İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II - Deneme Sınavı - 11

Farabi, yaklaşık 110 kadar eser yazmıştır. Bize kadar ulaşan bazı önemli eserleri şunlardır: “Tahsîlü’s-Sa’ade” (Mutluluğun Kazanılması), “İhsâu’l-Ulûm” (Bilimlerin Sınıflaması), “Medinetü’l-Fâzıla” (Erdemli Şehir), “es-Siyâsetü’l-Medeniyye”
(Devlet Felsefesi), “Kitâbu’l-Hurûf “ (Metafizik), “Kitâbu’l-Mûsikî el-Kebîr” (Büyük Müzik Kitabı), “Kitâbu’l-Hiyâl” (Teknik Geometri Kitabı).

Avicenna adıyla Batı’da hem bir filozof ve hem de tabip olarak çok meşhur olan İbn Sina da Farabi gibi bir Türk düşünürüdür. İbn Sina, çağlar boyu uzun süre sadece İslam dünyasında değil; Batı’da da büyük bir filozof ve tıpta tek otorite kabul edilmiştir. Felsefe ve tıp bilimlerine birçok katkısı vardır. Zihin hastalıkları konusunda psikiyatri yöntemini ilk uygulayan bilgindir.

Sevenleri tarafından “eş-Şehîd” ve sevmeyenleri tarafından “el-Maktûl” ünvanlarıyla anılmış olan Suhreverdi, başlangıçta Meşşâî felsefeyi benimsemişti ve özellikle İbn Sina felsefesini takip ediyordu. Sonra bu felsefeyi eleştirmiştir. Kurucusu olduğu İşrâkî felsefeyi gelimiştir. Suhreverdi, felsefe, mantık ve tasavvuf konularında otuza yakın önemli eser yazmıştır. Bunların en meşhurları şunlardır: “ Pertevnâme”, mantıkla ilgilidir; “Heyâkelü’n-Nûr”, metafizikle ilgildir; “Hikmetü’l-İşrâk”, İşrâk felsefesiyle ilgilidir.

Ömrünün ikinci yarısını Aristo’nun eserleri üzerine şerhler yazmakla geçiren İbn Rüşd haklı olarak İslam dünyasında “eş-Şârih” (Yorumcu) ve Batı’da “Commentator” lakabını kazanmıştır ve çoğu zaman da bu lakapla şöhret
bulmuştur. Aristo’nun her bir eserine üç ayrı şerh yazmıştır. Bunlar, Büyük, Orta
ve Küçük Şerhler olarak bilinir. Tabi, İbn Rüşd’ün kendi özgün eserleri ve fikirleri
de vardır. Belki bugüne kadar ömrünü Aristo’ya adamış ve onu iyi anlamış henüz
ikinci bir felsefeci de çıkmamıştır.

Tabiat Felsefesi
Felsefeyi doğa bilimleri üzerinden kurmaya ve yapmaya çalışan Müslüman bilginlerin felsefe anlayışlarına tabiat felsefesi akımı denebilir. İbn Türk (8. yy.) ve Câbir İbn Hayyan (721-805)’dan, Bîrûnî (973-1051) ve İbnu’l-Heysem (965-1051)’e kadarki birçok Müslüman bilim adamının anlayışıdır. Bunlar Yunan gelenekli felsefeye, özellikle Eflatun ve Aristo’nun metafizik düşüncelerine soyut spekülasyonlar olarak bakarlar; hatta bu tür felsefeyi bir çeşit mitik ve mistik düşünce olarak değerlendirirler.

İşrâkî felsefenin yöntemi sezgidir. Bilgi ancak insan nefsinin tezkiyesi ve tasfiyesine dayanan sezgi ile elde edilir. Suhreverdî’ye göre mantıksal yollarla, yani aklî çıkarımlarla bilgi elde etmede yetersiz. “Pertevnâme” adlı eserinde Aristo ve Meşşâîlerin mantık anlayışlarını eleştirir; onların kategori (makûlât) dedikleri on en temel genel kavramı, cevher ve hey’e şeklinde ikiye indirger. Daha sonra Kant’ın söylediği gibi kategorilerin, Meşşâîlerin ve Aristo’nun dediği gibi varlığa değil, zihne ait olduğunu söyler. Suhreverdî cevheri aşağı yukarı Meşşâîlerin dediği gibi bir varlığın “neliği” veya “mahiyeti” olarak tanımlar; ancak onlardan farklı olarak bunu zihinsel olarak görür. Hey’e ise bir varlığın yapısal bütünlüğü ve bünyesidir. Hey’enin gerçekliği vardır.

