İŞLETME ANALİTİĞİ

Bilgisayar dünyasında yazılımcılara ergonomik grafiksel arayüz dizaynı geliştirmelerinde teorik destek sağlayan ve üzerinde derinlemesine çalışmaların yapıldığı kural, Fitts’in kanunu olarak bilinmektedir. Paul Fitts bir psikologdur. Kendisi, ekranda bir noktadan diğer noktaya olan ilerlemeyi, hedefe ayrılan alanın büyüklüğü ile hedef arasındaki uzaklık arasında bir fonksiyon olarak tanımlayan matematiksel bir model geliştirmiştir. Modern bilgisayarların ortaya çıkması ve bilgisayarlarda fare kullanımı ile Fitts’in ortaya koyduğu kanunun halen geçerli olduğu, insanların fare yardımıyla ekrandaki herhangi bir noktaya ne kadar çabuk ulaşabildiğine ilişkin çalışmalar yardımıyla gösterilmiştir.

Birimlerin sahip oldukları ve birbirlerinden ayırt edilmelerini sağlayan özelliklere değişken adı verilir.

Değişkenin ortaya çıkış biçimi rakam ile ifade edilemiyor ise nitel değişken; değişkenin ortaya çıkış biçimi rakam olarak ifade edilebiliyorsa nicel değişken tanımlaması yapılır. Nitel değişkene örnek olarak cinsiyet değişkeni verilebilir. Cinsiyet değişkeninin Kadın ve Erkek olmak üzere iki sonucu vardır, görüldüğü gibi, bu sonuçlar rakamlar ile ifade edilen sonuçlar değildir. Nicel değişkene örnek olarak ise Yaş değişkeni verilebilir. Kişilerin yaşı 25, 45 ve 47 gibi rakam- lar yardımıyla ifade edilir. Dolayısıyla Yaş değişkeni nicel değişkendir. Nicel değişkenlerin alacağı değerler sadece tam sayı olarak belirlenebiliyor ise ilgili nicel değişken kesikli değişken olarak adlandırılır. Örneğin bir sınıfta yer alan öğrenci sayısı tam sayılı değer olduğundan kesikli değişkendir.

Nicel değişkenlerin alacağı değerler sadece tam sayı olarak belirlenebiliyor ise ilgili nicel değişken kesikli değişken olarak adlandırılır. Örneğin bir sınıfta yer alan öğrenci sayısı tam sayılı değer olduğundan kesikli değişkendir. Eğer ilgilenilen değişkenin sonuçları sayı doğrusu üzerinde kesirli ondalık sayılar olarak ifade edilebiliyor ise, değişken tipi sürekli değişken olarak adlandırılır. Sürekli değişkenlere örnek olarak ağırlık, zaman aralığı ve oran verilebilir.

Birimlerin sahip oldukları özelliklerin anlamlı rakam, sayı ve simgeler ile ifade edilmesi işlemine ölçme adı verilir. Ölçme işlemi gerçekleştirilirken ilgili rakam, sayı ve simgelerin, ölçülen değişken içinde olabilecek tüm ilişkileri göstermesi beklenir.

En basit ölçek düzeyi sınıflayıcı ölçektir. Sınıflayıcı ölçek nitel değişkenlerin ölçülmesi sırasında kullanılır. Bu ölçek türünde, değişken ölçme düzeyleri kategorilerden oluşur. Sınıflayıcı ölçekte değişken sonuçlarını temsil eden kategoriler arasında doğal bir sıralama yoktur. Örneğin cinsiyet değişkeni nitel bir değişkendir, bu değişkenin alacağı sonuçlar Kadın ya da Erkek kategorilerinde ele alınırlar. Bu kategorilerden hangisinin daha önce ele alınacağını gösteren doğal bir sıralama söz konusu değildir.

Eşit aralıklı ölçek için ayakkabı büyüklükleri verilebilir. Ayakkabı büyüklüğünü temsil eden numaralar ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Bu ölçek matematiksel hesaplamalara olanak veren bilgiler üretmemizi sağlasa da oran hesaplaması yapılması mümkün değildir.

Dördüncü ve son ölçek türü ise Oranlı ölçektir. Bu ölçek daha önceki tüm ölçek türlerinin özelliklerini taşımakla beraber, oranlı ölçekte sıfır başlangıç noktası tüm ölçüm araçlarında aynı anlamı taşır. Örneğin dikildiğim noktadan ileriye doğru gerçekleştirdiğim eylem miktarı “sıfırdır” ifadesi, ölçüm metrik türüne (sıfır milimetre, sıfır kilometre, sıfır inç vb.) bakmaksızın yerinizden kımıldamadığınız anlamı taşır. Nicel değişkenlerin analizinde kullanılan oranlı ölçek, ölçme düzeyleri arasında matematiksel ve oransal analizler yapılmasına olanak verir.

Çizim alanı, grafiği oluşturulacak değişken veya değişkenlere ilişkin çizimleri yapabilmek amacı ile ayrılan alandır. Bu alanın içi seçilen grafik türüne göre dolacaktır. Grafik alanı ise çizim alanından daha büyüktür ve çizim alanını sınırlayan değerleri, değişken isimlerini, başlıkları ve istenen diğer bilgileri içerecektir. Bu bölge, istenen bilgi miktarına göre genişletilebilir, ancak çizim alanı ile grafik alanı arasında çok fazla bilgi olmasının okuyucu için oluşturabileceği zorluklar unutulmamalıdır.

Araştırmacının ilgilendiği değişkenin sınıflayıcı ya da sıralayıcı ölçek ile ölçümlendiği durumlarda sütun grafiği (çubuk grafiği) uygundur. Sütun grafiklerinde değişkenin aldığı farklı sonuçları temsil etmek üzere sütunlar yer alır. Düşey eksende genellikle frekans değerleri yer alır. Ancak kimi durumlarda araştırmacı frekans yerine oranları da kullanabilir. Yatay eksende ise yan yana ilgili değişkenin sonuçları birer sütun ile temsil edilirler. Sütunların yüksekliği, ilgili sonuç sayısı ile orantılıdır.

Grafik alanının önemli bileşenlerinden biri de gösterge alanıdır. Gösterge, grafik çizim alanında yer alan değişkene ilişkin bilgileri içerecektir.

Araştırmacının ilgilendiği değişkenin sınıflayıcı ya da sıralayıcı ölçek ile ölçümlendiği du­rumlarda sütun grafiği (çubuk grafiği) uygundur.

Çizilen bir grafiğin bileşenlerinin değiştirilmesi için kullanılabilecek bir başka yöntem ise, işlemtablosu içerisine grafik oluşturulduktan sonra, grafiğe fare yardımıyla iki kez tık­lanması ile ana menüde aktif hale gelen Grafik Öğesi Ekle seçeneğidir. Grafik Öğesi Ekle yardımıyla çizilen sütun grafiğine ilişkin eklemeler çıkarmalar ko­laylıkla yürütülür.

Özellikle ilgilenilen değişken sonuçlarının oransal olarak ifade edildiği veya gösterilmek istendiği durumlarda pasta grafikleri kullanılır. Pasta grafikleri; sınıflayıcı ve sıralayıcı öl­çek ile ölçümlenmiş değişkenlerin sonuç dağılımını, oransal olarak göstermek üzere kul­lanılırlar. Pasta grafiği temel olarak, her değişken sonuç değerinin toplam içindeki oranı­nın, bir dairenin ilgili oran kadarlık alana sahip dilimi ile temsil edilmesi işlemidir.

Histogram; üzerinde çalışılan sürekli bir değişkenin değer aralığı içerisinde nerelerde yoğunlaşma gösterdiğini görebilmek için oluşturulurlar. Eşit aralıklı ölçek ile ölçümlenmiş sürekli de­ğişkenler için oluşturulurlar. Değişken sonuçları değer aralığı içerisinde eşit büyüklük­te kategorilere/sınıflara ayrılarak, her kategori için ilgili kategorinin frekansı ile orantılı sütunlar çizilir. Bu yapıları ile sütun grafiklerine benzerler. Ancak sütun grafiklerinde kategoriler arasında boşluklar bulunurken histogramlar sürekli değişkenler için oluştu­rulduklarından sütunlar arasında boş alan bulunmaz. Sütunlar, histogramda birbirlerine bitişik olarak oluşturulurlar.

Kimi durumlarda üzerinde çalışılan veri seti için grafik çizmek yerine araştırmacının il­gilendiği değişkenin önemli değerlerini liste gösteriminde görsel olarak vurgulaması iste­nebilir. Bu tür durumlarda koşullu biçimlendirme işlemi gerçekleştirilir. Koşullu biçim­lendirme yardımıyla ilgili değişkenin önemli değerleri görsel olarak çubuk, renk, simge ve diğer ayırt ediciler kullanılarak ön plana çıkartılabilir.

Koşullu Biçimlendirme /Simge Kümeleri; dört farklı sınıflamaya olanak verir. Bu sınıflamalar yönler, şekiller, göstergeler ve derecelendirmelerdir. Araştırmacının, seçili hücrelerin, sayılan bu sınıflamalardan hangisi yardımıyla sembolleneceğine doğru karar vermesi gerekir. Her sembollemenin üreteceği bilgi farklı olacaktır. Örneğin değerlerdeki artışı göstermek için yukarı oku kullanılabileceği gibi, azalışı göster­mek için aşağı oku kullanılabilir.

Koşullu biçimlendirmede her seçeneğin uygulanabileceği koşullara ilişkin bilgiler kısaca izleyen biçimde açıklanabilir.

Hücre kurallarını vurgula;

İlk/Son kuralları;

İşlem tablolarında “Koşullu Biçimlendirme” seçeneğinin  alt seçenekleri;

biçimindedir.

İşletmeler ürettikleri ürünlerin hatasız olması ve müşterilerine hatasız bir şekilde ulaşması için alınabilecek tüm önlemleri alırlar. Bu önlemlerden bir tanesi de Kalite Kontrol’dür. Üretim hattından müşteriye ulaşmak üzere gönderilecek her ürün, üretim aşamasının bir­kaç adımında veya son aşamada mutlaka kalite kontrol işleminden geçer. Benzer şekilde işletmeler günlük faaliyetlerini yürütürlerken çeşitli problemler ile karşılaşırlar. Hem kalite kontrol sırasında hem de günlük faaliyetler sırasında ortaya çıkan sorunların önem sırası­na göre sıralanması işlemlerinde Pareto grafikleri kullanılır.