İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II

İkinci Abbâsî halifesi Ebû Cafer Mansûr, kardeşi Ebü’l-Abbas’ın hilafeti döneminde çıkan pek çok isyanın bastırılmasında rol oynamıştı. Nitekim kardeşi vefatından önce onu veliaht tayin etti. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ebû Müslim’in intikamını almak isteyen Ravendîler sinsice bir plan hazırlayarak Mansur’u Allah, Ebû Müslim’i de peygamber ilan ederek, halk nezdindeki itibarını ortadan kaldırmaya çalıştılar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Müslüman olarak görünmekle birlikte İslâm dışı davranışlarda bulunan kimseye zındık denir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Mekke yakınlarındaki Fah vadisinde cereyan eden ve bu nedenle Fah Savaşı adı verilen muharebede Hüseyin yenildi ve çok sayıda taraftarıyla birlikte hayatını kaybetti (786). Şiîler bu hadiseyi Kerbelâ Vak’ası’ndan sonra en acıklı olay ve bir matem günü olarak kabul ederler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Cezîre bölgesini idaresi altına alan Hârîcî Velîd b. Tarif eş-Şârî nihayet devrin ünlü  umandanlarından Yezîd b. Mezyed eş-Şeybânî tarafından mağlûp edilerek öldürüldü. Doğru cevap B seçeneğidir.

İslâm devletiyle Bizans İmparatorluğu arasında müstahkem kalelerle takviye edilmiş bir sınır bölgesi oluşturmak isteyen Hârûn Reşîd, bu amaçla Mansûr devrinden itibaren çok büyüyen CündiKınnesrin’i merkezi Menbic olmak üzere Avâsım adıyla müstakil bir bölge haline getirdi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Me’mûn’un hilâfetinin sonlarında 830 yılında başlayan bu mücadelenin amacı Bizans’ın sınırlarını zayıflatarak Suğûr’u (uç bölgeleri) muhtemel tecavüzlerden korumak ve onların isyan eden Bâbek’i kışkırtmalarına engel olmaktı. Doğru cevap A seçeneğidir.

Me’mûn Abbâsî halifeleri arasında ilme verdiği değerle ayrı bir yer tutar. Dönemindeki siyasi çalkantılara rağmen Me’mun ilmî ve kültürel faaliyetlere olabildiğince destek vermiştir. Halife Mansur döneminde başlayan Yunanca gibi kadim medeniyetlere ait eserlerin Arapça’ya tercüme faaliyeti hızlanmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kindî gibi İslâm filozofları Harezmî gibi bilginler ilk çalışmalarını Me’mun devrinde yapmışlardır.

İlk dönem Abbasî tarihinin en temel özelliği muhalifler tarafından çıkarılan isyanlar ve kimi zaman hanedana mensup kardeşlerin iktidarı ele geçirmek için yaptıkları mücadelelerdir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Abbasîler’den çok daha önce muhalefet hareketini başlatan Şîi’ler ise Horasan’da Hz. Ali’nin oğullarından Muhammed b. Hanefiyye’nin oğlu Ebû Hâşim’in etrafında toplanmıştı.

Emevîlerin merkezi Suriye’ye doğru ilerleyen Ebü’l-Abbas’ın amcası Abdullah b. Ali kumandasındaki birlikler Emevî Halifesi II. Mervân’ın ordusu tarafından, Büyük Zap Suyu kenarında karşılandı. 16 Ocak 750 tarihinde başlayan ve on gün süren savaşı Abdullah kazandı. Bu yenilginin ardından önce Harran, sonra Şam’a kaçan II. Mervan oradan da Ürdün’e yöneldi. Abdullah b. Ali hiçbir dirençle karşılaşmadan Şam (Dımaşk) önlerine gelerek şehri zaptetti. Mervân’ı takip eden birlik Yukarı Mısır’da Busîr adı verilen yerde ona yetişti ve Ağustos 750’de cereyan eden çarpışmada Mervân öldürüldü. Böylece Emevî hilâfeti ortadan kalkmış oldu.

