İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

Hz. Ali taraftarı (bu hareket daha sonra Şîa adını alacaktır) propaganda özellikle Müslüman olmuş gayr-ı Arap unsurların yaşadıkları Doğu eyaletlerinde etkili oldu. Böylece Şîi olarak adlandırılan Hz. Ali taraftarları ile mevâlî olarak
isimlendirilen Arap kabilelerine eklemlenmiş Arap olmayan Müslümanlar ortak düşmanları Emevîler’e karşı bir ittifak oluşturdular. Bu ortamdan yararlanan Abbasoğulları kısa sürede Emevîler’e karşı başlatılan muhalefet hareketinin liderliğini üstlendi. Emevî halifesi I. Velid tarafından baskıya maruz kalan Abbas b. Abdülmuttalib’in torunu Ali Şam’ı (Dımaşk) terkederek 714 yılında, Suriye hac yolu üzerinde bulunan Humeyme’ye gitmek zorunda kaldı. Böylece Emevîler’e karşı Abbâsî muhalefet hareketi başlamış oldu.

Abbasî propagandası 718 yılından itibaren Kûfe merkezli olarak devam etti

İmam Muhammed b. Ali’nin 743 yılında ölmesinin ardından hareketin liderliği oğlu İbrahim b. Muhammed’e geçti

Mukaddes ailenin vekili sıfatıyla Emevî muhalefet hareketinin en önemli merkezlerinden olan Horasan’a gönderdi.

Ebû Müslim 748 yılında Emevî birliklerinin birer birer mağlup ederek Horasan eyaletini ele geçirdi.

İlk Dönem Abbasî Halifeleri:

1- Ebü’l-Abbas Seffâh 
2- Ebû Ca’fer Mansûr 
3- Muhammed Mehdî 
4- Mûsâ Hâdî 
5- Hârûn Reşîd 
6- Emîn 
7- Me’mûn

Suriye’de bazı isyanların çıkmasına sebep oldu. Suriye’de isyan eden çeşitli Arap kabileleri başlarına ilk Emevî halifesi Muâviye’nin soyundan olan Ebû Muhammed es-Süfyânî’yi halife adayı
olarak öne çıkardılar.

İkinci Abbâsî halifesi Ebû Cafer Mansûr, kardeşi Ebü’l-Abbas’ın hilafeti döneminde çıkan pek çok isyanın bastırılmasında rol oynamıştı

Halife Ebû Cafer Mansur’u İlah, Ebu Müslim’i peygamber olarak kabul eden gruba verilen ad Ravendîler'dir.

Müslüman olarak görünmekle birlikte İslâm dışı davranışlarda bulunan kimseye Zındık denir.

Dîvân-ı Harb’e bağlı olarak Dîvân-ı Arz’ı kurmuş, böylece askerî uzmanların orduyu her zaman
teftiş ederek daima savaşa hazır tutmalarını sağlamıştır.

Devletin kurucusu Ebü’l-Abbas Abdullah Seffâh Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın torunu olduğundan Abbâsîler (Abbasoğulları) adıyla anılırlar. İslâm dünyasında 750 yılında Emevîler’in yerine Abbâsîler’in kurulmasıyla siyasi ve sosyal alanlarda pek çok önemli değişiklik olmuştur

Emevî halifesi I. Velid tarafından baskıya maruz kalan Abbas b. Abdülmuttalib’in torunu Ali Şam’ı (Dımaşk) terkederek 714 yılında, Suriye hac yolu üzerinde bulunan Humeyme’ye gitmek zorunda kaldı. Böylece Emevîler’e karşı Abbâsî muhalefet hareketi başlamış oldu

1- Ebü’l-Abbas Seffâh (750)
2- Ebû Ca’fer Mansûr (754)
3- Muhammed Mehdî (775)
4- Mûsâ Hâdî (785)
5- Hârûn Reşîd (786)
6- Emîn (809)
7- Me’mûn (813-833)

Ebü’l-Abbas döneminde iç karışıklıklara büyük ölçüde son verilerek müslümanların siyasî birliğini sağlanmıştır. O, Endülüs ve Kuzey Afrika’nın batı kısımları dışında bütün İslâm dünyasında halife olarak tanınmıştır. Beş yıl iktidarda kalan
Ebü’l-Abbas daha ziyade yeni yönetime karşı çıkan isyanlarla uğraşmak zorunda kaldı. 754’de hastalanarak ölmesinin ardından kardeşi Ebû Ca’fer Mansûr halife oldu

Halife Ebû Cafer Mansur’u İlah, Ebu Müslim’i peygamberolarak kabul eden gruba Ravendiler adı verilirdi.

