İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Halifenin rakibi Abdullah b. Zübeyr de zor durumda idi. Mekke kuşatmasında Abdullah’ı destekleyen Haricîler, muhasaranın kaldırılmasından sonra ona karşı cephe almışlar, Necid ve Basra bölgelerinde tehlikeli isyanlar başlatmışlardı. Haricîlerin ilk büyük grubunu oluşturan Ezârika’nın Basra’yı tehdidi günden güne artıyordu. Abdullah b. Zübeyr’in Haricîler ile meşgul bulunduğu sırada Abdülmelik’in bu durumdan faydalanarak harekete geçmesi beklenirken, muhtemelen Suriye’ye tam anlam›-ıyla hâkim olamadığı için herhangi bir teşebbüse girişmedi.

Hz. Hüseyin’in intikamını almak amacıyla ayaklanan Muhtâr es-Sekafî hem Emevî yönetimine hem de Abdullah b. Zübeyr’e karşı mücadele veriyordu.

Doğru cevap A

Bu mağlûbiyetin intikamını almak isteyen Haccâc, halifenin iznini aldıktan sonra Kûfe ve Basra ordugâhlarından 20.000 kişilik bir ordu kurdu. Ordunun techizi için hiçbir fedakârlıktan çekinmedi, hatta askerlerin maaşlarını bile peşin ödedi. Son derece iyi donatılmış olan bu orduya İslâm tarihinde ‘’Tâvus Ordusu’’ denmektedir. Ordunun kumandanlığına Kûfe ileri gelenlerinden İbnü’l-Efl’as tayin edildi. 699 yılında hareket eden Abdurrahman, önceki kumandanlardan ayrı bir yol takip ederek baskınlar yerine yavaş ve düzenli bir şekilde ilerlemeyi tercih etti. Rutbil’in haraç vermek şartıyla barış yapılması teklifini kabul etmedi.

Halife Abdülmelik zamanında teşebbüs edilen ve başarıya ulaştırılan önemli işlerden biri, ilk İslâmî sikkenin bastırılmasıdır.

Abdülmelik yirmi yıllık halifelikten sonra altmış yaşında Dımaşk’ta vefat etti (8 Ekim 705) ve burada defnedildi. Kendisinden sonra dört oğlu halife olduğundan, ona hükümdarlar babası anlamında ‘Ebü`l-mülûk’ denilmiştir.

Halife Abdülmelik zamanında teşebbüs edilen ve başarıya ulaştıran önemli işlerden biri, ilk İslâmî sikkenin bastırılmasıdır.

Abdülmelik’in kültür alanında yaptığı en önemli icraat, Arapça’yı resmî dil olarak kabul etmesidir.

Bu çalışmaları sonunda fıkıh ve hadis sahasında önemli bir gelişme sağlayan Abdülmelik, Medine ulemâsından Saîd b. Müseyyeb ve Urve b. Zübeyr gibi âlimlerin ilmî seviyesine ulaşmıştır.

I) Arapça’yı resmî dil olarak kabul etmesi

II)  İlk İslâmî sikkenin bastırılması

III) Kubbetü’s-sahre inşaası

IV) Kölelerin azad edilmesi

V) İlk ilim dersleri için medreselerin yapılması

İlk üç gelişme doğrudur, IV ve V. seçeneklerdeki ifadeler doğru değildir.  Abdülmelik b. Mervan bu verilen icraatları yerine getirmemiştir.

Abdülmelik daha küçük yaşlardan itibaren kendini Kur’an, hadis ve fıkıh ilimlerine vermiştir. Halife olmadan önce Emevî sarayında Şa'bî ve İbn Şihâb ez-Zührî gibi bilginlerden megazî ve hadis okuduğu gibi, daha sonraki yıllarda himayesine aldığı Urve b. Zübeyr’in bilgisinden de istifade etmiştir. Bu çalışmaları sonunda fıkıh ve hadis sahasında önemli bir gelişme sağlayan Abdülmelik, Medine ulemâsından Saîd b. Müseyyeb ve Urve b. Zübeyr gibi âlimlerin ilmî seviyesine ulaşmıştır. Hz. Osman, Ebû Hüreyre, Ebû Saîd el-Hudrî, Ümmü Seleme, Muâviye, Abdullah b. Ömer ve diğer bazı sahabelerden hadis öğrenmiş; Urve b. Zübeyr, Recâ b. Hayve ve Zührî gibi muhaddisler de ondan hadis rivayet etmişlerdir.

İçerde sükûnet sağlandıktan sonra Abdülmelik’in kardeşi Muhammed b. Mervân kumandasındaki ordu Anadolu’ya karşı yeniden seferlere başladı. 73 (692-93) yılında Bizans ordusu Sivas yakınlarında ağır bir yenilgiye uğratıldı. Aynı zamanda Osman b. Velîd kumandasındaki ikinci bir ordu da Bizans kuvvetlerini bulundukları bölgeden çıkartmış ve bu bölge yeniden Müslümanların idaresine geçmişti.

