İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II - Deneme Sınavı - 1

Suhreverdi, başlangıçta Meşşâî felsefeyi benimsemişti ve özellikle İbn Sina felsefesini takip ediyordu. Sonra bu felsefeyi eleştirmiştir. Kurucusu olduğu İşrâkî felsefeyi geliştirmiştir. Suhreverdi, felsefe, mantık ve tasavvuf konularında otuza yakın önemli eser yazmıştır. Bunların en meşhurları şunlardır: “ Pertevnâme”, mantıkla ilgilidir; “Heyâkelü’n-Nûr”, metafizikle ilgildir; “Hikmetü’l-İşrâk”, İşrâk felsefesiyle ilgilidir. Doğru cevap B’dir.

Neredeyse ömrünün ikinci yarısını Aristo’nun eserleri üzerine şerhler yazmakla geçiren İbn Rüşd haklı olarak İslam dünyasında “eş-Şârih” (Yorumcu) ve Batı’da “Commentator” lakabını kazanmıştır ve çoğu zaman da bu lakapla şöhret bulmuştur. Aristo’nun her bir eserine üç ayrı şerh yazmıştır. Bunlar, Büyük, Orta ve Küçük Şerhler olarak bilinir. Tabi, İbn Rüşd’ün kendi özgün eserleri ve fikirleri de vardır. Belki bugüne kadar ömrünü Aristo’ya adamış ve onu iyi anlamış henüz ikinci bir felsefeci de çıkmamıştır. Doğru cevap C’dir.

Abbasî hilâfeti, Emevîlere karşı yürütülen muhalefet hareketinin lideri Muhammed b. Ali’nin oğlu Ebü’l-Abbas es-Seffâh’a Kûfe’de biat edilmesiyle başladı. Hilâfet merkezini Kûfe’den Hâşimiye’ye, oradan da Enbâr’a nakleden Ebü’l-Abbas ölünce (754) yerine kardeşi Ebû Ca’fer el-Mansûr halife oldu ve Bağdat’ı kurarak hilâfet merkezini buraya nakletti.

Sözlük anlamıyla Meşşâ’î kelimesi “yürüyen” demektir. Bu ekolün temel felsefe ve bilim anlayışı Aristo’ya dayandığı için ve Aristo da felsefe derslerini ayakta öğrencilere yürüyerek anlattığı için, Aristo geleneğini temel alan Müslüman filozoflara bunun için “Meşşâî” ve onların felsefesine de Meşşâîyye (Meşşâ’îlik) denmiştir. Bu mektebin en önemli temsilcileri, doğu İslâm dünyasından Kindî (öl. 866), Fârâbî (871-950), İbn Sînâ (980-1037) ile Endülüs’te İbn Bâcce (1077-1138) ve İbn Rüşd (öl.1198)’tür. Doğru cevap E’dir.

Tabiat felsefesi kuramı, felsefeyi düşünsel ve zihnî soyut ilkeler üzerinden değil; somut bilim verileri üzerinden kurmaya çalışırlar. Felsefenin doğa bilimlerinden bağımsız olamayacağını savunurlar. Hatta Yunan türü salt metafiziğe Müslümanların ihtiyacının olmadığını bile söylerler. Zira İslâm dünyasındaki kelâm ilminin bu boşluğu doldurduğuna inanırlar. Dolayısıyla bu grup Müslüman bilginler gerçek anlamıyla bir bilim felsefesi kuran ve yapan düşünürlerdir. İbn Türk (8. yy.) ve Câbir İbn Hayyan (721-805)’dan, Bîrûnî (973-1051) ve İbnu’l-Heysem (965-1051)’e kadarki birçok Müslüman bilim adamının anlayışıdır. Doğru cevap B’dir.