Abbasî hilâfetine karşı Basra’da Hâricîler’in, Fars’ta Bessâm b. İbrahim’in ve Sind’de Mansur b. Cumhûr’un başlattıkları isyanlar kolaylıkta bastırıldı.

Abbâsî ihtilalinin meşhur kumandanı Ebû Müslim’in giderek itibar ve kuvvet kazanmasından rahatsız olan Mansûr, Abdullah b. Ali’nin isyanını bastırdıktan sonra bir suikast düzenleyerek Ebû Müslim’i öldürttü. Emevîler’in yıkılıp Abbâsîler’in kurulmasında en büyük pay sahibi olan Ebû Müslim’in öldürülmesi üzerine Horasan’da birçok isyan ve karışıklık çıktı. Aslında Ebû Müslüm’in öldürülmesini bahane eden bu isyanlar dini içerik taşımaktaydı. Zira kadim bir kültüre sahip İran henüz eski inançlarının etkisinden kurtulmamıştı. Bunların başında bir Mecûsî olan Sünbâz ile İshak et-Türkî’nin isyanları gelir.

785’de halife olan Hâdî hilafetinin başında Ali evlâdından Hüseyin b. Ali’nin
Medine’de başlattığı isyanla karşılaştı. Hz. Hasan’ın torunlarından olan Hüseyin b. Ali, Medine valisinin baskılarını öne sürerek isyan etti ve Mescid-i Nebevî’de halktan biat aldı. Daha sonra hac münasebetiyle gelen toplulukları da kendi saflarına katmak amacıyla Mekke’ye hareket etti ve burayı da elegeçirdi. İslâm’ın iki kutsal şehrinin elinden çıktığını gören Hâdî isyancılar üzerine büyük bir ordu gönderdi. Mekke yakınlarındaki Fah vadisinde cereyan eden ve bu nedenle Fah Savaşı adı verilen muharebede Hüseyin yenildi ve çok sayıda taraftarıyla birlikte hayatını kaybetti (786). Şiîler bu hadiseyi Kerbelâ Vak’ası’ndan sonra en acıklı olay ve bir matem günü olarak kabul ederler.

Abbâsî Devletinin sınırlarının en geniş olduğu devrede tahta çıkan Harûn Reşid’in dönemi huzur ve istikrar dönemi olarak anılır. Onun döneminde saray adeta bir ilim ve kültür merkezi haline gelmiş Arap edebiyatındaki Binbir Gece Masallarına ilham vermiştir.

Hârûn Reşîd 803 ve 806 yıllarında büyük bir orduyla Bizans topraklarına girdi. 806 yılında yapılan seferde Herakleia (Ereğli), Iconium (Konya),
Tyana (Niğde) ele geçirildi ve Nikephoros’un barış isteği, hem kendi hem de oğlu adına cizye vermesi şartıyla kabul edildi.

Ali b. İsa’nın valiliği sırasında bölgede meydana gelen önemli bir olay da Râfi b. Leys’in isyanıdır. İsyanın son derece tehlikeli bir hal alması üzerine halife bizzat sefere çıktı (808). Tûs şehrine varınca hastalanarak 809 tarihinde burada vefat etti.

Emin imparatorluk içindeki Arap unsurlar, Me’mun ise yönetici olarak bulunduğu Horasan’ın da tesiriyle İranlı unsurlar tarafından desteklenmekteydi. Bir bakıma Emevîler’in son döneminde başlayan ve Abbâsîlerin kurulmasıyla sonuçlanan Arap ve Arap olmayan müslümanların
mücadelesi yeniden dirilmişti. Bu aynı zamanda Irak ile Horasan mücadelesiydi.

Me’mun vezirinin ikna etmesi sonucunda Bağdat’a gelmeyerek devleti Merv’den idare etmeye çalıştı. Bütün bu nedenlerle Arap nüfusunun yoğun olduğu yerlerde isyanlar ortaya çıktı. Nitekim Alioğullarından Muhammed b. İbrahim Kûfe’de kendisini halife ilan etmişti. Onun öldürülmesinin ardından aynı aileden Muhammed b. Muhammed hareketin liderliğine getirilmişse de o da yakalanarak idam edildi.