İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II - Deneme Sınavı - 2

Hicretin hemen sonrasında, Yeni İslâm devletinin başkenti olan Medine’de Hz. Peygamber’in gündelik hayatını ve faaliyetlerini sürdürebileceği bir mescit inşa edildi. Mescid-i Nebevi adı verilen bu yapı üç bölüme  yrılarak, birinci bölümü Hz.Peygamber’in ailesine, ikinci bölümü ibadet, üçüncü bölümü de eğitim ve öğretim faaliyetlerine tahsis edildi.

Mescid-i Nebevi içerisinde eğitim ve öğretim faaliyetleri için ayrılan kısıma suffe adı verildi. Suffe daha sonraki dönemlerde İslâm dünyasındaki ilk yüksek öğretim kurumu olarak kabul edilmiştir.

Suffe’de okuma-yazma, Kur’an ilimleri, akaid ve kıraat gibi konular öğretilirdi. Hz. Peygamber ashâb-ı suffe adı da verilen bu sahabelerin eğitimi için kendilerinin dışında bazı hocalar da görevlendirilmişti. Ubâde b. Sâmit yazı yazmayı ve Kur’an okumayı öğretiyordu. Abdullah b. Sa’id b. As hikmet öğretmeniydi. Muallim Mirdas ve Cübeyr ibn Hayyât es-Sakafi de suffedeki diğer öğretmenlerdi.

Endülüs Emevîleri hâkimiyet sahasındaki camiler ve mescitler, öğretmenlerin evleri ve devlet tarafından açılan yatılı mekteplerin dışında eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği yegane mekanlardı. Çocuklara, altı yaşından itibaren yedi yıl süreyle, Kur’an, ilmihal bilgileri, Arapça ve şiir öğretilirdi. Öğretmenlerin ücretleri devlet tarafından ödenir, ilk eğitimlerini tamamlayan öğrenciler şeyh denilen müderrislerin etrafındaki halkalara katılırlardı.

Burada öğrenim gören öğrenciler, eğitimlerini tamamladıktan sonra ihtiyaç duyulan bölgelere  İslâm dinini öğretmek amacıyla  önderiliyorlardı.Bilhassa başta Ebû Hureyre olmak üzere çok sayıda hadis ravisinin buradan yetişmiş olması bunun en önemli delilidir.Yine, İslâm hukuku alanında önemli isimler olan Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Mes’ud gibi sahabeler ile Hz. Peygamber’in müezzini Bilâl-i Habeşî, büyük mutasavvıf Ebu Zerr, Selman-ı Fârisî ve Irak fatihi Sa’d b. Ebî Vakkas da suffeden yetişen sahabelerden bazılarıydı.

Bilgi ve hikmet evi anlamlarını taşıyan Beytü’l-Hikme, Abbasîler dönemine ait bir eğitim kurumu olup, 830 yılında, Halife Memun tarafından Bağdat’ta kurulmuştur.

Hz. Ömer’in halifeliği döneminde bilhassa bazı mescitler eğitim ve öğretim konusunda oldukça ön plana çıkmışlardı. Vaktiyle Sa’d b. Ebi Vakkas tarafından kurulmuş olan Kûfe Mescidi bunlardan birisiydi. Hz. Ömer bu mescitte öğretmenlik yapması için Abdullah b. Mes’ud’u görevlendirmiş, o da geniş bir ders halkası oluşturarak çok sayıda talebe yetiştirmişti.

İslâm dünyasında ilk sahâflar Abbasîler devrinde ortaya çıkmışlardır

Emeviler Dönemi'nde her biri önemli birer ilim ve irfan merkezi olan büyük camiler inşa edilmiştir. Emevî Devleti’nin başkenti Şam’daki
Emevîyye Camii bu konuda en önde gelenlerden birisiydi. Hicri 83 yılında Velid b. Abdülmelik (705-715) tarafından Şam’da inşa ettirilen bu camide çok sayıda bilim adamı dersler veriyor, müderrisler için yeterli maaş ve yiyecek tahsis ediliyordu. Bu caminin batı tarafında Mağrib’li talebelerin toplanıp ders okudukları bir Maliki zaviyesi yer almaktaydı.

970’te Cevher el-Sıkıllî tarafından inşa ettirildikten kısa bir süre sonra ilmi tedkik ve araştırmalara tahsis edilen Mısır’daki el-Ezher Camii dönemin  önde gelen ilim merkezlerinden birisi olmuştur. Abbasî dönemi Mısır’ında, İslâm dünyasının ilk üniversitelerinden birisi olarak kabul edilen bu camiden başka, altı tane daha büyük cami ve çok sayıda mescitte eğitim verilmekteydi.

Sözlükte “birinin yerine geçmek, ardından gelmek veya gitmek, vekâlet veya temsil etmek” gibi anlamlara gelen hilâfet kelimesi, İslâm devletlerinde Hz. Peygamber’den sonraki devlet başkanlığı kurumunu ifade eden bir terimdir.

İlk dönemlerden itibaren halifelik görevini üstlenen kimselere ‘Hz. Peygamber’in halifesi’ unvanı verilmiştir. Hz. Ebû Bekir’den itibaren devlet başkanları için halife tabiri kullanılmaya başlanmışsa da, İslâm medeniyetindeki hilâfet kavramı ve kurumu uzun bir tarihî gelişimin, birbirinden oldukça farklı uygulamaların ürünüdür.

Devletin başı olan halife Medine’de bulunan Müslümanlar tarafından tespit ve tayin ediliyor, daha sonra da diğer vilayetlerde ulunan Müslümanların biatı alınıyordu. Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali Medine halkının seçimiyle, Hz. Ömer halef bırakma suretiyle, Hz. Osman da şûra yoluyla halife oldu.

