İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

Kuzey Afrika’da ortaya çıkan Fatımî Devleti’nin esası Şîa’nın İsmâilî koluna dayanır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Bölgede hüküm süren Ağlebîler’in başkenti Rakkâde’nin 909 yılında Ebû Abdullah eş-Şîi vasıtasıyla ele geçirilmesiyle Fâtımî Devleti kurulmuş oldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Fatımîlerin en başarılı kumandanlarından olan Cevher es-Sıkıllî İhşîdîler’in son döneminde Mısır’da baş gösteren iç karışıklıklardan da faydalanmak suretiyle Mısır’ı ele geçirdi (969). Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Hâkim-Biemrillâh dönemi (996-1021) Fâtîmî tarihinin en ilginç devresidir. 1017 yılında ilâhlık iddiasında bulunan Hâkim-Biemrillâh 1021 yılında esrarengiz bir biçimde ortadan kayboldu. Onun takipçileri Dürzîler olarak anılırlar. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Fâtımîler Devleti Müstansır-Billâh’ın zamanında (1036-1094) en geniş sınırlarına ulaştı. Mısır, Güney Suriye bölgesi, Kuzey Afrika, Sicilya, Afrika’nın Kızıldeniz sahilleri, Hicaz ve Yemen hâkimiyetleri altındaydı. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Fâtımîler’le Abbasîler arasındaki ilk çatışma Bağdat’ta hazırlanan ve Fâtımîler’in soyuna hakaret eden şecerelerle (soy ağacı çizelgesi) başladı. Fâtımîler’e karşı Selçuklulardan yardım isteyen Abbasîler, aynı zamanda Kuzey Afrika Valisi Muiz b. Bâdîs’i Fatımî hâkimiyetini tanımaması yönünde kışkırttılar. Muiz b. Bâdîs de 1051 yılında Fâtımîler’e isyan ederek Kuzey Afrika’da hutbeleri Abbasîler adına okutmaya başladı. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Adını Hz. Peygamberin kızı Hz. Fâtıma’dan alan hanedan sırasıyla Kuzey Afrika, Mısır ve Suriye’de hâkimiyet kurmuş ilk Şîi hilafetidir. Kuzey Afrika’da hüküm süren Ağlebîler’in başkenti Rakkâde’nin 909 yılında Ebû Abdullah eş-Şîi vasıtasıyla ele geçirilmesiyle Fâtımî Devleti kurulmuş oldu. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Halife yetkilerini Bedr el-Cemâlî’ye devretti. Böylece Fâtımîler tarihinde “Vezirler Dönemi” (1074-1125) başladı. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Mısır, Suriye, Yemen ve Hindistan’daki İsmâilîler’in büyük bir kısmı Müsta’lî’nin imamlığını tanıdı. İran İsmâilîleri ise Hasan Sabbâh’ın liderliğinde Nizâr’ın imamlığını tanıdılar ve Nizâriyye adıyla anıldılar. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Şâver b. Mucir ve Dırgâm b. Âmir arasındaki mücadelede Şâver, Şam (Dımaşk) hâkimi Nûreddin Zengî’ye sığındı, ondan kendisine yardımcı olmasını ve vezirlik makamına iade edilmesini istedi. Nûreddin de Esedüddin Şîrkuh kumandasındaki orduyu Mısır’a gönderdi (1169). Mısır’ı ele geçiren ve Fâtımî veziri olarak atanan Şirkuh’un çok geçmeden ölümü üzerine yerine yeğeni Selahaddin Eyyûbî tayin edildi.Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Adını Hz. Peygamberin kızı Hz. Fâtıma’dan alan hanedan sırasıyla Kuzey Afrika,
Mısır ve Suriye’de hâkimiyet kurmuş ilk Şîi hilafetidir. Kuzey Afrika’da ortaya çıkan Fatımî Devleti’nin esası Şîa’nın İsmâilî koluna dayanır. Bölgede hüküm süren Ağlebîler’in başkenti Rakkâde’nin 909 yılında Ebû Abdullah eş-Şîi  asıtasıyla ele geçirilmesiyle Fâtımî Devleti kurulmuş oldu. İlk halifesi Ubeydullah el-Mehdî’dir.