Hz. Sümeyye

Muâviye, Hz. Ebû Bekir zamanında Suriye üzerine gönderilen dört ordudan birinin başına getirilen Yezid b. Ebû Süfyan’a yardımcı olarak görevlendirilmişti. Ürdün sahil şehirlerinin fethinde büyük başarı sağlayınca Ürdün ve civarına idareci olarak tayin edilmiş, bir yıl sonra Hz. Ömer tarafından onun yerine Dımaşk valiliğine getirilmiş, Hz.Osman zamanında Suriye genel valisi olmuştur.

Muâviye, iç karışıklıklar dolayısıyla yaklaşık on yıldan beri durmuş olan fetih hareketlerini üç ayrı cephede yeniden başlatmış, Hz. Ali ile mücadelesi sırasında vergi vermek zorunda kaldığı Bizans üzerine 662 yılından itibaren yeniden seferler düzenlemiştir. 669 yılında ise karadan ve denizden İslâmî dönemdeki ilk İstanbul kuşatması gerçekleştirilmiştir.

Muâviye’nin Nisan 680’de ölümü üzerine Şam’da halifelik makamına geçen Yezid’i bekleyen en önemli problem, muhaliflerin biatlerinin alınması meselesiydi. Yezid babasının vefatının duyulmasından önce muhaliflerin biatlerini alması için Medine valisine talimat verdiyse de Abdullah b. Zübeyr ve ardından Hz. Hüseyin bir bahane ile biat etmeden Medine’den Mekke’ye geçerek Yezid ve Emevîler aleyhindeki faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

Hz. Hüseyin’in amcasının oğlu Müslim b. Akîl, Kûfe’de, vali Nu’man b. Beşîr’in müsamahalı tutumu sayesinde Hz. Hüseyin namına önemli faaliyetlerde bulunup halktan biat almış ve ardından da Hz. Hüseyin’i Kûfe’ye çağırmıştır. Durumdan haberdar olan I. Yezid, Numan b. Beşîr’in yerine sertlik ve şiddet yanlısı Basra valisi Ubeydullah b. Ziyad’ı Kûfe valiliğine tayin ederek isyanı önlemekle görevlendirmiştir.

Muâviye b. Ebu Süfyan, valiliğinin ilk yıllarından itibaren Bizans idarecileri gibi giyinmeye ve onlar gibi yaşamaya başlamıştı. Devletini Bizans müesseselerinden faydalanarak kurmaya çalışan Muâviye zamanında merkez ve saray teşkilatında düzenlemeler yapılmıştır. Muâviye saldırılardan korunmak için özel muhafızlar görevlendiren ilk halifedir.

Deyrülcemacim ve Ezrakilerle yapılan savaş Abdülmelik b. Mervan döneminde olmuştur. Medine’deki muhaliflerin susturulduğu Harre savaşı ve Mekke kuşatması I. Yezid döneminin olaylarındandır. Mervân b. Hakem; II. Muâviye tarafından, görevlendirilen Şam Valisi Dahhâk b. Kays’a karşı kazandığı Mercirâhit savaşından sonra bir taraftan Emevî saltanatının devamını, diğer taraftan halifeliğin Mervânî koluna geçmesini sağlamış, bundan sonra halifelik Emevîler’in yıkılışına kadar onun soyunda kalmıştır.

Muâviye zamanında kontrol altında tutulan muhalefetin başını Kûfeliler çekiyordu. Kûfeliler Mekke’ye sığınan Hz. Hüseyin’e elçi ve mektuplar göndererek kendisini Kûfe’ye davet ettiler. Davetlerini kabul edip şehirlerine geldiği takdirde kendisini halife ilan edeceklerini ve bayrağı altında Yezid’e karşı savaşacaklarını bildirmişlerdir.

Halife Abdülmelik zamanında başarıya ulaştırılan önemli işlerden biri, ilk İslâmî sikkenin bastırılmasıdır. O tarihe kadar İslâm ülkelerinde Bizans ve Sâsânî paraları tedavülde idi. Ancak bu paraların kullanılması bazı mahzurlar doğuruyordu. Bu nedenle Abdülmelik, altın (dinar) ve gümüş (dirhem) sikkeler bastırdı ve İran ve Bizans paralarını tedavülden kaldırmış oldu.

Hz. Hüseyin’in intikamını almak amacıyla Muhtâr es-Sekafî; hem Emevî yönetimine hem de Abdullah b. Zübeyr’e karşı mücadele veriyordu. 19 Ekim 685 tarihinde ayaklanmış ve Kûfe yönetimini ele geçirmiştir. Muhtâr es-Sekafî Kerbelâ Vakasına karışan Kûfeliler’in tamamını öldürterek evlerini yıktırmıştır. Abdullah b. Zübeyr’in Basra valiliğine tayin ettiği Kardeşi Mus’ab b. Zübeyr’in ordusu ve tarafından bu isyan bastırılmış ve Muhtâr es-Sekafî öldürülmüştür.