Devletin başı olan halife Medine’de bulunan Müslümanlar tarafından tespit ve tayin ediliyor, daha sonra da diğer vilayetlerde bulunan
Müslümanların biatı alınıyordu. Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali Medine halkının seçimiyle, Hz. Ömer halef bırakma suretiyle, Hz. Osman da şûra yoluyla halife oldu.

Devletin başı olan halife Medine’de bulunan Müslümanlar tarafından tespit ve tayin ediliyor, daha sonra da diğer vilayetlerde bulunan
Müslümanların biatı alınıyordu. Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali Medine halkının seçimiyle, Hz. Ömer halef bırakma suretiyle, Hz. Osman da şûra yoluyla halife oldu.

İslâm düşüncesinin ve biliminin kaynaklarını İslâmî ve yabancı olmak üzere ikiye ayırabiliriz: İslâmî kaynaklar, İslâm dininin de kaynağı olan Kur’an ve Sünnet’tir. Kur’an sadece iman ve ibadetlerden bahseden dar anlamıyla bir din kitabı değildir; bilinen anlamıyla da örneğin biyolojik kitabı gibi bir bilim kitabı da değildir. Kur’an bal arısından güneşe, çok farklı anlamlarda ve çok farklı gayelerle, her şeyden bahseder. Bunu yaparken de insana seslenir: “Bakmaz mısınız”, “Akletmez misiniz”, “Düşünmez misiniz” gibi tekliflerle düşünmeyi en ince ve en son noktasına kadar teşvik eder. Her alana özel olarak verdiği bazı bilgi ve ilkeler, Müslümanları düşünmeye ve bilmeye sevk etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Kindî, ilk Müslüman filozof kabul edilir. Abbasi Halifesi Me’mun, onu 29 yılında açtığı Beytü’lHikme’ye bilim adamı olarak atamıştır. Daha sonra orada müdürlük de yapmıştır. Yaklaşık otuz yıl bu kurumda çalıştıktan sonra, 859 yılı civarında oradan ayrılarak, son on yılını kitap yazmakla geçirmiştir. 866 yılında Bağdad’ta vefat etmiştir. Kindî, felsefenin ve bilimin çeşitli dallarına ait büyüklü küçüklü yaklaşık 277 eser yazmıştır. Hepsi günümüze kadar ulaşmamıştır. Bize kadar ulaşan eserlerinden bazıları şunlardır: “el-Felsefetü’l-Ulâ” (İlk Felsefe/Metafizik), “Risâle fî’l-Akl” Akıl Risalesi), “Risâle fî’l-Hudûdi’l-Eşya” (Felsefe Sözlüğü), “Risâle fî’r-Rûh” (Ruh Risalesi). Doğru cevap A’dır.

Kûfe’de Muâviye’ye yapılan biat ile İslâm toplumundaki iktidar mücadelesi geçici bir süre için sona erdi. Muâviye, Hz. Osman’ın kanını dava etme gerekçesiyle başlattığı kabile hâkimiyeti yönü ağır basan bir mücadeleyi, kılıç kuvvetiyle kazanarak ilk dört halifenin seçilme usullerinden tamamen farklı bir biçimde iktidara geldi. Râşid halifelerin seçiminde ilk Müslümanlardan ve Hz. Peygamber’in yakın arkadaşlarından biri olma ve istişare yoluyla seçilme ilkeleri rol oynarken, Muâviye siyasi ve askerî mücadele sonunda halifeliği ele geçirmişti.

Farabi, özellikle mantık alanındaki çalışmaları ve katkılarıyla meşhur olmuştur. Bunun için Aristo’dan sonra kendisine “Muallim-i Sânî (İkinci Öğretmen)” denmiştir. Ayrıca Farabi, İslam dünyasında siyaset felsefesi yapan ilk bilgin olarak kabul edildiği gibi ilk müzik felsefesi yapan bilgin olarak da kabul edilir. Farabi, yaklaşık 110 kadar eser yazmıştır. Bize kadar ulaşan bazı önemli eserleri şunlardır: “Tahsîlü’s-Sa’ade” (Mutluluğun Kazanılması), “İhsâu’l-Ulûm” (Bilimlerin Sınıflaması), “Medinetü’l-Fâzıla” (Erdemli Şehir), “es-Siyâsetü’l-Medeniyye” (Devlet Felsefesi), “Kitâbu’l-Hurûf “ (Metafizik), “Kitâbu’l-Mûsikî el-Kebîr” (Büyük Müzik Kitabı), “Kitâbu’l-Hiyâl” (Teknik Geometri Kitabı). Doğru cevap E’dir.

İbn Sina, çağlar boyu uzun süre sadece İslam dünyasında değil; Batı’da da büyük bir filozof ve tıpta tek otorite kabul edilmiştir. Felsefe ve tıp bilimlerine birçok katkısı vardır. Zihin hastalıkları konusunda psikiyatri yöntemini ilk uygulayan bilgindir. İbn Sina da başta felsefe ve tıp alanları olmak üzere birçok alanda önemli eserler yazmıştır. Eserlerinin sayısı, 276 civarındadır. Önemli eserlerinden bazılarını zikredelim: “eş- Şifâ” (Felsefe Bilimleri), “en-Necât” (Felsefe Bilimleri), “ el-Kanûn fî’t-Tıbb” (Tıp’ta Kanun),”Uyûnu’l-Hikme” (Hikmet Pınarları), “İsbâtü’n-Nübüvve” (Peygamberliğin Kanıtlanması). Doğru cevap D’dir.