İŞLETME ANALİTİĞİ - Deneme Sınavı - 12

Çevrimiçi Analiz İşleme (OLAP: Online Analytical Processing), verilerin analiz edimesi için kullanılan veritabanlarıdır. OLAP araçları özellikle çok boyutlu ve dizi tabanlı problemler için tasarlanmıştır.

İş Kural Motorları (Business Rule Engines-BRE), koşullu önermeleri kullanarak belirli iş kurallarını uygulayan yazılımlardır.

Betimsel analitikler, işletmelerin geçmişteki ve mevcut durumlarının, verecekleri stratejik kararları nasıl etkilediğinin belirlenmesinde kullanılmaktadır.

Veri, sunum ya da yorum için gözlem, sayım ve ölçüm gibi tekniklerle toplanan, analiz edilen ve özetlenen gerçek durum ya da olay bilgiler

Değişken, farklı değerler alabilen, bir nitelik ya da nicelik miktarı için kullanılan sembollerdir.

Veriler, birimlerin değişken değerlerinin elde edilmesinde kullanılan ölçek türlerine göre nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) olmak üzere iki temel grupta incelenmektedir. Topla-ma, çıkarma, çarpma ya da bölme gibi numerik ya da aritmetik işlemlerde kullanılabilen sayısal verilere nicel veriler adı verilmektedir. 

Numerik ya da aritmetik işlemlerde kullanılamayan kategorik verilere ise nitel veriler adı verilir.

Numerik ya da aritmetik işlemlerde kullanılamayan kategorik verilere ise nitel veriler adı verilir. Nitel verilerde, değişken değerlerin belirlen- mesinde nominal (sınıflayıcı) ve ordinal (sıralayıcı) ölçekler kullanılmaktadır. Nominal öl- çek kullanılarak elde edilen değişken değerleri sözeldir. Örneğin; ilişki durumu, saç rengi, göz rengi, okuduğu bölüm gibi. Ordinal ölçek kullanılarak elde edilen değişken değerleri doğal bir sıraya göre dizilmişlerdir. Örneğin; bir koşucunun yarıştaki sırası, üniversitele- rin dünya çapındaki sıralamaları gibi.

Kesitsel veriler, belirli bir anda ya da belirli bir zaman aralığında ölçümü yapılmış olan verilerdir.

Zaman serisi verileri ise farklı zaman periyotlarında toplanan verilerdir.

Bir değişkene ait değerlerin veya gözlem sonuçlarının tüm gözlem birimleri içerisindeki görülme sıklığına değerin frekansı denir.

İş Kural Motorları (Business Rule Engines-BRE), koşullu önermeleri kullanarak belirli iş kurallarını uygulayan yazılımlardır. Örneğin, 250 TL üzerinde alışveriş yapan müşterilere bir sonraki alışverişlerinde geçerli indirim kuponlarının verilmesi gibi. İş kural motorları otomatik bir sistemin parçası olabileceği gibi, müşterilerin karar vermesine yardımcı olan bir öneri sistemi de olabilir.

Betimsel analitikler, işletmelerin geçmişteki ve mevcut durumlarının, verecekleri stratejik kararları nasıl etkilediğinin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bu tür analitikler, işletmelerin durumunun kolay anlaşılabilmesi için verilerin sıralanması, düzenlenmesi, grafiğinin çizilmesi, özetlemesi ve raporlanması amaçlarına hizmet etmektedir. Örnek olarak veri sorguları, raporlar, betimsel istatistikler, verinin görselleştirilmesi, gösterge panelleri, bazı veri madenciliği teknikleri ve temel düzeyde olsa ne olur senaryoları betimsel analitik kapsamında düşünülebilir.

İstatistiksel analizlerde, kesitsel veriler ile zaman serisi verileri arasındaki ayrımın yapıl­ması büyük bir önem taşımaktadır. Kesitsel veriler, belirli bir anda ya da belirli bir zaman aralığında ölçümü yapılmış olan verilerdir. Örneğin, farklı pozisyonda çalışan kamu me­murlarının belirli bir zaman diliminde almış oldukları maaşlar gibi. Zaman serisi verileri ise farklı zaman periyotlarında toplanan verilerdir.

Veri derleme işlemi birinci elden veri derleme ve ikinci elden veri derleme olarak iki gruba ayrılabilmektedir. Birinci elden veri derleme işleminde veri derleme işini yapan kişi verileri uygun araçlar kullanarak kendisi derlemektedir. Gözlem, görüşme ve anket bi­rinci elden veri derleme yöntemleridir. Eğer ki çalışma için gerekli olan veriler, çalışmayı yapacak olan kişiden farklı bir kişi ya da kaynak tarafından derlenmişse, bu tür derleme işlemlerine de ikinci elden veri derleme adı verilir. İşletmelerin faaliyetleri sırasında tuttu­ğu müşteri siparişlerine ilişkin kayıtlar ya da satış elemanlarının verdikleri raporlar ikinci elden veri derleme işlemine örnek olarak gösterilebilir.

Bir değişkene ait değerlerin veya gözlem sonuçlarının tüm gözlem birimleri içerisindeki görülme sıklığına değerin frekansı denir.

Duyarlı ortalamalar, veri setindeki tüm değerleri hesaplamaya katan ve set içeri­sindeki herhangi bir değişiklikten hemen etkilenen merkezi eğilim ölçüleridir. Aritmetik ortalama, geometrik ortalama, harmonik ortalama ve kareli ortalama duyarlı ortalamalara örnektir. Örneğin bir işçinin bir işi ortalama ne kadar sürede bitirebileceği daha önceden aynı işi yapma sürelerinin bütününün aritmetik ortalaması alınarak tahminî olarak belir­lenebilir. Buradaki ortalama hesabında bütün değerler hesaplamaya katılmak zorundadır.

Duyarlı olmayan ortalamalar, veri setindeki uç değerlerden etkilenmeyen ve hesaplamaya, veri setindeki tüm değerleri katmayan merkezî eğilim ölçüleridir. Mod, medyan ve kantil değerleri bu gruba giren merkezî eğilim ölçülerindendir.

Zaman ya da mekân içerisinde değişime uğrayan herhangi bir yığın olay için endeks hesaplanabilir. Endeks; bir veri ya da veri setinin, zamana ya da mekâna göre aldığı değerlerin oransal değişimini gösteren bir ölçüdür.

Regresyon analizi

Kümeleme yöntemleri, verinin belirli özelliklerden yararlanılarak olabildiğince homojen gruplara ayrılması ve farklı gruplar arasındaki ilişkinin de olabildiğince az olması görü­şüne dayanan veri madenciliği tekniğidir. Bu yöntemler, veriyi bölümleyerek belirlenmiş olan kriterlere göre değerlendirmektedir. Kümeleme yöntemlerinde, veriye ve istenilen kümeleme kriterlerine göre farklı algoritmalar kullanılmaktadır.

İşletmelerde yaygın olarak kullanılan kestirimci analitik yazılımları aşağıda sıralanmıştır: