İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II - Deneme Sınavı - 12

Dolayısıyla küttâblarda ağırlıklı olarak Kur’an’ın esas alındığı bir program çerçevesinde eğitim verilmiştir. Çocuklara, Kur’an alfabesinin okunmasını ve yazılmasını öğretmek başlıca hedeflerdendi. Küttâblarda genellikle erkek öğrenciler yer almakla beraber, zaman zaman kız öğrenciler de eğitim görürdü. Yine nadiren de olsa gayrimüslim çocuklarının da küttâba geldiği olurdu. Belirli bir yaş sınırlaması olmadığı için küttâb içerisinde yaş gruplarına göre sınıflara ayrılarak ders görürlerdi.Küttâblarda Kur’an’a dayalı okuma ve yazma eğitiminin dışında gündelik hayatı pratik hale getirecek bazı alanlarda da eğitim verilirdi.

Arap yarımadasının en eğitimli kesimi kabul edilen Hireliler eğitmenlerin başında geliyorlardı. Hireli Müslümanlardan bazıları Hz. Ömer döneminde Medine’deki Müslüman çocuklarına dersler vermişlerdi. Çocukların eğitimi konusuna büyük önem veren Halife küttâblarda ders veren hocaları devlet memuru olarak kabul etmiş, bu hizmetlerinin karşılığı olarak da aylık on beş dirhem maaş tahsis etmişti.

Mescit ile cami arasındaki terminoloji farkının temelinde ise, ilkinin daha ziyade gündelik ibadetlerin gerçekleştirmek amacıyla kullanılması, caminin ise Cuma Namazı kılınmak amacıyla içinde bir minberin yer aldığı ve kitleleri bir araya getirme amacının güdüldüğü bir yapı olması yatar.

Hicretin hemen sonrasında, Yeni İslâm devletinin başkenti olan Medine’de Hz. Peygamber’in gündelik hayatını ve faaliyetlerini sürdürebileceği bir mescit inşa edildi. Mescid-i Nebevi adı verilen bu yapı üç bölüme ayrılarak, birinci bölümü Hz. Peygamber’in ailesine, ikinci bölümü ibadet, üçüncü bölümü de eğitim ve öğretim faaliyetlerine tahsis edildi.

Mescid-i Nebevi içerisinde eğitim ve öğretim faaliyetleri için ayrılan kısıma suffe adı verildi.

Dârü’l-İslâm adıyla da bilinen bu evi, Mekkeli müşriklerin giderek artan zulümleri karşısında Hz. Peygamber ikametgah olarak seçmiş bir taraftan da ashâba İslâm dininin esaslarını öğretmiştir.

Bilgi ve hikmet evi anlamlarını taşıyan Beytü’l-Hikme, Abbasîler dönemine ait bir eğitim kurumu olup, 830 yılında, Halife Memun tarafından Bağdat’ta kurulmuştur.

Mısır valiliği döneminde katıldığı Bizans seferlerinde Anadolu’da önemli başarılara imza atan Ebû İshak Muhammed, Me’mûn’un ölümünün ardından Türk kumandanların baskısıyla Mu’tasım-Billâh lakabıyla halife ilan edildi.

Hilafetini garanti altına almak isteyen Mu’tasım, kendinden önceki halife
Me’mûn gibi Türklerin yaşadıkları bölgelerden askerler getirerek ordusunun büyük kısmını Türklerden oluşturmaya gayret etti. Bu birliklerin Bağdat’ta çeşitli rahatsızlıklara sebep olması ve askerlerin şehir halkı arasında disiplini kaybetmesi
gibi sebeplerle Mu’tasım-Billâh, 836 yılında Bağdat’ın yaklaşık 110 km. kuzeyinde
Sâmerrâ şehrini kurdu ve hilâfet merkezini oraya taşıdı.

Me’mûn Abbâsî halifeleri arasında ilme verdiği değerle ayrı bir yer tutar. Dönemindeki siyasi çalkantılara rağmen Me’mun ilmî ve kültürel faaliyetlere olabildiğince destek vermiştir. Halife Mansur döneminde başlayan Yunanca gibi kadim medeniyetlere ait eserlerin Arapça’ya tercüme faaliyeti hızlanmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hârûn Reşîd 803 ve 806 yıllarında büyük bir orduyla Bizans topraklarına girdi. 806 yılında yapılan seferde Herakleia (Ereğli), Iconium (Konya),
Tyana (Niğde) ele geçirildi ve Nikephoros’un barış isteği, hem kendi hem de oğlu adına cizye vermesi şartıyla kabul edildi.

Özellikle 680 yılında Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da katledilmesi Emevî iktidarına karşı
muhalefeti daha da sertleştirdi. Hz. Hüseyin’i isyana davet ettikleri halde onu koruyamayan gruplarda Kerbelâ’nın intikamı alma arzusu doğdu. Nitekim bunun
neticesinde Emevîler dönemi boyunca pek çok isyan çıktı.

İlk Dönem Abbâsî Halifeleri Hüküm sürdükleri yıllar
1- Ebü’l-Abbas Seffâh (750)
2- Ebû Ca’fer Mansûr (754)
3- Muhammed Mehdî (775)
4- Mûsâ Hâdî (785)
5- Hârûn Reşîd (786)
6- Emîn (809)
7- Me’mûn (813-833)

Hanedan üyeleri arasındaki iktidar mücadelesinden yararlanan Kâkûyîler, Hemedan ve İsfahan’daki Büveyhî hâkimiyetine son verdiler. 1029 yılında Rey’i ele geçiren Gazneli Mahmud Büveyhîler’in Cibal kolunu ortadan kaldırdı.

