İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ II - Deneme Sınavı - 18

Öte yandan Suriye’de sona eren Karmatî problemi Bahreyn’de devam etmekteydi. Bahreyn Karmatîleri’nin lideri Ebû Tâhir el-Cennâbî 923’de Basra’yı işgal ederek katliam yaptı. Ertesi yıl Mekke’den dönmekte olan bir hac kafilesini yağmalayıp kılıçtan geçirdi. Karmatî tehlikesi nedeniyle 925 yılında hacca dahi gidilemedi.

Müstekfî-Billâh, 944-946 yılları arasında iktidarda kalan İkinci Dönem Abbas halifesidir.Tablo 2.1 İkinci Dönem Abbasî Halifeleri

Mu’tasım’ın halife olması Türk tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Zira böylece askeri
görevlerin dışında devlet yönetiminde de Türkler etkin konuma gelmişler, Abbâsî
Devleti’nde Arap ve İranlı unsurların etkinliği azalmıştır. Mu’tasım döneminde
Türk askerlerin Abbâsîlerin hizmetine girmesi, Türkler arasında İslâmiyet’in yayılmasında önemli rol oynamıştır.

Mu’tasım’ın ilk günlerinde devletin doğu topraklarında Hemedan ve İsfahan
bölgelerinden çeşitli gruplar başını Bâbek’in çektiği Hürremiyye hareketine katılarak isyan etti. Halifenin bu isyanı bastırmak amacıyla gönderdiği ilk birlikler başarısız kalmakla birlikte, bu işle görevlendirilen Bağdat valisi İshak b. İbrahim 833
yılı sonunda Hemedan civarında toplanan isyancıların büyük bir kısmını katlederek
isyanı bastırdı. Ertesi yıl Tâlekân’da hilafetini ilan eden Hz. Ali’nin soyundan gelen
Muhammed b. Kasım b. Ömer el-Hüseynî de yakalanarak hapsedildi. Böylece halife
yönetiminin ilk yıllarında otoriteyi tesis etmek hususunda iyi bir imtihan verdi.

Şüphesiz Mu’tasım döneminin en önemli başarılarından biri, Me’mun zamanından beri bastırılamayan ve devletin varlığını tehdit eden Hürremiye hareketi
ile meşhur lideri Bâbek’in ortadan kaldırılmasıdır. 835 yılında Azerbaycan’da tehlike yaratan bu isyanı bastırmak üzere bölgeye vali tayin edilen Türk kumandanı
Afşin, büyük bir hazırlık devresi ve planlamanın ardından ancak iki yıllık bir mücadelenin sonucunda Bağdat’tan gönderilen yardımcı kuvvetlerin de desteğiyle
838 yılında Bâbek’in karargâhı olan Bez şehrini ele geçirmiştir. Yakalanan Bâbek
ise idam edilerek yaklaşık yirmi yıl süren bu sorundan kurtulunmuştur.

Theophilos’un İstanbul’a dönmesi üzerine Halife ve Afşin Ankara’da buluşarak Amorion üzerine yürüdüler.
Bizans’ın İstanbul’dan sonra en önemli şehri olan Amorion 12 Ağustos 838 tarihinde fethedildi. Amorion seferi Abbâsîler döneminde müslümanların Bizans üzerine düzenledikleri seferlerin en başarılısı olarak kaydedilir.

Mu’tasım-Billâh 842 yılında Sâmerrâ’da vefat etti. Onun bilhassa Sâmerrâ’daki
imar faaliyetleri önemli olup burada yaptırdığı el-Cevsaku’l-Hâkânî adlı saray
meşhurdur.

Vâsık döneminde, Hicaz ve Yemâme bölgelerinde çoğunluğu bedevî Arap kabilelerinin yağma ve çapulculuk hareketlerinden oluşan bir dizi isyan vuku buldu. 845 yılında Hicaz bölgesinde Kays kabilesinin kollarından olan Benî Süleym mensupları, Uzeyze b. Kattâb es-Sülemî liderliğinde diğer kabilelere saldırarak yağmalama ve talan hareketlerine başladılar. Medine valisinin gönderdiği birliği yenen isyancılar, civardaki köyleri yağmalayarak, Mekke-Medine yolunu kontrolleri altına aldılar. Hac yolunun kapanması ve karışıklığın bütün Arabistan’ı etkileyecek bir hal alması üzerine Vâsık, Boğa el-Kebîr komutasındaki büyük bir orduyu Medine’ye gönderdi. Boğa, 845’te Süleymoğullarını mağlup ederek yaklaşık bin kişiyi Medine’de hapsetti.