Geometri de temel iki sistem vardır. Birincisi, Öklidçi Düzlem Geometrisidir. Öklid bu geometrik sistemi oluştururken yeryüzünün düz olduğunu varsayan astronomi bilgilerine dayanmıştır. İkincisi, bugünkü adıyla “Anti-Öklidçi” geometridir. Bunu ilk defa ünlü gökbilimci ve matematikçi Nasiruddin Tûsî (öl. 1274) temellendirmeye çalışmıştır. O, Öklid’in beşinci postalasının yanlışlığını göstererek, uzun mesafeler için Öklid geometrisinin doğru sonuçlar vermeyeceğini söylemiştir. Yeryüzü ve gökcisimleri dairesel olduklarından paralel uzatılan iki doğru sonsuza kadar paralel gitmeyip birbirleriyle kesişeceklerdir. Böylece Tûsî, Anti-Öklidçi geometrinin ortaya çıkmasında Lobatchewski ve Riemann gibi modern matematikçilere öncülük etmiştir. Doğru cevap A’dır.

Kimya bilimi de, gökbilim ve matematik gibi insanlığın en eski bilimlerinden birisidir. Ancak İslâm’dan önce kimya simyadan ayrı bir bilim değildir. ilk Müslüman kimyacı olan Câbir İbn Hayyan (721-805) ile kimya, simyadan ayrılarak kimya tecrübî ve kantitatif bir bilim halin gelmiştir. Câbir’den sonra Ebû Bekr Zekeriya er-Râzî (865-925) ve Bîrûnî ile kimyada büyük gelişmeler kat edilmiştir. Bugünkü temel asitler, Câbir İbn Hayyân’ın laboratuvar çalışmalarıyla ve kurduğu kimyasal fırınlarla ilk defa elde edilmiştir. Bîrûnî özellikle maddelerin özgül ağırlığı tespit edilmiştir. Bu benzeri yeni keşiflerinden dolayı bu bilginler modern kimyanın kurucusu olarak kabul edilirler. Doğru cevap C’dir.

1258’de Moğol istilâsıyla Bağdat Abbasî halifeliği sona erince İslâm dünyası üç yıl halifesiz kaldı. 1260’da Aynicâlût Savaşı’nı kazanarak Moğolları durduran, ardından Sultan Kutuz’u öldürüp Memlük tahtına geçmeyi başaran Sultan I. Baybars, Moğolların Bağdat’ı tahribi sırasında Dımaşk’a giden son Abbasî halifesi Müsta’sım-Billâh’ın amcası Ebü’l-Kasım Ahmed’i hilâfeti canlandırmak amacıyla Kahire’ye davet etti. Baybars tarafından törenle karşılanan Ebü’l-Kasım Ahmed’in Abbasî
hanedanına mensubiyetini gösteren ve Abbas b. Abdülmuttalib’e kadar uzanan şeceresi bilim adamları, devlet büyükleri ve kadılardan oluşan bir heyetin huzurunda okunarak onaylandı. Daha sonra Müstansır-Billâh lakabıyla halife ilân edilerek halktan biat alındı.

İslâm tarihinde ilk defa vezir unvanı Abbasîlerin Irak’taki temsilcisi Ebû Seleme el-Hallal’e verildi. Abbasî ordusu Kûfe’ye girdiğinde (Eylül 749) burada bulunan Ebû Seleme, ‘vezîrü âl-i Muhammed’ unvanıyla henüz belirlenmemiş olan Abbasî halifesinin vezirliğine getirildi ve burada ihtilalın yönetimini üstlendi.

VIII. yüzyılın ikinci yarısında divanların hesaplarını kontrol eden,
işlerini denetleyen ve bir divanla vezir veya diğer divanlar arasında koordinasyon görevini yerine getiren merkezî bir divan olan Zimâmü’l-ezimme oluşturuldu.

Beytülmâl, devlete ait her türlü mal varlığı ve gelirlerin toplandığı, harcamaların yapıldığı, haklara
ve borçlara ehil bağımsız bir kurumdur. Buna göre doğru cevap D şıkkıdır.

Hz. Peygamber döneminde beytülmale para girişi sağlayan muhtelif kaynaklar olmuştur. Bunlar, fidyeler, zekatlar, bağışlar, ganimetler ve zirai ürünlerdir. Buna göre doğru cevap E şıkkıdır.