İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

İslam dünyasında felsefe ve bilim de özellikle IX. yüzyılın ortalarından itibaren
büyük gelişmelere sahne oldu. Tabiat Felsefesi Ekolü, ilk oluşan felsefe akımıdır;
bu ekol ünlü kimyacı ve doğa bilimcisi Cabir İbn Hayyan ile başlamıştır

Tasavvuf düşüncesi de önemli gelişmeler kat etmiştir. Tasavvuf başta sûfilik
olarak Halife Osman döneminde bir zühd ve takva hareketi olarak başlamıştır.
Bu hareketin ilk temsilcisi meşhur sahabe Ebû Zerr el-Gıfarî’dir.

İkinci önemli tasavvuf düşünce ekolü Vahdet-i Şühûd akımıdır.
Bunun kurucusu Ahmet Sirhindî'dir.

Görme kuramını ilk defa doğru açıklayan bilgin İbnü’l-Heysem (965-1051)’dir. Modern optiğin kurucusu kabul edilen bu bilgin Kepler’den önce ışık yansımaları ve kırılma kurallarını tesbit etmiştir.

Newton’dan çok önce yerçekiminin varlığını ilk tesbit eden Bîrûnî’dir

Üçüncü önemli felsefe ekolü İşrâkilik’tir. Bir çeşit “Aydınlanma” felsefesi olan
bu ekolün kurucusu Şihâbeddin Yahya es-Suhreverdî’dir.

İbn Haldun (1332-1406) el-Mukaddime (Giriş) adlı eserinde “İlmu’l-Umrân” (Kültür
İlmi) adı altında başta tarih, sosyoloji ve ekonomiyi kültür ilminin disiplinleri olarak vaz etmiş ve kurallaştırmıştır.

İslam dünyasında gerçek anlamıyla ilk kütüphane Emevi halifesi Şam’da kurulmuştur. Müdür olarak Halid b. Yezid atanmıştır. Halid bin Yezid’in kendi evinde
özel bir kütüphanesi de olduğu bilinmektedir. Kütüphanecilikte ikinci önemli gelişme Me’mun’un Bağdad’ta 829 yılında açtığı Beytü’l-Hikme’dir

Cebriye, Cehmiye, Mutezile, Hâriciye, Şiâ, Mürcie, Eşariye, Maturidiye temel, önemli kelamî mezheplerdendir.

Tıp alanında da Müslüman bilginlerin sayısız katkısı vardır. Bunların bazıları şöyledir; küçük kan dolaşımı, bunu tesbit eden ilk bilgin Arap asıllı tabip İbn
Nefs (1210-1288)’tir.

Hz. Peygamber’in önderliğinde Medine’de bir İslam toplumu ve devleti oluştu. Hz. Muhammed bir devlet için gerekli kurumların ilk örneklerini oluşturmuştur: Okul, Ordu, Divân, Polis, Mescit (Cami) gibi kurumlar ilk oluşturduğu kurumlardandır.

VIII. yüzyıldan itibaren çeşitli hukukî ve kelamî mezheplere dönüşmüştür. Cebriye, Cehmiye, Mutezile, Hâriciye, Şiâ, Mürcie, Eşariye, Maturidiye temel, önemli kelamî mezheplerdendir. Kelâm ilmi, İslam inancını ve onun aklî savunmasını yapan, kaza kader, imamet gibi konuları inceleyen bir disiplindir. Hanefilik, Şâfiîlik, Malikilik, Hanbelilik, Zâhirilik, İmamiye, İsmâiliye, Zeydiye gibi mezhepler de hukukî (fıkhi) mezheplerin önemlilerindendir.

Daha sonraki yüzyıllarda ise tasavvuf kelamî ve felsefî düşüncelerden etkilenerek, farklı tasavvuf ekolleri oluşmuştur. Bunların en meşhurlarından biri Vahdet-i Vücûd’tur; bunu Muhyiddin İbnu’l-Arabî (öl. 1245) sistemleştirmiştir.

Üçüncü önemli felsefe ekolü İşrâkilik’tir. Bir çeşit “Aydınlanma” felsefesi olan bu ekolün kurucusu Şihâbeddin Yahya es-Suhreverdî’dir. Bu ekolün en önemli temsilcileri arasında Molla Sadra, İsmail Ankaravî, Kâtip Çelebî ve Mir Damad gibi İranlı ve Türk filozoflar ve düşünürler vardır.