İŞLETME ANALİTİĞİ

Veri, gözlem, sayım, ölçüm ve benzeri şekilde biriktirilen, işletmenin faaliyetlerini tespit etme amacına hizmet eden bilgilerdir. Veriler, faaliyetlerin içeriğine uygun veri performansı (bellek ve hız) ilkeleri gözetilerek tasarlanmış ve genellikle ilişkisel veritabanlarında tutulan kayıtlardır. Durumbilgisi, anlamlandırılabilen, verilerden bir sorgu, bir formül, bir hesaplama veya bir işlem sonucu elde edilen bilgiler için kullanılır. Bir karar vericinin kararını etkileme, belirleme ve değiştirme yeteneği olan bilgi türüdür. Bir verinin durumbilgisi olması için onun ne olduğunun biliniyor yani tanımının olması, yanı sıra anlamlı bir şekilde sunulabilir olması gerekir. Yöntembilgisi, problem çözme ve karar vermede durumbilgilerinin nasıl kullanılacağı konusundaki bilgileri de içeren türde bilgilerdir. Hangi durumbilgilerinin hangi eylemlerle ve nasıl ilişkilendirilmesi gerektiği üzerinedir. Deneyim ve eğitimle geliştirilebilir. İşletme analitiği, “birçok disiplinden alınıp, analiz amaçlı bir araya getirilmiş yöntem ve teknolojiler topluluğu” olarak ifade edilebilir. Uzmanbilgisi ise, belirli bir amaca yönelik, dar bir alanda deneyim ve eğitimle oluşturulmuş, geçerliliği uygulamalarla kanıtlanmış yöntembilgileridir.

Yöntembilgisinin iki türü şunlardır: Açık (explicit) yöntembilgisi ve örtük (tacit) yöntembilgisi. Açık bilgi ansiklopedik bilgi olup araştıran herkesin
kolayca bulabileceği bilgidir. Suyun Celsius ölçeğine göre 100 derecede kaynaması açık bilgi örneğidir. Örtük bilgi ise belgelendirilmesi kolay olmayan, kişilerin de bazen ifade etmekte zorlandığı bilgilerdir. Bisiklete binmek, estetik bir sanat eseri yaratmak gibi örnekler örtük bilgi örnekleridir.

İşletme analitiği (İA), en genel anlamıyla yöneticilerin yönetsel içgörülerini (insight) geliştirmek ve bilgisayarlı bilgi sistemlerinden etkin bir şekilde yararlanabilmelerini sağlamak için sunulan teknolojik ve yöntemsel olanakların bütünüdür. Çok benzer şekilde tanımlanan iki ayrı kavram daha vardır. Bunlar Karar Destek Sistemleri (Decision Support Systems-DSS) ve İşletme Zekâsı (Business Intelligence-BI)’dır. Bu üç kavram birbirine oldukça yakın kavramlardır. Karar Destek Sistemleri (KDS), bilginin ve bilgi sistemlerinin yönetsel karar verme için öneminin fark edildiği andan itibaren geliştirilmekte olan, karara yönelik bilgi sistemlerini ifade etmek için kullanılmaya başlanmıştır.  İşletme zekâsı, işletmelerin faaliyetlerinde Büyük Veri, İşletme Analitiği ve Karar Destek Sistemleri’nin kullanımına ve yaygınlaştırılmasına yönelik kurumsal çabaların bütünüdür.

Betimsel analitiğin temel işlevi, işletmenin faaliyetlerine ilişkin raporlar oluşturmaktır. İşletme raporları, işletmeye ve faaliyetlerine ilişkin bilgi içeren yazılı belgelerdir. Bu nedenle, raporlama analitiği olarak da adlandırılan betimsel analitiğin amacı, işletmenin gidişatını ortaya koyma ve bu gidişatın nedenlerini anlamaya yöneliktir.

Yöneylem araştırması tekniklerinin kullanılması, karar analitiğinin özelliğidir.

OLAP’in temelinde küp kavramı yatmaktadır. Küp (Cube) verilerin etkin analizine olanak veren çok boyutlu bir veri yapısıdır. İlişkisel veritabanlarının büyük hacimli verilerin analizinde gözlenen performans yetersizliğini gidererek, kullanıcılara veritabanı üzerinde gezinme ve alt veri gruplarını görüntüleme olanağı sunar.

