeni Kanunu sisteminde, taşınır malların rehninde, rehin konusu malların karşı tarafa verilmesi zorunludur. Ancak işletme malvarlığının kredi verene teslim edilmesi, ticari işletmenin çalışmasını engelleyecek hatta olanaksız kılabilecektir.
Bu yüzden ticari işletmelerin rehin işlemleri farklı esaslara tabi tutulmuştur. Ticari işletme rehninde rehin konusu mallar rehin borçlusunun elinde kalmaya devam etmektedir. Rehin hakkı, rehin sözleşmesinin Rehinli Taşınır Siciline tescil edilmesiyle kurulur. Rehin sözleşmesi elektronik ortamda ya da yazılı olarak
düzenlenir.. Yazılı olarak düzenlenen rehin sözleşmesinin Sicile tescil edilebilmesi için tarafların imzalarının noterce onaylanması veya sözleşmenin Sicil yetkilisinin huzurunda imzalanması şarttır.

TTK m.3’e göre, kanunda düzenlenen hususlar, tarafların tacir olup olmadığına veya işin ticari işletmeyi ilgilendirip ilgilendirmediğine bakılmaksızın ticaridir.

Ticari işletmeleri ilgilendiren işler, diğer kanunlarda düzenlenmiş olsalar bile, ticari iş sayılırlar.

Taciri ilgilendiren iş, işlem ve fiiller de, ticari iş niteliği taşır.

Taraflardan yalnız biri için ticari nitelik taşıyan sözleşmeler, kanunda aksine hüküm olmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.

İki veya daha fazla kişi, içlerinden yalnız biri veya hepsi için ticari niteliği haiz bir iş dolayısıyla, diğer bir kimseye karşı birlikte borç altına girerse, kanunda veya sözleşmede aksi öngörülmemişse müteselsilen sorumlu olurlar (TTK m.7/1).
Ticari borçlara kefalet hâlinde, hem asıl borçlu ile kefil, hem de kefiller arasındaki ilişkilerde de hüküm böyledir (TTK m.7/2).

Müteselsil borçluluk, aynı alacak nedeniyle borç altına girmiş bulunan birden fazla borçlunun, alacaklıya karşı borcun tamamından ayrı ayrı asıl
borçlu sıfatıyla sorumlu tutuldukları borçluluk türüdür. Alacaklı, müşterek borçlulardan herhangi birisinden alacağın tamamını talep edebilir.

Ticari davalar mutlak ticari davalar ve
nispi ticari davalar olarak iki gruba ayrılabilir.

Mutlak ticari davalar şunlardır:
1. TTK’da düzenlenen hususlardan doğan davalar,

2. Rehin karşılığında ödünç verme işi ile uğraşanlar hakkındaki davalar (Medeni Kanun m.962-969)3. Bir malvarlığının veya işletmenin devralınması ile işletmelerin birleşmesi ve şekil değiştirmesi hakkındaki davalar (BK m.202-203), rekabet yasağına ilişkin davalar (BKm.444 -447), yayın sözleşmesine ilişkin davalar (BK m.487-501), kredi mektubu ve kredi emrine ilişkin davalar (BK m.515-519), komisyon sözleşmesine ilişkin davalar (BK m.532-545), ticari temsilciler, ticari vekiller ve diğer tacir yardımcılarına ilişkin davalar (BK m.547-554), havale işlemlerine ilişkin davalar (BK m.555-560), saklama sözleşmelerine ilişkin davalar (BKm.561-580),

4. Fikrî mülkiyet hukukuna dair mevzuatta öngörülen davalar,

5. Borsa, sergi, panayır ve pazarlar ile antrepo ve ticarete özgü diğer yerlere ilişkin özel hükümlerde öngörülen davalar,

6. Bankalara, diğer kredi kuruluşlarına, finansal kurumlara ve ödünç para verme işlerine ilişkin davalar,

7. Finansal kiralama sözleşmelerinden doğan davalar,

8. Kooperatifler Kanunu’nda düzenlenen konulardan doğan hukuk davaları,

9. İflas davaları.

Her iki tarafın da ticari işletmesiyle ilgili hususlardan doğan davalar ile belli konularda bir ticari işletmeyi ilgilendiren işlerden doğan davalar ise nispi
ticari davalardır.

TTK m.12’ye göre, bir ticari işletmeyi kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir. Bir gerçek kişinin tacir sıfatını kazanabilmesi için bir ticari işletmenin mevcut olması, bu ticari işletmenin faaliyet göstermesi, işletilmesi ve bu ticari
işletmenin kısmen de olsa kendi adına işletilmesi gerekmektedir.

Ticaret şirketleri ticaret siciline tescil edilerek tüzel kişilik kazandıkları andan itibaren tacir sıfatını da elde ederler.

Bir vakıf veya derneğin tacir sıfatını kazanabilmesi için amacına ulaşmak üzere bir ticari işletme işletmesi ve derneğin kamu yararına bir dernek olmaması, vakfın gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcamaması gerekir. Bu iki şartın varlığı halinde dernek veya vakıf tacir sıfatını kazanır.

Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar, kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek şartıyla tacir sıfatını kazanırlar (TTK m.16/1). Örneğin, DHMİ, TCDD, İDO, İSKİ, İETT, TÜBİTAK, OYAK, TİGEM tacir sıfatına sahiptirler. Tacir sıfatı kamu tüzel kişisine değil, bu
tüzel kişi tarafından kurulan kurum ve kuruluşa aittir.

Donatma iştirakinin tüzel kişiliği yoktur. Tacire ilişkin hükümler donatma iştirakine de aynen uygulanır (TTK m.17).

• İflasa Tabi Olma
• Ticari İşletmesini Ticaret Siciline Tescil Ettirme
• Ticaret Unvanı Seçme ve Kullanma 
• Ticari Defterleri Tutma
• Ticaret ve Sanayi Odalarına Kaydolma
• Basiretli Bir İş Adamı Gibi Hareket Etme
• Ticari İş Karinesine Tabi Olma
• Ticari Örf ve Adetlere Tabi Olma
• Ücret ve Faiz İsteme Hakkı
• Ücret ve Sözleşme Cezasının İndirilmesini İsteyememe
• Fatura ve Teyit Mektubu Düzenleme

Bağımlı tacir yardımcıları; ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacıdır.

Bağımsız tacir yardımcıları; simsar, komisyoncu ve acentedir.

Ticaret siciline tescil edilmek şartıyla temsil yetkisi iki şekilde sınırlandırılabilir. Birinci sınırlama temsil yetkisinin şube işleriyle sınırlandırılmasıdır. İkinci sınırlama ise temsil yetkisinin, birden çok kişinin birlikte imza atmaları koşuluyla sınırlandırılmasıdır. Bu durumda, diğerlerinin katılımı olmaksızın temsilcilerden birinin imza atmış olması, işletme sahibini bağlamaz. Her iki sınırlama bir arada da yapılabilir. Temsil yetkisine ilişkin diğer sınırlamalar örneğin miktar ve konu yönünden sınırlama tescil ve ilan edilemez, tescil edilmiş olsalar bile, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez (BK m.549).

Pazarlamacı iki yetki ile donatılabilir. Bunlar, aracılık etme ve işlem yapma yetkisidir. Aksine yazılı anlaşma olmadıkça pazarlamacı, sadece işlemlere aracılık etmeye yetkilidir. Pazarlamacı, işlem yapmaya yetkili kılınmışsa yetkisi, bu işlerin icrası için gereken bütün olağan hukuki işlem ve fiilleri kapsar; özel yetki verilmedikçe müşterilerden tahsilat yapamaz ve ödeme günlerini değiştiremez. (TBK m.452)

Ticaret siciline tescili veya hem tescili hem ilanı gereken konular tescil ve ilan edilmişse, artık üçüncü kişiler bu konuları bilmediklerini ileri süremezler. Tescil edilen konuları herkesin bildiği varsayılır. Üçüncü kişilerin, kendilerine karşı sonuç doğurmaya başlayan sicil kayıtlarını bilmediklerine ilişkin iddiaları dinlenmez (TTK m.36/3). Buna tescilin olumlu etkisi denir.

Tescili zorunlu olduğu halde tescil edilmemiş veya tescil edilip de ilanı zorunlu iken ilan olunmamış bir konu üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Aksini iddia eden ispatla yükümlüdür. Aynı şekilde tescile tabi olmadığı halde bir konu her nasılsa tescil edilmişse yine üçüncü kişilerin iyiniyetli oldukları varsayılır. Buna tescilin olumsuz etkisi denilmektedir.

Anonim, Limited ve Kooperatif Şirketlerin unvanlarında mutlaka işletme konusu ile şirket ve türünü gösteren ibare bulunmalıdır. Ticaret unvanlarında, “anonim şirket”, “limited şirket” ve “kooperatif” kelimelerinin bulunması şarttır. Ortaklığı ve türünü gösteren ibarenin kısaltılarak yazılması olanaklıdır. Örneğin, İnşaat ve Ticaret Anonim Şirketi (A.Ş.), Turizm ve Seyahat Limited Şirketi (Ltd. Ş.), Yapı Kooperatif gibi. Bu şirketlerin ticaret unvanında, gerçek bir kişinin adı veya soyadı yer aldığı takdirde, şirket türünü gösteren ibareler, baş harflerle veya başka bir şekilde kısaltma yapılarak yazılamaz (TTK m.43/2).

Haksız rekabet nedeniyle açılabilecek davalar şunlardır:

a) Fiilin haksız olup olmadığının belirlemek için tespit davası

b) Haksız rekabetin önlenmesi,durdurulması amacını taşıyan önleme (men) davası

c) Haksız rekabetin sonucu olan maddi durumun ortadan kaldırılmasını, haksız rekabet
yanlış veya yanıltıcı beyanlarla yapılmışsa bu beyanların düzeltilmesi amacını taşıyan düzeltme davası

d) Haksız rekabette bulunanın kusurlu olması halinde, uğranılan zarar ve ziyanın tazmini amacını taşıyan maddi tazminat davası

e) BK m.58 de öngörülen şartların varlığında manevi tazminat davası.

Ticari defterler yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteridir. Pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir (TTK m.64/4).