Başkentleri Kayrevan’ı önemli bir kültür merkezi haline getirmeleri, çok sayıda bilim adamı önemli eserler vermesi, başta Kayrevan Ulu Camii olmak üzere çok sayıda cami ve yolcuların konaklaması için ribatlar inşa etmeleri ve Avrupa önemli bölgelerine fetih hareketi düzenlemeleri Ağlebîlerin İslam kültürünü yaymak adına yaptıkları faaliyerler arasında gösterilebilir.

İslam kültürünü kendi içerisinde İslam dünyasını oluşturan milletlere göre alt kültürlere veya kültür öbeklerine ayırabiliriz; Türk Kültürü, Arap Kültürü, Fars Kültürü gibi. Çünkü İslam’ı anlamada, yorumlamada ve yaşamada bu milletlerin İslam kültürü içerisinde az-çok farklılıkları vardır. Bunun en önemli nedeni, İslam’ın iman ve ibadet esaslarına açıkça aykırı görülmeyen İslam öncesi kültürlerindeki bazı kültürel unsurları İslam sonrası da aynen veya İslam’a uygun hale getirilerek yaşatılmasıdır. Örneğin Türk İslam kültüründe bir Mevlid geleneği ortaya çıkmıştır ve bu önemli bir yere sahiptir. Esasen Mevlid İran veya Arap İslam kültüründe yoktur; Mısır veya bazı Kuzey Afrika ülkelerinde ve Bal-kanlarda varsa da, bu Osmanlı tesiriyledir. Türk İslam kültüründe Mevlid geleneğinin ortaya çıkması, Türklerin İslam öncesi atalarının ruhuna saygı göstermeleri ve atalarını anma geleneğinden kaynaklanır. Türklerin Müslüman olmasıyla bu kültür Hz. Muhammed’in ölümünü yâd etmeye dönüşmüştür.

Müslümanların İslâm öncesi kendi kültürlerinde varolan düşüncelerinden İslâm dinine aykırı görülmeyerek aktardıkları düşünce öğeleri ile özellikle Yunancadan ve Sanskritçeden Arapçaya çevrilen felsefî ve bilimsel eserlerdir. Yabancı felsefî ve bilimsel eserlerin Arapçaya tercümesi işi, bilim meraklısı olan Emevi Halifesi Yezid’in oğlu Halid ile başlamış ise de, eser tercüme hareketi Abbasi Halifesi Me’mun’un Bağdad’ta 829 yılında açtığı Beytü’l-Hikme ile başlamıştı.

Hz. Ali-Muaviye ile karşı karşıya gelmesindeki Hilafet sorunu, fetihlerde elde edilen ganimetlerin paylaşma, iç savaşlarda ve Kerbela olayında ölenlerin ve öldürülenlerin din açısından sorgulanması başta gelen dini sorunlardı. Bunlar bugün mezhepler dediğimiz dinî düşünce akımlarının oluşmasına neden olmuştur. Hz. Ali taraftarlarının oluşturduğu ilk mezhep “Kaderiye”dir; bundan sonra Şiîlik ortaya çıkmıştır. Muaviye taraftarlarının ilk oluşturduğu mezhepler “Cehmiye” ve “Cebriye”dir. Tarafsızlar “Hariciye” ve “Mürcie” denen mezhepleri oluşturmuşlardır.

İslâm felsefesi, en basit ve kısa tanımıyla Müslüman filozofların felsefesini ve felsefî düşüncelerini ifade eder. Dolayısıyla İslâm Felsefesi, İslâm dinin yani Kur’an’ın ve Sünnet’in felsefesi değildir. Şüphesiz felsefe yapan Müslüman filozoflar felsefî düşüncelerinde İslâm dininden etkilenmişlerdir; ancak bu İslâm Felsefesinin bütünüyle İslâm dininin felsefesi olduğu anlamına gelmez.

Kısaca ifade edecek olursak, İslâm Felsefesi herhangi bir felsefe gibi bir felsefedir. “İslâm Felsefesi” tabirindeki “İslâm” kelimesi İslâm dinine değil; sadece bu felsefenin ortaya çıktığı İslâm coğrafyasına ve kültürüne işaret eder.

Kindî: İlk Müslüman filozof kabul edilir. Soyu, Güney Yemen’de oturan meşhur bir Arap kabilesi Kinde’den gelir. Tam adı, Yakup ibn İshak el-Kindî’dir. Batı’da Alkindus ve benzeri isimlerle meşhur olmuştu. Kindî, babasının valilik yaptığı Kûfe şehrinde yaklaşık 791 yılında doğmuştur. Babasının daha sonra Basra’ya vali atanmasıyla küçük yaşta oraya gelmiştir. İlk eğitimini orada aldıktan sonra, yüksek öğrenim için genç yaşta Bağdad’a gitmiştir. Orada iyi bir bilim adam olarak yetişmiştir. Bu nedenle Abbasi Halifesi Me’mun, onu 29 yılında açtığı Beytü’lHikme’ye bilim adamı olarak atamıştır. Daha sonra orada müdürlük de yapmıştır. Yaklaşık otuz yıl bu kurumda çalıştıktan sonra, 859 yılı civarında oradan ayrılarak, son on yılını kitap yazmakla geçirmiştir. 866 yılında Bağdad’ta vefat etmiştir. Kindî, felsefenin ve bilimin çeşitli dallarına ait büyüklü küçüklü yaklaşık 277 eser yazmıştır.