İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

İslâmiyet öncesi dönemden itibaren okuma yazma eğitiminin verildiği, bir çeşit sıbyan mektebi niteliği taşıyan kurumlara küttâb adı verilmiştir.

Emevîler Devleti’nin kurucusu olan Muaviye b. Ebu Sufyan’ın eğitim ve öğretim faaliyetlerine verdiği destek dönemin kaynaklarına da yansımıştır. Onun halifeliği zamanında, emsar adı verilen büyük yerleşim yerlerinin hemen her mahallesinde bir küttâb bulunuyordu.

Hz. Peygamber zamanında, Mekke’de herhangi bir küttâbın varlığına rastlanmamakla beraber, Medine’de altı tane mecvut olduğu tespit edilmiştir. Bunlar, Küttâbü’l-Urve, Küttâb-ı Benî Amr b. Osman, Küttâb-ı İshak el-A’rec, Küttâbü’n-Nasr, Küttâb-ı İbn Zeyân ve Küttâb-ı Rezin’dir.

Dolayısıyla küttâblarda ağırlıklı olarak Kur’an’ın esas alındığı bir program çerçevesinde eğitim verilmiştir. Çocuklara, Kur’an alfabesinin okunmasını ve yazılmasını öğretmek başlıca hedeflerdendi. Küttâblarda genellikle erkek öğrenciler yer almakla beraber, zaman zaman kız öğrenciler de eğitim görürdü. Yine nadiren de olsa gayrimüslim çocuklarının da küttâba geldiği olurdu. Belirli bir yaş sınırlaması olmadığı için küttâb içerisinde yaş gruplarına göre sınıflara ayrılarak ders görürlerdi.Küttâblarda Kur’an’a dayalı okuma ve yazma eğitiminin dışında gündelik hayatı pratik hale getirecek bazı alanlarda da eğitim verilirdi.

Arap yarımadasının en eğitimli kesimi kabul edilen Hireliler eğitmenlerin başında geliyorlardı. Hireli Müslümanlardan bazıları Hz. Ömer döneminde Medine’deki Müslüman çocuklarına dersler vermişlerdi. Çocukların eğitimi konusuna büyük önem veren Halife küttâblarda ders veren hocaları devlet memuru olarak kabul etmiş, bu hizmetlerinin karşılığı olarak da aylık on beş dirhem maaş tahsis etmişti.

Mescit ile cami arasındaki terminoloji farkının temelinde ise, ilkinin daha ziyade gündelik ibadetlerin gerçekleştirmek amacıyla kullanılması, caminin ise Cuma Namazı kılınmak amacıyla içinde bir minberin yer aldığı ve kitleleri bir araya getirme amacının güdüldüğü bir yapı olması yatar.

Hicretin hemen sonrasında, Yeni İslâm devletinin başkenti olan Medine’de Hz. Peygamber’in gündelik hayatını ve faaliyetlerini sürdürebileceği bir mescit inşa edildi. Mescid-i Nebevi adı verilen bu yapı üç bölüme ayrılarak, birinci bölümü Hz. Peygamber’in ailesine, ikinci bölümü ibadet, üçüncü bölümü de eğitim ve öğretim faaliyetlerine tahsis edildi.

Mescid-i Nebevi içerisinde eğitim ve öğretim faaliyetleri için ayrılan kısıma suffe adı verildi.

Dârü’l-İslâm adıyla da bilinen bu evi, Mekkeli müşriklerin giderek artan zulümleri karşısında Hz. Peygamber ikametgah olarak seçmiş bir taraftan da ashâba İslâm dininin esaslarını öğretmiştir.

Bilgi ve hikmet evi anlamlarını taşıyan Beytü’l-Hikme, Abbasîler dönemine ait bir eğitim kurumu olup, 830 yılında, Halife Memun tarafından Bağdat’ta kurulmuştur.

Ebu Eyyub El Ensari

Saraylar

Feth b.Hakan

Felemenkçe

Mutezile

Ali b.Ebi Talib

Abbasiler

Manastır

Dımaşk Mesciti

Küttab-ı Ebu Kasım el -Belhi