İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Hz. Peygamber Bedir Savaşı’na giderken Osman’ı hasta olan kızının başında Medine’de bıraktı. Zafer müjdesinin Medine’ye ulaştığı gün Rukıyye öldü. Hz. Peygamber, Bedir’e katılanlardan sayarak ganimetten hisse verdiği Hz. Osman’ı daha sonra diğer kızı Ümmü Külsûm ile evlendirdi. 630 yılında onun da vefatı üzerine evlenecek başka kızı olsaydı onu da vereceğini söyleyerek damat olarak memnuniyetini dile getirdi. Onun en meşhur lakabı Hz. Peygamber’in iki kızıyla evlendiği için iki nur sahibi anlamında ‘zü’n-nûreyn’dir.

Hz. Ömer’in, halife seçmek üzere görevlendirdiği heyet, üyelerden Talha b. Ubeydullah şehir dışında olduğundan, toplantıya beş kişi olarak başladı. Bazı tartışmalar üzerine, Abdurrahman b. Avf, üyelerden birinin halife adaylığından feragat ederek, en çok istenen üyeyi halife seçmek üzere hakemlik yapmasını teklif etti. Diğer üyelerin teklifini kabul etmemeleri üzerine, razı oldukları takdirde, hakemlik görevini üstlenebileceğini söyledi. Hz. Ali, onun hakemliğini, tercih hususunda akrabalık gözetmeyeceğine ve sadece Müslümanların hayrı için çalışacağına dair söz vermesi şartıyla kabul edebileceğini söylerken, diğerleri şartsız hakemliğini kabul edeceklerini açıkladılar. Hz. Ali’nin şartını kabul ettiğini bildiren Abdurrahman b. Avf, seçeceği halifeye itaat edeceklerine dair üyelerden söz alıp çalışmalarına başladı

Hz. Osman’ın halifeliğinin son yıllarında, fetihlerin durak-laması dolayısıyla ganimet geliri azalmıştı. Bu durum en fazla, Fustât, Kûfe ve Basra gibi askerî garnizon olarak kurulan ve çeşitli Arap kabilelerinin bir arada yaşadığı şehirleri etkiledi. Bu vilayetlerde yaşayan muharip sınıf, fetihlerin durması yüzünden ganimet gelirleri sona erince, geçimini vergi gelirlerinden ödenen maaşla sağlamak zorunda kaldı. Fetihlerle gelen hızlı zenginleşmenin kaçınılmaz sonucu olan ekonomik kriz sebebiyle asker maaşlarının indirilmesi, gayri memnunların sayısını daha da artırdı. Diğer yandan fetih ordularındaki askerlerin manevî değerlere bağlılığı önemli ölçüde değişmişti. Cepheye şehitlik veya gazilik için giden askerlerin sayısı azalırken, irtidat hadiselerine karışmış bedevî kabilelere mensup cephelere daha ziyade ganimet için koşan askerlerin sayısı artmıştı.

İsyancılar ilk ciddi eylemlerini Kûfe’de gerçekleştirdiler. Eşter en-Nehaî ve arkadaşları, Hz. Osman’la yaptıkları toplantının ardından Kûfe’ye dönmekte olan vali Said b. Âs’ın yolunu kesip Kûfe’ye girmesini engelleyerek, yerine önceki valilerden Ebû Musa el-Eş’arî’nin tayin edilmesini istediler. Hz. Osman, olayları yatıştırmak için onların isteğini kabul etti. Ancak muhaliflerin tehditlerine boyun eğ-me şeklinde gelişen bu tayin, Kûfe’nin merkezî yönetimin kontrolünden çıkmasına yol açtığı gibi Mısır ve Basra’daki muhaliflere de cesaret verdi.

Hz. Peygamber’in amcası Ebû Tâlib’in oğlu olan Hz. Ali 600 yılında Mekke’de doğdu. Mekke’de yaşanan kıtlık üzerine Hz. Peygamber’in himayesine aldığı Hz. Ali beş yaşından hicrete kadar onun yanında büyüdü. Henüz on yaşlarında iken iman ederek ilk Müslümanlardan biri oldu. Hz. Ali, bütün gazvelere katılarak Resûl-i Ekrem’in sancaktarlığını yapmış, büyük kahramanlıklar gösterdiği bu savaşlardan Hayber’in fethinde de önemli rol oynamıştır. Tebük Gazvesi’nde Hz. Peygamber’in vekili olarak Medine’de kalmıştır. Bazı seriyyelerde de kumandan olarak görevlendirilmiştir. Hz. Peygamber’e hem kâtiplik hem de vahiy kâtipliği yaptı.