Ebû Müslim’in intikamını almak isteyen bazı muhalif gruplar daha sinsice bir plan hazırlayarak Mansur’u Allah, Ebû Müslim’i de peygamber ilan ederek, halk nezdindeki itibarını ortadan kaldırmaya çalıştılar. Hatta bundan faydalanarak onu öldürmeye çalıştılarsa da başarılı olamadılar. Peygamberlik iddiasında bulunan Üstâdsîs’in Bâdgîs’teki beş yıldan fazla süren isyanı da sona erdirildiğinde Horasan’da devlet otoritesi tesis edildi (768).

Mehdî devlet kurumlarının organizasyonuna önem vermiş, devletin gelir ve giderlerinin muhasebe ve denetlenmesini düzenlemek amacıyla 779 yılında Dîvânü’z-zimâm’ı kurmuş, 784’de Dîvânü zimâmi’l-ezimme adıyla yeni bir divan
oluşturarak taşra eyaletlerindeki zimâm divanlarını buraya bağlamıştır. Bu dönemde kâtipler ve mevâlî devlet yönetiminde etkili hale gelmiştir.

785’de halife olan Hâdî hilafetinin başında Ali evlâdından Hüseyin b. Ali’nin Medine’de başlattığı isyanla karşılaştı. Hz. Hasan’ın torunlarından olan Hüseyin b. Ali, Medine valisinin baskılarını öne sürerek isyan etti ve Mescid-i Nebevî’de
halktan biat aldı. Daha sonra hac münasebetiyle gelen toplulukları da kendi saflarına katmak amacıyla Mekke’ye hareket etti ve burayı da elegeçirdi. İslâm’ın iki kutsal şehrinin elinden çıktığını gören Hâdî isyancılar üzerine büyük bir ordu gönderdi. Mekke yakınlarındaki Fah vadisinde cereyan eden ve bu nedenle Fah Savaşı adı verilen muharebede Hüseyin yenildi ve çok sayıda taraftarıyla birlikte hayatını kaybetti (786). Şiîler bu hadiseyi Kerbelâ Vak’ası’ndan sonra en acıklı olay ve bir matem günü olarak kabul ederler.

Suğur : İslâm devletleri ile gayrımüslim devletler arasındaki sınır bölgeleri.

Me’mûn’un hilâfetinin sonlarında 830 yılında başlayan bu mücadelenin amacı Bizans’ın sınırlarını zayıflatarak Suğûr’u (uç bölgeleri) muhtemel tecavüzlerden korumak ve onların isyan eden Bâbek’i kışkırtmalarına engel olmaktı. Me’mûn, 830’da Bizans’a karşı savaşmak amacıyla Anadolu’ya hareket etti ve Tarsus’a ulaşarak Bizans topraklarına girdi. Kapadokya bölgesinde harekâtta bulunarak buradaki bazı kasabaları tahrip ederek kaleleri fethetti.

Me’mun döneminde ortaya çıkan fikri sorunların başında Kur’an’ın yaratılmış olup olmadığı (halku’l-Kur’an) meselesi gelmektedir. Aslında Mutezile ile Ehl-i Sünnet arasında fikri bir tartışma olarak ortaya çıkan bu mesele Mutezile mezhebine temayül gösteren Me’mun’un Kur’an’ın yaratılmış olduğu iddiasını desteklemesi ve bu düşünceyi adeta bir devlet politikası haline getirmesiyle siyasi bir probleme dönüşmüştür. Halife bunun temel bir inanç meselesi olduğunu düşünerek toplumu özellikle de âlimleri bu görüşü kabul etmeye zorladı. Ehl-i sünnet mezheplerinden Hanbelîliğin kurucusu Ahmed b. Hanbel (ö.795) bu görüşü red ve buna inananları zındıklıkla suçlayınca hapsedilerek işkence edilmiştir. Onunla birlikte bu görüşü reddeden başka ehl-i sünnet âlimleri de çeşitli baskılara maruz kaldılar