İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

İslâm düşüncesinin ve biliminin kaynaklarını İslâmî ve yabancı olmak üzere ikiye ayırabiliriz: İslâmî kaynaklar, İslâm dininin de kaynağı olan Kur’an ve Sünnet’tir. Kur’an sadece iman ve ibadetlerden bahseden dar anlamıyla bir din kitabı değildir; bilinen anlamıyla da örneğin biyolojik kitabı gibi bir bilim kitabı da değildir. Kur’an bal arısından güneşe, çok farklı anlamlarda ve çok farklı gayelerle, her şeyden bahseder. Bunu yaparken de insana seslenir: “Bakmaz mısınız”, “Akletmez misiniz”, “Düşünmez misiniz” gibi tekliflerle düşünmeyi en ince ve en son noktasına kadar teşvik eder. Her alana özel olarak verdiği bazı bilgi ve ilkeler, Müslümanları düşünmeye ve bilmeye sevk etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Kindî, ilk Müslüman filozof kabul edilir. Abbasi Halifesi Me’mun, onu 29 yılında açtığı Beytü’lHikme’ye bilim adamı olarak atamıştır. Daha sonra orada müdürlük de yapmıştır. Yaklaşık otuz yıl bu kurumda çalıştıktan sonra, 859 yılı civarında oradan ayrılarak, son on yılını kitap yazmakla geçirmiştir. 866 yılında Bağdad’ta vefat etmiştir. Kindî, felsefenin ve bilimin çeşitli dallarına ait büyüklü küçüklü yaklaşık 277 eser yazmıştır. Hepsi günümüze kadar ulaşmamıştır. Bize kadar ulaşan eserlerinden bazıları şunlardır: “el-Felsefetü’l-Ulâ” (İlk Felsefe/Metafizik), “Risâle fî’l-Akl” Akıl Risalesi), “Risâle fî’l-Hudûdi’l-Eşya” (Felsefe Sözlüğü), “Risâle fî’r-Rûh” (Ruh Risalesi). Doğru cevap A’dır.

Farabi, özellikle mantık alanındaki çalışmaları ve katkılarıyla meşhur olmuştur. Bunun için Aristo’dan sonra kendisine “Muallim-i Sânî (İkinci Öğretmen)” denmiştir. Ayrıca Farabi, İslam dünyasında siyaset felsefesi yapan ilk bilgin olarak kabul edildiği gibi ilk müzik felsefesi yapan bilgin olarak da kabul edilir. Farabi, yaklaşık 110 kadar eser yazmıştır. Bize kadar ulaşan bazı önemli eserleri şunlardır: “Tahsîlü’s-Sa’ade” (Mutluluğun Kazanılması), “İhsâu’l-Ulûm” (Bilimlerin Sınıflaması), “Medinetü’l-Fâzıla” (Erdemli Şehir), “es-Siyâsetü’l-Medeniyye” (Devlet Felsefesi), “Kitâbu’l-Hurûf “ (Metafizik), “Kitâbu’l-Mûsikî el-Kebîr” (Büyük Müzik Kitabı), “Kitâbu’l-Hiyâl” (Teknik Geometri Kitabı). Doğru cevap E’dir.

İbn Sina, çağlar boyu uzun süre sadece İslam dünyasında değil; Batı’da da büyük bir filozof ve tıpta tek otorite kabul edilmiştir. Felsefe ve tıp bilimlerine birçok katkısı vardır. Zihin hastalıkları konusunda psikiyatri yöntemini ilk uygulayan bilgindir. İbn Sina da başta felsefe ve tıp alanları olmak üzere birçok alanda önemli eserler yazmıştır. Eserlerinin sayısı, 276 civarındadır. Önemli eserlerinden bazılarını zikredelim: “eş- Şifâ” (Felsefe Bilimleri), “en-Necât” (Felsefe Bilimleri), “ el-Kanûn fî’t-Tıbb” (Tıp’ta Kanun),”Uyûnu’l-Hikme” (Hikmet Pınarları), “İsbâtü’n-Nübüvve” (Peygamberliğin Kanıtlanması). Doğru cevap D’dir.

Suhreverdi, başlangıçta Meşşâî felsefeyi benimsemişti ve özellikle İbn Sina felsefesini takip ediyordu. Sonra bu felsefeyi eleştirmiştir. Kurucusu olduğu İşrâkî felsefeyi geliştirmiştir. Suhreverdi, felsefe, mantık ve tasavvuf konularında otuza yakın önemli eser yazmıştır. Bunların en meşhurları şunlardır: “ Pertevnâme”, mantıkla ilgilidir; “Heyâkelü’n-Nûr”, metafizikle ilgildir; “Hikmetü’l-İşrâk”, İşrâk felsefesiyle ilgilidir. Doğru cevap B’dir.