Suriye’de Fâtımî hâkimiyeti ancak Halife Azîz-Billâh (975-996) döneminde
kurulabildi. Onun dönemi Fâtımîlerin en güçlü olduğu devredir. Azîz-Billâh
döneminin sonunda Fatımî hilâfeti oldukça genişledi; Fatımî davetçileri Suriye
ve Kuzey Afrika’dan sonra Yemen ve Musul’da da propaganda yapma imkânı
buldular. Orduda Berberîlerin yanı sıra Türkler ve Deylemliler de kullanıldı.
îslam’ın Mekke ve Medine gibi iki mukaddes şehrinin bulunduğu Hicaz’da Fâtımî
hâkimiyetine boyun eğdi.

Siyâsi açıdan çok başarılı olamayan Fâtımîler döneminde ilmi ve kültürel hayat
canlanmıştır. Sünnîliğe karşı kendi mezheplerini yaymak isteyen Fâtımîler
bölgede bilim ve kültür müesseseleri kurdukları gibi kadim medeniyetlerin
eserlerini Arapça’ya çevirmeye devam ettiler. Fâtımî sarayı bu bakımdan büyük
önem taşır. Kültürlerini yaymak isteyen Fâtımîler çok büyük kütüphaneler
kurmuşlardır. Fatımî devlet adamlarının evlerinde ilim sohbetleri yaptıkları
bilinmektedir. Halkın katıldığı ilim meclislerinde ise Şii inancı öğretilirdi.
Halife Hâkim-biemrillah tarafından kurulan Abbâsîlerdeki Beytü’l-hikme’ye
benzeyen Dârü’l-hikme (Dârü’l-ilm) zengin vakıflarla desteklenerek îslami
ilimlerin okutulması için tahsis edilmişti. Burada çok geniş bir de kütüphane
bulunmaktaydı. Fatımiler döneminde özellikle tefsir, fıkıh, Arap Dili ve edebiyatı
alanlarında çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan İhvan-ı Safa
felsefesi dikkate değerdir.

Selâhaddin, 1171 yılından itibaren Mısır’da hutbeyi Abbâsî halifesi adına okuttu. Bu arada Kudüs Haçlı Krallığı’na karşı başarılı seferler tertip etti ve Eyle’yi aldı. Daha sonra Nûbe (Kuzey Sudan), Yemen ve Libya’ya seferler düzenledi ve bu ülkeleri Nûreddin Zengî’nin devletine bağladı (1173-1174). Bir taraftan da Bizans ve İtalyan şehir devletleriyle ikili anlaşmalar yaparak dış münasebetlerini geliştirdi. Mısır’ın ticari ve iktisadî durumunu düzeltti.

Aralarında anlaşma olmasına rağmen Haçlıların Müslümanlara ait bir ticaret
kervanına saldırması üzerine tazminat isteyen Selahaddin olumlu yanıt alamayınca, Kudüs Haçlı Krallığı topraklarına bir sefer yapmaya karar verdi. Hıttîn Savaşı’nda Haçlıları büyük bir yenilgiye uğrattı (1187). Kısa sürede hemen hemen bütün Kudüs Haçlı Krallığı topraklarını ele geçirdiği gibi Haçlıların bölgede kurduğu Antakya Prinkepsliği ve Trablus Kontluğu’na ait pek çok araziyi de ilhak etti.

Selahaddin’in ölümünün ardından Eyyûbî ailesi mensupları arasında iktidar mücadelesi baş gösterdi. Selahaddin’in büyük oğlu Melik Efdal Ali hükümdarlık şartlarına uymadığından kısa süre sonra görevden uzaklaştırılarak yerine kardeşi Melik Azîz Kahire’de büyük sultan olarak tahta çıkarıldı (1196).