İŞLETME HUKUKU - Deneme Sınavı - 11

Garanti Markası: Marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme tarafından o işletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini ve kalitesini garanti etmeye yarayan işarettir (SMK m.31/1). Örneğin, Uluslararası Yün Birliğine ait Woolmark ve Türkiye’de TSE markaları gibi.

Ortak Marka: Ortak marka, üretim veya ticaret ya da hizmet işletmelerinden oluşan bir grup tarafından kullanılan işarettir. Ortak marka, gruptaki işletmelerin mal veya hizmetlerini diğer işletmelerin mal veya hizmetlerinden ayırt etmeye yarar. (SMK m.31/3,4)

Tanınmış Marka: Bu marka türlerinin yanı sıra bir de tanınmış marka vardır, fakat tanınmış marka tanımına yasal düzenlemelerde yer verilmemiştir. Tanınmış marka, mal veya hizmetlerle ilgili korumanın sağlanacağı alanda, markanın tanıtımı sonucunda kazanılan sadece o markayı taşıyan mal veya hizmetlerle ilgili çevre için değil, bu çevre dışında, o mal veya hizmetle ilgisi olmayan kişilerce de bilinen marka olarak tanımlanmaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tanınmış marka sayılan markalardan bazıları şunlardır: Vestel, Özdilek, Taç, Arçelik, Uludağ, Microsoft ve İpana.

Ürün patentinde buluş sahibi tarafından, doğrudan bir ürün ortaya çıkarılırken, usul patentinde doğrudan bir ürün değil ancak ürün teknolojisinde kullanılabilecek teknik düzen ya da çözümler ortaya çıkar. Ancak her iki tür patentte de ürünler üzerinde uygulanabilir olma neticesi aranmaktadır.

Ürün patentinde buluş sahibi tarafından, doğrudan bir ürün ortaya çıkarılırken, usul patentinde doğrudan bir ürün değil ancak ürün teknolojisinde kullanılabilecek teknik düzen ya da çözümler ortaya çıkar. Ancak her iki tür patentte de ürünler üzerinde uygulanabilir olma neticesi aranmaktadır.

Başka bir patentle bağlantılı olmayan patent asıl patenttir. Asıl patent veya patent başvurusu konusu buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve onların konusu ile bütünlük içinde bulunan buluşların korunması için verilen patente ek patent denir (SMK m.123). Örneğin, yürüyen merdivenlerin üzerindeki belli bir ağırlığa kadar, elektrikten tasarruf amacı ile kendiliğinden durması gibi. Ek patent, asıl patentin tamamlayıcı bir parçasıdır. Tekniğin bilinen durumunun aşılması, ek patentler için uygulanmaz. Ek patentin başvuru sahibi tarafından asıl patente dönüştürülmesi mümkündür. Bunun için bağımsız bir başvuru ve gerekli ücretlerin ödenmesi gerekir. Ek patent başvurusu, asıl patent başvurusuna belge verilmesi kararının yayımına kadar yapılabilir.

Markaların uluslararası tescili, 1891 tarihli Markaların Uluslararası Tesciline İlişkin Madrid Anlaşması ve 1989’da kabul edilip, 1 Aralık 1995’te yürürlüğe giren Madrid Anlaşmasına İlişkin Protokol tarafından düzenlenmiştir. Türkiye, Markaların uluslararası tesciline olanak sağlayan Madrid Anlaşması ile İlgili protokole 01.01.1999 tarihinden itibaren katılmıştır. Madrid Sisteminin amaçları; markaların tek bir başvuru yapılarak ve tek bir dil kullanılarak birden fazla ülkede(Protokol’e taraf ülkelerde) uluslararası tescilini sağlamak ve marka tescil edildikten sonra yapılacak olan değişikliklerin tek ve basit bir işlem aracılığıyla Uluslararası sicile kaydedilmesini sağlamaktır.

1973 yılında imzalanıp 1977 yılında yürürlüğe giren Avrupa Patent Sözleşmesi’ne Türkiye, 1 Kasım 2000 tarihinde taraf olmuştur. Sözleşmenin amaçları, buluşların korunması konusunda Avrupa devletleri arasındaki işbirliğini güçlendirmek, üye ülkelerde patentlerin tescilinin tek bir prosedürle sağlanması, üye ülkelerde verilen patentler için standart kuralların oluşturulmasıdır.