Ashabın ileri gelenleri, Hz. Ali’ye gelerek halifelik görevini üstlenmesini istediler. Hz. Ali, önce bunu kabul etmek istemedi. Ancak ısrarlar karşısında, ortaya çıkan krizin daha da büyümesin-den endişe ederek, Mescid-i Nebevî’de açık bir şekilde biat edilmesi şartıyla halifeliği kabul etmeyi uygun gördü. Bazı rivayetlerde, Hz. Ali’nin seçilmesinde isyancıların etkili olduğuna bazı sahabelerin onların tehdidiyle biat ettiğine dair bilgiler yer alır. Neticede muhacirlerin ve ensarın büyük bir kısmı doğal ve en uygun aday konumunda olan Hz. Ali’ye biat ettiler.

Hz. Ali’nin ilk icraatı, Hz. Osman zamanındaki olayların en önemli sebeplerinden saydığı valileri görevlerinden alıp yerlerine yenilerini tayin etmek oldu.

Hz. Ali’nin karşılaştığı ilk problem Hz. Osman’ın katilleri meselesiydi.

Hz. Ali, Kûfe’nin desteğini sağlamak maksadıyla şehre arka arkaya üç heyet gönderdiyse de, tarafsız kalmayı tercih eden vali Ebû Mûsâ el-Eş’arî’nin desteğini temin edemedi. Bunun üzerine Mâlik el-Eşter Kûfe’ye giderek kontrolü ele geçir-di. Hz. Ali kuvvetlerini Kûfe dışında toplayarak Basra’ya doğru hareket etti ve şehrin dışında Zâviye mevkiinde konakladı. Bundan sonra iki taraf arasında elçiler vasıtasıyla doğrudan müzakereler başladı. Hz. Ali’nin elçisi Ka’ka’ b. Amr, Basra’ya giderek Hz. Âişe, Talha ve Zübeyr ile görüştü. Hz. Ali’ye katıldıkları takdirde Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmanın daha kolay olacağı hususunda onları ikna et-ti. Hz. Âişe ve taraftarları katillerin cezalandırılması şartıyla barışı kabul edebileceklerini bildirmişlerdi. İki tarafın Basra önlerinde Hureybe mevkiinde karşı karşıya gelmesinin ardından görüşmeler devam etmiş, Hz. Ali’nin Talha ve özellikle Zübeyr ile bizzat görüşmesi ittifak ihtimalini kuvvetlendirmişti. Her iki taraf karşıdan bir saldırı olmadan kesinlikle çatışmaya girmemelerini taraftarlarına emretmişlerdi. Gelişmeleri dikkatle takip eden ve durumun aleyhlerine döneceğini hisseden katillerin hazırladıkları bir komplo neticesinde, ertesi gün iki taraf arasında ani bir çatışma başladı. Hz. Osman’ın katline iştirak eden grubun elebaşlarının talimatıyla, sabahın alaca karanlığında başlayan saldırı, durumun ne olduğu anlaşılmadan toplu bir çatışmaya dönüştü. Hz. Âişe ile Hz. Ali çatışmayı durdurmaya çalışsalar da bunu başaramadılar.