Vâsık’ın veliaht bırakmadan ölümü üzerine halifenin kim olacağı hususunda tereddütler belirdi. Bunun üzerine Abbâsî tarihinde ilk defa kimin halife olacağını belirlemek üzere devlet adamlarının katılımıyla bir toplantı düzenlendi. Toplantıda Vâsık’ın oğlu Muhammed üzerinde karar kılındıysa da yaşının küçük olması ve Türk kumandanların karşı çıkması nedeniyle Mu’tasım’ın oğlu Câfer MütevekkilAlellâh unvanıyla halife oldu.

Mütevekkil büyük oğlu Muntasır’ı birinci veliaht tayin etmiş, ikinci sırayı ise Mu’tez’e vermişti. Ancak daha sonra Muntasır’la aralarında çıkan anlaşmazlık nedeniyle Mu’tez’i birinci sıraya almak istedi. Bu durumu kabul etmeyen Muntasır, zaten babasıyla aralarında problem olan Boğa es-Sağîr, Vâsif ve Otamış gibi Türk kumandanları ile işbirliği yaparak 861’de düzenlediği suikastle babasını öldürttü. Mütevekkil’in katli İslâm tarihinde bir halifeye karşı muhafız birlikleri tarafından işlenen ilk cinayettir.

İkinci Abbâsî halifesi Ebû Cafer Mansûr, kardeşi Ebü’l-Abbas’ın hilafeti döneminde çıkan pek çok isyanın bastırılmasında rol oynamıştı. Nitekim kardeşi vefatından önce onu veliaht tayin etti. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ebû Müslim’in intikamını almak isteyen Ravendîler sinsice bir plan hazırlayarak Mansur’u Allah, Ebû Müslim’i de peygamber ilan ederek, halk nezdindeki itibarını ortadan kaldırmaya çalıştılar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Müslüman olarak görünmekle birlikte İslâm dışı davranışlarda bulunan kimseye zındık denir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Mekke yakınlarındaki Fah vadisinde cereyan eden ve bu nedenle Fah Savaşı adı verilen muharebede Hüseyin yenildi ve çok sayıda taraftarıyla birlikte hayatını kaybetti (786). Şiîler bu hadiseyi Kerbelâ Vak’ası’ndan sonra en acıklı olay ve bir matem günü olarak kabul ederler. Doğru cevap C seçeneğidir.

Cezîre bölgesini idaresi altına alan Hârîcî Velîd b. Tarif eş-Şârî nihayet devrin ünlü  umandanlarından Yezîd b. Mezyed eş-Şeybânî tarafından mağlûp edilerek öldürüldü. Doğru cevap B seçeneğidir.

İslâm devletiyle Bizans İmparatorluğu arasında müstahkem kalelerle takviye edilmiş bir sınır bölgesi oluşturmak isteyen Hârûn Reşîd, bu amaçla Mansûr devrinden itibaren çok büyüyen CündiKınnesrin’i merkezi Menbic olmak üzere Avâsım adıyla müstakil bir bölge haline getirdi. Doğru cevap C seçeneğidir.

Me’mûn’un hilâfetinin sonlarında 830 yılında başlayan bu mücadelenin amacı Bizans’ın sınırlarını zayıflatarak Suğûr’u (uç bölgeleri) muhtemel tecavüzlerden korumak ve onların isyan eden Bâbek’i kışkırtmalarına engel olmaktı. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kindî gibi İslâm filozofları Harezmî gibi bilginler ilk çalışmalarını Me’mun devrinde yapmışlardır.

İlk dönem Abbasî tarihinin en temel özelliği muhalifler tarafından çıkarılan isyanlar ve kimi zaman hanedana mensup kardeşlerin iktidarı ele geçirmek için yaptıkları mücadelelerdir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Abbasîler’den çok daha önce muhalefet hareketini başlatan Şîi’ler ise Horasan’da Hz. Ali’nin oğullarından Muhammed b. Hanefiyye’nin oğlu Ebû Hâşim’in etrafında toplanmıştı.