Know-How: Patent niteliğinde olmasa dahi, işletme içerisinde organizasyon, yönetim, üretim ve dağıtım gibi konularda ulaşılan teknik ve ticari bilgi ve tecrübe birikimidir.

Ticari işletmesini devreden tacir, devirden dolayı ticareti bırakmış olacağından tacir sıfatını kaybeder. Ancak İcra İflas Kanunu madde 44 uyarınca ticareti terkinin ilan edilmesinden itibaren, bu kişi bir yıl daha borçlardan iflas yoluyla takip edilebilir. Devralan kişi işletmeyi devraldığını üçüncü kişilere veya alacaklılara ihbar ettiği andan itibaren işletmenin daha önceki borçlarından sorumludur. Devreden ise devrin ilan veya ihbarına kadar doğan borçlardan dolayı, devralanla birlikte iki yıl süreyle müteselsilen sorumludur. Bu iki yıllık süre, muaccel (vadesi gelmiş) borçlarda devrin ihbar veya ilan edildiği tarihten itibaren başlar. Müeccel (vadesi gelmemiş) borçlarda ise, vade gününden itibaren iki yılın geçmesiyle devredenin sorumluluğu sona erer.

Ticari işletmesini devreden tacir, devirden dolayı ticareti bırakmış olacağından tacir sıfatını kaybeder. Ancak İcra İflas Kanunu madde 44 uyarınca ticareti terkinin ilan edilmesinden itibaren, bu kişi bir yıl daha borçlardan iflas yoluyla takip edilebilir. Devralan kişi işletmeyi devraldığını üçüncü kişilere veya alacaklılara ihbar ettiği andan itibaren işletmenin daha önceki borçlarından sorumludur. Devreden ise devrin ilan veya ihbarına kadar doğan borçlardan dolayı, devralanla birlikte iki yıl süreyle müteselsilen sorumludur. Bu iki yıllık süre, muaccel (vadesi gelmiş) borçlarda devrin ihbar veya ilan edildiği tarihten itibaren başlar. Müeccel (vadesi gelmemiş) borçlarda ise, vade gününden itibaren iki yılın geçmesiyle devredenin sorumluluğu sona erer.

Tarafların tacir olup olmadığına veya uyuşmazlığın ticari işletmeyle ilgili olup olmadığına bakılmaksızın, ticari sayılan davalar mutlak ticari davalardır. Bu davalar TTK’nın 4’üncü maddesinde ve özel bazı kanunlarda sayılmıştır. Mutlak ticari davalar şunlardır: 1. TTK’da düzenlenen hususlardan doğan davalar, 2. Rehin karşılığında ödünç verme işi ile uğraşanlar hakkındaki davalar (Medeni Kanun m.962-969) 3. Bir malvarlığının veya işletmenin devralınması ile işletmelerin birleşmesi ve şekil değiştirmesi hakkındaki davalar (BK m.202- 203), rekabet yasağına ilişkin davalar (BK m.444 -447),  yayın sözleşmesine ilişkin davalar (BK m.487-501), kredi mektubu ve kredi emrine ilişkin davalar (BK m.515519), komisyon sözleşmesine ilişkin davalar (BK m.532-545), ticari temsilciler, ticari vekiller ve diğer tacir yardımcılarına ilişkin davalar (BK m.547-554), havale işlemlerine ilişkin davalar (BK m.555-560), saklama sözleşmelerine ilişkin davalar (BK m.561-580),

Ticaret şirketleri; kollektif, komandit (adi komandit, sermayesi paylara bölünmüş komandit), anonim, limited ve kooperatif şirketlerden ibarettir (TTK m.124). Ticaret şirketleri tacir sayılır (TTK m.16/1). Ticaret şirketleri ticaret siciline tescil edilerek tüzel kişilik kazandıkları andan itibaren tacir sıfatını da elde ederler.