Cemel Savaşı’ndan sonra Kûfe’ye dönen Hz. Ali, Muâviye b. Ebû Süfyân’a tekrar elçi gönderip kendisine itaat etmesini istedi. Ancak Muâviye, ona biat etmeyi reddederek önceki cevabını tekrarladı. Bu arada Hz. Osman’ın katilleri kendilerine teslim edilirse Hz. Ali’ye biat edeceklerini bildiren bir mektup gönderdiği de rivayet edilir. Savaşın kaçınılmaz hale geldiğini gören Hz. Ali, hazırlıklarını tamamladıktan sonra, Cemel Vakası’ndan sonra hilâfet merkezi yaptığı Kûfe’den Suriye’ye doğu yürüdü. Muaviye de 36 yılı sonlarında (Mayıs-Haziran 657) ordusuyla Irak’a doğru yola çıktı. Rakkalılar tarafından kurulan köprü sayesinde Fırat nehrini geçti. İki taraf savaşın yapıldığı bölgeye ulaşınca karşılıklı elçilik heyetleri gidip geldi. Muâviye’nin, Hz. Osman’ın katillerinin kendisine teslimi hususundaki ısrarı yüzünden görüşmelerden sonuç alınamadı. Sonunda iki taraf arasında Rakka ile Balis arasında Fırat nehrinin sağ kıyısında yer alan Sıffîn ovasında çatışmalar başladı. Küçük birlikler arasında yaşanan kısmî çatışmalar, Zilhicce ayı bitene kadar devam etti (Haziran 657). Muharrem ayının girmesi (19 Haziran 657) barış ihtimalini tekrar gündeme getirdi, iki taraf arasında ateşkes yapılarak elçilik heyetleri tekrar gidip gelmeye başladı Muaviye’nin, Hz. Ali’nin halifeliği terk etmesi ve Müslümanların şûrâ ile başlarına bir emir seçmeleri şartlarını da gündeme getirmesiyle, anlaşma ihtimali ortadan kalktı. Safer ayının ilk günü (19 Temmuz 657) toplu çatışmalar başladı.

Medine’de içme suyu sıkıntısının yaşandığı bir sırada Rûme Kuyusu’nu satın alarak Müslümanların istifadesine sunan Hz. Osman'dır.

Hz. Osman’ın on iki yıl süren halifelik dönemi, ülkede huzur ve sükûnun, birlik ve beraberliğin devam etmesi sebebiyle Sükûnet Dönemi (644-650) ile III. Halife’nin şehit edilmesiyle sonuçlanan iç karışıklıkların yaşandığı Karışıklık Dönemi (650-656) olmak üzere altışar yıllık iki döneme ayrılabilir.

Yelken direklerinin çokluğu sebebiyle “Zâtü’s-savârî” adı verilen bu zaferle Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki hâkimiyetine son verildi. Kaynaklarda 652 veya 655 yılında yapıldığına dair bilgilerin yer aldığı bu zafer Hulefâ-yi Râşidîn döneminin en büyük deniz savaşıdır.

646-651 yılları arasında gerçekleştirilen çalışma sonunda yazılan yedi Kur’an nüshasından biri Medine’de bırakıldı. Diğerleri, bu nüshaları okutmakla görevlendirilen birer okuyucu ile birlikte Mekke, Kûfe, Basra, Şam, Yemen ve Bahreyn’e gönderildi.

Hz. Osman döneminde yönetime karşı müslümanların gruplara bölünmesinin temelini teşkil eden ve iç savaşlar dönemini başlatan karışıklıkların sebepleri

Hz. Osman'a karşı müslümanların gruplara bölünmesinin temelini teşkil eden ve iç savaşlar dönemini başlatan karışıklıkların sebepleri;

Adını Hz. Âişe’nin bindiği deveden (cemel) alan Cemel Vakası kısa sürede Hz. Ali’nin galibiyetiyle sonuçlandı (Aralık 656). Talha ve Zübeyr dâhil olmak üzere pek çok Müslüman hayatını kaybetti. Hz. Peygamberin vefatından sonra ortaya çıkan ilk iç savaş olan Cemel Vakası, etkilerini günümüze kadar devam ettirmiştir.

Kendisini eleştiren Ebû Zer el-Gifârî ve Ammâr b. Yâsir gibi ileri gelen sahabeleri çeşitli şekillerde cezalandırarak onlardan bazılarının maaşlarını kesen veya azaltan halife Hz. Osman'dır.

Hz. Osman’ın halifeliğinin son yıllarında yaşanan ekonomik krizden en fazla etkilenen garnizon şehirleri Kûfe, Basra ve Fustat'tır.

Hz. Osman, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’den sonra kendine intikal eden, üzerinde ‘Muhammed Resûlullah’ yazısı bulunan ve Hz. Peygamber’den beri hilâfet mührü olarak
kullanılan gümüş yüzüğü Erîs Kuyusu'na düşürmüştür.