Bir veri ambarı, karar vermeyi desteklemek üzere üretilen verilerin tutulduğu bir havuzdur. Ayrıca kurum yöneticilerinin ilgisini çekme potansiyeli olan güncel ve geçmiş verilerin tutulduğu yerdir. Bir veri ambarı konu-odaklı, bütünleşik, zaman-damgalı (time-variant), kalıcı (nonvolatile) ve metaveri içeren bir bilgi koleksiyonudur. Bu özellikleriyle, karar vericilerin geçmiş verilerden hareketle çok boyutlu analitik değerlendirmelerine yönelik veri gereksinimlerini karşılama kapasitesine sahiptir.

İşletme analitiğinin üç ayrı dönemi, aynı zamanda analitik X.0 şeklinde de adlandırılır. İşletme Zekâsı Çağı - Analitik 1.0; Büyük Veri Çağı - Analitik 2.0; Veriyle Zenginleştirilmiş Ürün Çağı ise Analitik 3.0 olarak adlandırılır.

Büyük veri yalnızca miktarca çok değil aynı zamanda hızla değişen ve katı bir şekilde yapılandırılmış veritabanlarına uygun olmayan verilerdir. Farklı depolama ünitelerinden gelen veriler farklı
biçim, içerik ve debiye (stream) sahip olabilirler.

İşletme analitiği araçları ile her düzeydeki karar vericinin bu araçlardan yararlanabilmeleri kurumsal çapta sağlanan faydayı arttırmak için önemlidir. Söz konusu araçları profesyonelce kullanan veri analistleri, pazar analistleri, yönetim bilişim uzmanları ve veritabanı uzmanlarının varlığı elde edilecek sonuçların değerini arttırabilecektir. Öte yandan, bilgisayar okuryazarı yöneticiler, söz konusu araçlarla kendi kararlarını analiz etmek isteyeceklerdir. Yönetici ile analitik sistem arasındaki mesafe kısaldıkça analitik çeviklik (agility) artacaktır. Söz konusu mesafenin kısaltılmasında kullanılabilecek yaklaşımlardan biri de analitiğin işletme çapında yaygın kullanıma sahip işlemtabloları üzerinden yapılabilirliğini arttırmaktır.

Analitik ifadesi özünde bir adıl (sıfat) olmasına karşın, işletme bağlamında “birçok disiplinden alınıp, analiz amaçlı bir araya getirilmiş yöntem ve teknolojiler topluluğu” olarak ifade edilebilir.

Yöntembilgisi: Problem çözme ve karar vermede durumbilgilerinin nasıl kullanılacağı konusundaki bilgileri de içeren türde bilgilerdir. Hangi durumbilgilerinin hangi eylemlerle ve nasıl ilişkilendirilmesi gerektiği üzerinedir.

İşletme zekâsının dört temel bileşeni vardır:
1. Veri tüketiminin içerik ve örüntü beklentilerine uygun olarak sunulduğu bir veri ambarı,
2. Veri ambarındaki verileri görselleştirme, analiz etme, keşfetmeye yönelik araçlardan oluşan işletme analitiği araçları,
3. Başarımı izleme ve analiz etmek için benimsenmiş bir işletme performans yönetim sistemi (business performance management),
4. Gösterge paneli gibi karar vericinin işini kolaylaştırıcı olanaklardan oluşan kullanıcı ara yüzü.

Veri tedarik: Veritabanlarındaki kayıtların raporlama sistemine aktarılmasından sorumludur.

Verilenlerin tümü yaygın OLAP operasyonlarındandır.

Zar (Dice):Bir veri küpünün ikiden fazla boyut kullanılarak elde edilen bir dilimidir.

Yaygın OLAP operasyonları;Uygulama Sunucusu,Veri Derleme,İstemci İş İstasyonu'dur.

Açık bilgi ansiklopedik bilgi olup araştıran herkesin kolayca bulabileceği bilgidir.
Örtük bilgi ise belgelendirilmesi kolay olmayan, kişilerin de bazen ifade etmekte zorlandığı bilgilerdir. Bisiklete binmek, estetik bir sanat eseri yaratmak gibi örnekler örtük bilgi örnekleridir.

Metin madenciliğinin popüler uygulamaları arasında bilginin çıkarılması, konu izleme, özet çıkarma, kategorileştirme, kümeleme, kavramsal bağıntılar soru yanıtlama sayılabilir.
Regresyon bu alanlardan birisi değildir.

Bir veri ambarı konu-odaklı, bütünleşik, zaman-damgalı (time-variant), kalıcı (nonvolatile) ve metaveri içeren bir bilgi koleksiyonudur.