Donatma iştiraki, birden çok kişinin paylı mülkiyet şeklinde malik oldukları bir gemiyi, menfaat sağlamak amacıyla aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, hepsi adına ve hesabına suda kullanmaları ile ortaya çıkan birliktir (TTK m.1064). Donatma iştirakinin tüzel kişiliği yoktur. Tacire ilişkin hükümler donatma iştirakine de aynen uygulanır (TTK m.17). Donatma iştiraki tacir sıfatına sahiptir ve tacir olmanın sonuçlarına tabidir.

Tacirler arasında, diğer tarafı temerrüde düşürmeye, sözleşmeyi feshe, sözleşmeden dönmeye ilişkin ihbarlar veya ihtarlar noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılır (TTK m.18/3). Bu düzenlemenin uygulanabilmesi için her iki tarafın tacir olması ve işin her iki tarafın ticari işletmesiyle ilgili olması gerekir.

Bağımsız tacir yardımcıları tacirin denetim ve gözetimi altında çalışmazlar. Tacirin işletmesinden ayrı olarak tacir yardımcısının da ayrı işletmesi vardır ve kendileri de tacir sayılırlar. Ticari işletmelerinin amacı tacire aracılık etmektir, tacire geçici veya sürekli olarak yardım ederler. Bağımsız tacir yardımcılarından taciri temsil yetkisine sahip olan acente, temsil yetkisine sahip olmayanlar komisyoncu ve simsardır. Bağımsız tacir yardımcılarından acente TTK’da düzenlenirken, simsar ve komisyoncu Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Komisyonculuğun bir türü olan taşıma işleri komisyoncusu ise TTK’da düzenlenmiştir.

Kollektif şirketin ticaret unvanı, bütün ortakların veya ortaklardan en az birinin adı ve soyadıyla şirketi ve türünü gösterecek bir ibareyi içerir. Örneğin, Ali Kaya ve Ortakları Taşımacılık Kollektif Şirketi

Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Bunun için bildirim ya da tescil gibi bir prosedüre ihtiyaç bulunmamaktadır. Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) gibi bir idari kurumda tescil ettirilmelidir.

FSEK’daki düzenlemeye göre fikir ve sanat eserleri; ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri olmak üzere dört gruba ayrılmıştır. FSEK’nun 1/B maddesinde eser şöyle tanımlanmıştır: Eser, sahibinin hususiyetini taşıyan, ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat ürünüdür. Ayrıca işlenme ve derleme eserler de beşinci eser grubunu oluşturur. Bunlar da işleyen veya derleyenin hususiyetini taşımak şartıyla eser olarak korunur.

Bir ürünün fikri hukuk kapsamında eser olarak korunabilmesi için, bu ürünün iki unsura
sahip olması gerekmektedir. Bu unsurlardan biri, eserin “sahibinin hususiyetini taşıması” diğeri ise “kanunda sayılan eser kategorilerinden birine dahil olması”dır. Bu hukuk kapsamındaki koruma, patent ve endüstriyel tasarım korumasının aksine, tescil edilmez.

FSEK’de eser sahibine tanınan haklar, manevi ve mali haklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Eser sahibi eserden doğan mali haklarını doğrudan kendisi kullanabileceği gibi üçüncü kişilere de devredebilir. Mali haklar manevi hakların aksine, hacze ve cebri icraya, rehine ve hapis hakkına konu olabileceği gibi miras yoluyla üçüncü kişilere de geçebilir.

Eserden doğan mali haklar birbirinden bağımsız olarak kullanılabilir. Yasadaki fikir ve sanat eserlerinden doğan mali haklar şunlardır: İşleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma, kiralama ve ödünç verme hakkı, temsil hakkı, radyo, TV ya da internetle iletim hakkı, pay hakkıdır.

Manevi haklar, kişiliğe sıkı sıkıya bağlı haklardandır ve devredilemezler. Eser sahibinin fikir ve sanat eserlerinden doğan manevi haklarını: eseri topluma sunma, eserin tanıtılması ve yayınlanmasını men hakkı, eser üzerinde adının belirtilmesini isteme hakkı, eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı, eserin aslından geçici bir süre yararlanma hakkı, kullanım sonrası iade edilmek üzere eseri çalışma ve sergilerde kullanma hakkı, eseri tahrip etmeyi önleme hakkı şeklinde sıralamak mümkündür.