İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

İslâm dünyasında felsefî ve bilimsel düşüncenin ortaya çıkmasına neden olan bazı durumlar vardır. Bunların başında çok geniş sınırlara ulaşan coğrafyada namaz için Kıble yönünün belirlenmesi gerekiyordu. Bunun çözümü matematik ve gökbilimi (astronomi) bilmeyi gerektiriyordu. Aynı şekilde bazı durumlarda Kur’an’ın anlattığı miras taksimi girift hale geliyordu; bunun çözümü de matematik bilmeyi gerektiriyordu. Diğer önemli hem dinî, hem medenî bir ihtiyaç olan büyük camilerin, köprülerin ve benzer müesseselerin yapımı mühendisliği ve geometri gibi bilimleri gerektiriyordu. Ayrıca genişleyen toplumun sağlık sorunları ortaya çıkıyordu; bu da tıp biliminin öğrenilmesini gerekli kılıyordu.

İlk zamanlar Müslümanlar sorunların çözülmesi için, matematiğe, gökbilime ve mühendisliğe ihtiyaç duydular. Çünkü bu bilimler o günkü Araplar da gelişmemişti. Bunu eski Yunan ve Hint medeniyetlerinden almayı düşündüler; bunun için de yukarıda sözünü ettiğimiz Beytü’l-Hikme’yi kurdular. İlkçağlarda bu bilimler felsefeden ayrı olmadıkları için Müslümanlar matematik, tıp, gökbilimi aktarırken ister istemez felsefeyi de aktarmış oldular.

Ekolün temel felsefe ve bilim anlayışı Aristo’ya dayandığı için ve Aristo da felsefe derslerini ayakta öğrencilere yürüyerek anlattığı için, Aristo geleneğini temel alan Müslüman filozoflara bunun için “Meşşâî” ve onların felsefesine de Meşşâîyye (Meşşâ’îlik) denmiştir.

Suhreverdî’ye göre, bütün peygamberlerin bahsettiği, bütün filozofların bulmak isteyerek araştırdıkları ezeli bir hikmet vardır; fakat bütün filozofların eze-li hikmete ulaştıkları söylenemez der. Ona göre, örneğin Yunan filozoflarından Sokrat ve Eflatun bu hikmete yaklaşmış filozoflardandır. İşrâkîlik Suhreverdî’ye göre bu ezeli hikmeti temel alan bir felsefedir.

İbn Sina, çağlar boyu uzun süre sadece İslam dünyasında değil; Batı’da da büyük bir filozof ve tıpta tek otorite kabul edilmiştir. Felsefe ve tıp bilimlerine birçok katkısı vardır. Zihin hastalıkları konusunda psikiyatri yöntemini ilk uygulayan bilgindir.

Neredeyse ömrünün ikinci yarısını Aristo’nun eserleri üzerine şerhler yazmakla geçiren İbn Rüşd haklı olarak İslam dünyasında “eş-Şârih” (Yorumcu) ve Batı’da “Commentator” lakabını kazanmıştır ve çoğu zaman da bu lakapla şöhret bulmuştur. Aristo’nun her bir eserine üç ayrı şerh yazmıştır. Bunlar, Büyük, Orta ve Küçük Şerhler olarak bilinir. Tabi, İbn Rüşd’ün kendi özgün eserleri ve fikirleri de vardır. Belki bugüne kadar ömrünü Aristo’ya adamış ve onu iyi anlamış henüz ikinci bir felsefeci de çıkmamıştır.

Felsefeye ve müziğe rağbet eden İbn Bâcce, Farabi ve Aristo’nun eserleri hakkında yorum eserler yazarak Meşşâîlik felsefesinin Endülüs’e girmesine sebep olmuştur.

Geometri alanında da büyük gelişmeler olmuştur. Geometri de temel iki sistem vardır. Birincisi, Öklidçi Düzlem Geometrisidir. Öklid bu geometrik sistemi oluştururken yeryüzünün düz olduğunu varsayan astronomi bilgilerine dayanmıştır. İkincisi, bugünkü adıyla “Anti-Öklidçi” geometridir. Bunu ilk defa ünlü gök-bilimci ve matematikçi Nasiruddin Tûsî (öl. 1274) temellendirmeye çalışmıştır. O, Öklid’in beşinci postalasının yanlışlığını göstererek, uzun mesafeler için Ök-lid geometrisinin doğru sonuçlar vermeyeceğini söylemiştir. Yeryüzü ve gökcisimleri dairesel olduklarından paralel uzatılan iki doğru sonsuza kadar paralel gitmeyip birbirleriyle kesişeceklerdir. Böylece Tûsî, Anti-Öklidçi geometrinin ortaya çıkmasında Lobatchewski ve Riemann gibi modern matematikçilere öncülük etmiştir.

İslâm dünyasında ilk ortaya çıkıp gelişen bilimler, doğal olarak İslâm’ın en temel iki kaynağı Kur’an’ı ve Hz. Peygamber’in sünnetini anlamaya yönelik Tefsir, Hadis, Fıkıh (Hukuk), Kelam ve Tasavvuf gibi ilimlerdir. Bunlara “Dini İlimler” veya “İslâmî İlimler” adı verilmiştir.

Cebiri, matematik bilimleri içerisinde müstakil bir uğraşı alanı olarak tespit eden Müslüman matematikçiler cebirde iki farklı akım geliştirmişlerdir. Bunlardan birincisi, Geometrik Cebir’dir. Bu cebir sistemi, çözümlenen cebir problemlerinin çözümünün geometrik yolla ispatı anlamına gelir. Bu sistemi ilk Müslüman matematikçilerden olan İbn Türk ve Harizmî geliştirmiştir. Daha sonra Ömer Hayyam (öl. 1233) gibi birçok matematikçi onları izlemiştir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap B'dir.