Neredeyse ömrünün ikinci yarısını Aristo’nun eserleri üzerine şerhler yazmakla geçiren İbn Rüşd haklı olarak İslam dünyasında “eş-Şârih” (Yorumcu) ve Batı’da “Commentator” lakabını kazanmıştır ve çoğu zaman da bu lakapla şöhret bulmuştur. Aristo’nun her bir eserine üç ayrı şerh yazmıştır. Bunlar, Büyük, Orta ve Küçük Şerhler olarak bilinir. Tabi, İbn Rüşd’ün kendi özgün eserleri ve fikirleri de vardır. Belki bugüne kadar ömrünü Aristo’ya adamış ve onu iyi anlamış henüz ikinci bir felsefeci de çıkmamıştır. Doğru cevap C’dir.

Sözlük anlamıyla Meşşâ’î kelimesi “yürüyen” demektir. Bu ekolün temel felsefe ve bilim anlayışı Aristo’ya dayandığı için ve Aristo da felsefe derslerini ayakta öğrencilere yürüyerek anlattığı için, Aristo geleneğini temel alan Müslüman filozoflara bunun için “Meşşâî” ve onların felsefesine de Meşşâîyye (Meşşâ’îlik) denmiştir. Bu mektebin en önemli temsilcileri, doğu İslâm dünyasından Kindî (öl. 866), Fârâbî (871-950), İbn Sînâ (980-1037) ile Endülüs’te İbn Bâcce (1077-1138) ve İbn Rüşd (öl.1198)’tür. Doğru cevap E’dir.

Tabiat felsefesi kuramı, felsefeyi düşünsel ve zihnî soyut ilkeler üzerinden değil; somut bilim verileri üzerinden kurmaya çalışırlar. Felsefenin doğa bilimlerinden bağımsız olamayacağını savunurlar. Hatta Yunan türü salt metafiziğe Müslümanların ihtiyacının olmadığını bile söylerler. Zira İslâm dünyasındaki kelâm ilminin bu boşluğu doldurduğuna inanırlar. Dolayısıyla bu grup Müslüman bilginler gerçek anlamıyla bir bilim felsefesi kuran ve yapan düşünürlerdir. İbn Türk (8. yy.) ve Câbir İbn Hayyan (721-805)’dan, Bîrûnî (973-1051) ve İbnu’l-Heysem (965-1051)’e kadarki birçok Müslüman bilim adamının anlayışıdır. Doğru cevap B’dir.

Geometri de temel iki sistem vardır. Birincisi, Öklidçi Düzlem Geometrisidir. Öklid bu geometrik sistemi oluştururken yeryüzünün düz olduğunu varsayan astronomi bilgilerine dayanmıştır. İkincisi, bugünkü adıyla “Anti-Öklidçi” geometridir. Bunu ilk defa ünlü gökbilimci ve matematikçi Nasiruddin Tûsî (öl. 1274) temellendirmeye çalışmıştır. O, Öklid’in beşinci postalasının yanlışlığını göstererek, uzun mesafeler için Öklid geometrisinin doğru sonuçlar vermeyeceğini söylemiştir. Yeryüzü ve gökcisimleri dairesel olduklarından paralel uzatılan iki doğru sonsuza kadar paralel gitmeyip birbirleriyle kesişeceklerdir. Böylece Tûsî, Anti-Öklidçi geometrinin ortaya çıkmasında Lobatchewski ve Riemann gibi modern matematikçilere öncülük etmiştir. Doğru cevap A’dır.

Kimya bilimi de, gökbilim ve matematik gibi insanlığın en eski bilimlerinden birisidir. Ancak İslâm’dan önce kimya simyadan ayrı bir bilim değildir. ilk Müslüman kimyacı olan Câbir İbn Hayyan (721-805) ile kimya, simyadan ayrılarak kimya tecrübî ve kantitatif bir bilim halin gelmiştir. Câbir’den sonra Ebû Bekr Zekeriya er-Râzî (865-925) ve Bîrûnî ile kimyada büyük gelişmeler kat edilmiştir. Bugünkü temel asitler, Câbir İbn Hayyân’ın laboratuvar çalışmalarıyla ve kurduğu kimyasal fırınlarla ilk defa elde edilmiştir. Bîrûnî özellikle maddelerin özgül ağırlığı tespit edilmiştir. Bu benzeri yeni keşiflerinden dolayı bu bilginler modern kimyanın kurucusu olarak kabul edilirler. Doğru cevap C’dir.