Bir İslam şehrinin merkezini büyük cami, Dârü’l-imare denilen yönetim merkezi ve ticari faaliyetlerin sürdürüldüğü çarşı oluşturulmaktaydı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Cizye, İslâm devletlerinde yaşayan gayrimüslimlerden alınan baş vergisidir. 630 yılında nazil olan ve İslâm ülkesinde yaşamak istediği halde Müslümanlığı kabul etmeyen gayrimüslimlere mâlî yükümlülük getiren ayetle sabit olmuştur. Bu ayetin inmesiyle birlikte Hz. Peygamber devrinden itibaren cizye vergisi alınmaya başlanmıştır. Cizye, gayrimüslim tebaa ile yapılan zimmet anlaşması sonucunda alınıyordu. İslâm ülkesinde bir yıldan daha uzun süre yaşayanların bu vergiyi ödemeleri gerekiyordu. Doğru cevap B şıkkıdır.

Sarığın altına kalansüve adı verilen ince bir başlık daha giyilirdi. Bu başlık İslâm’ın ilk devirlerinden beri biliniyordu. Bilhassa yazın sıcağından korunmak için toplumun hemen her kesimi tarafından giyilirdi. Doğru cevap A şıkkıdır.

Cahiliye döneminde Arap yarımadasında düğün, sünnet törenleri gibi toplumsal merasimlerin ve toplantıların yapıldığı yere Dârü’n-Nedve adı verilirdi. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bayram namazları, her iki dinî bayramın vazgeçilmez unsuruydu. Hz. Peygamber devrinde bayram namazı geniş bir arazide, Musallâ denilen bir yerde kılınırdı. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yahudilerin en görkemli bayramlarından birisi yılbaşını simgeleyen Roş-ha-Şanah bayramı idi. Doğru cevap C şıkkıdır.

Hz. Peygamber’in hayatta olduğu döneme verilen isim Asr-ı Saadettir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Çocuklar, Hz. Peygamber devrinden itibaren daha küçük yaşta iken bir nevi ilkokul denilebilecek küttablara gönderilirlerdi. Doğru cevap B şıkkıdır.

Beytü’l-Kıyan adı verilen eğlence mekânlarında çok sayıda cariye şarkı söylerdi. Doğru cevap E şıkkıdır.

Erzak dağıtım merkezi (Dârü’r-Rızk) Hz. Ömer tarafından kurumlaştırıldı ve bu müessese kısa bir süre içinde Basra, Kûfe, Fustat ve Vâsıt gibi şehirlerde de faaliyet göstermeye başladı. Doğru cevap B şıkkıdır.

Abbasî halifesi Me’mun’un Bağdat’ta 829 yılında kurduğu Beytü’l-Hikme’de (Hikmet Evi) Müslüman bilginler, özellikle Aristo, Eflatun, Ptolemy (Batlamyus), Öklid, Galen (Calinus) gibi filozof ve bilginlerin eserlerini Arapçaya tercüme ettirmişlerdir. Bu bilginlerin o gün bilinen ve bulunan felsefî ve bilimsel eserleri Arapçaya çevrilmiştir. Sanskritçeden Arapçaya çevrilen eser- lerin sayısı çok sınırlıdır. Tercümeleri yaptırmak için Müslümanlar başlangıçtan anadilleri Arapça ve Süryanice olan fakat Yunanca bilen Müslüman olmayan özel- likle Sabiî ve Süryani dinlerine ve mezheplerine bağlı bilginleri kullanmışlardır. Hz. Peygamber’in Zeyd bin Sâbit’ten İbranice ve Süryanice öğrenmesini istemesi örnek alınarak, daha sonra bazı Müslüman bilginler bu dilleri de öğrenerek kendileri tercümeler yapmışlardır. Böylece Beytü’l-Hikme özellikle yabancı felsefî ve bilimsel düşüncelerinin İslam dünyasına geçmesinde büyük rol oynamıştır.

Matematiğe Müslüman bilginlerin çok önemli katkıları olmuştur. En büyük katkı, Sıfır’ın (0), ilk defa sayı olarak kullanılmasıdır; bunu yapan ilk matematikçi ünlü Türk matematikçi Musa el-Harezmî (öl. 863)’dir.