İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Hz. Ebu Bekir'in halifeliği döneminin en önemli sorunu, Hz. Peygamber'in vefatının ardından ortaya çıkan sahte peygamberler ve önceden İslam'a girdiklerini beyan eden ancak sonradan dinden çıkan Arap kabileleri yani Ridde hareketlerine karşı yapılan mücadeleler olmuştur. Keza Hz. Ebu Bekir'in halifelik dönemi söz konusu sahte peygamberler ve dinden dönen arap kabilelerini itaat altına almak için yapılan askeri harekatlarla geçmiştir. Doğru cevap "D" seçeneğidir.

İslamı seçmesiyle birlikte Müslümanların askeri anlamda güçlenmesini sağlayan Halid b. Velid gerek Hz. Peygamber'in son seferlerinde gerekse de Hz. Ebu bekir döneminde Bizans ve Sâsanîler üzerine yapılan askeri harekatlarda büyük zaferler kazanmış bir komutan olarak İslam fetihlerinin genişlemesinde büyük rol oynamıştır. Bununla birlikte sahte peygamberlerin ortada kaldırılmasında da Halid b. Velid ön planda olmuş ve özellikle Yemen bölgesine çıktığı seferlerle yalancı peygamber iddiasında olanları bertaraf ederek,  dinden dönen Arap kabilelerini hakimiyet altına almıştır. Doğru cevap "E" seçeneğidir.

30 Temmuz 634 yılında Bizans imparatoru Herakleios'un kardeşi Theodoros komutasındaki 80.000 kişilik ordu Dımaşk yakınlarındaki Ecnâdeyn bölgesinde Halid b. Velid ve Amr b. Âs komutasındaki İslam orduları karşısında bozguna uğratılmış ve zaferle birlikte Müslümanlara Filistin ve Suriye'nin kapıları açılmıştır. Doğru Cevap "A" seçeneğidir.

Örnek şahsiyetinin yanı sıra aynı zamanda ilim ve hikmet sahibi bir kişi olan Hz. Ebu Bekir Arap soy bilimi olan "Ensab" ilminde zamanınını otoritesi kabul edilmekteydi. Bununla birlikte Arap savaş tarihi olan Eyyâmü'l-Arab'ı da en iyi bilen kişilerden biriydi. Doğru cevap "D" seçeneğidir.

Hz. Ebu Bekir'in halifeliğinde kendisine vekillik yapan Hz.Ömer, Hz. Ebu Bekir hastalığında da onun yerine imamlık yapmıştı. Nitekim Hz. Ebu Bekir kendisinden sonra Hz. Ömer'in halife olarak başa geçmesi konusunda sahabelerle istişarelerde bulunmuş nihayetinde Hz. Osman'a bir ahitname yazdırarak Hz. Ömer'i kendisinden sonra halife olması için veliaht tayin etmiştir. Hz. Ebu Bekir'in vefatının ardından da Medine'deki müslümanların kendisine biat etmesiyle halifelik makamına Hz. Ömer geçmiştir. Hz. Ali de bu karara uymuş ve kendisine aynı gün biat etmiş halifeliği süresince onun yanında yer almıştır. Doğru cevap "B" seçeneğidir.

Hz. Ömer döneminde Sa'd b. Ebu Vakkâs komutasındaki İslam ordusunun Kâdisiye savaşında Sâsânî ordusunu yenmesinin ardından Irak'ın kapıları Müslümanlara açılmış ve Sâsânîlern başşehri Medâin 637 yılında Müslümanlarca fethedilmiştir. Doğru cevap "C" seçeneğidir.

Hz. Ömer döneminde Irak'ın fethi için Sâsânî İmparatorluğuyla bir çok savaş yapılmıştır. Bunlar Köprü Savaşı (634), Kâdisiye Savaşı (636), Celûla Savaşı (637) ve Nihavend Savaşı'dır (642). Yermük Savaşı (636) ise yine Hz. Ömer döneminde gerçekleşmiş olmakla birlikte Suriye cephesinde Bizans İmpartorluğuyla yapılmış ve Müslümanların zaferiyle sonuçlanmış bir savaştır. Doğru cevap "A" seçeneğidir.

636 yılında Bizans'a karşı alınan Yermük zaferi ile birlikte Müslümanlar Filistin ve Suriye bölgesindeki fetihlerine devam etmiş ve Ebu Ubeyde b. Cerrâh tarafından 637 yılında Kudüs kuşatılmıştır. Patrik Sophronios şehri bizzat Hz. Ömer'e teslim etmek istediğini söylemesi üzerine Hz. Ömer 638 yılında Kudüs'e gelerek şehir halkına bir emannâme vererek Kudüs'ü teslim almış böylelikle Kudüs Müslümanların hakimiyeti altına girmiştir. Doğru cevap "D"seçeneğidir.

Hz. Ömer dönemindeki fetih hareketleri sonunda büyük ve verimli topraklar Müslümanların eline geçmiş olmakla birlikte, Hz.Ömer ele geçirilen bu verimli toprakları ganimet olarak dağıtmayıp haraç vergisi karşılığında ziraati iyi bilen eski sahiplerine bırakmıştır. Böylece halife tecrübesiz kimselerin mülkiyeti altında ortaya çıkabilecek verim düşüklüğünün önüne geçmiştir. Doğru cevap "C" seçeneğidir.

İslâm tarihinde Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’e biat edilmesiyle başlayan (632), daha sonra Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın hilafetleriyle sürüp, Hz, Ali ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn dönemi denilir. Hz. Ebû Bekir İslam Peygamberi’nin halefi olması sebebiyle sahabe tarafından kendisine verilen ‘halîfetü Resûlillâh’ unvanına itiraz etmedi. Fakat Allah’ın halifesi anlamında ‘halîfetullah’ unvanını ise uygun görmedi.

Hz. Ebû Bekir’in Medine’deki ilk faaliyeti Mescid-i Nebevî’nin arsasını satın almasıdır.

Hz. Peygamber Hicretin 11. Yılında Safer ayının son haftasında Mayıs 632 Tarihinde hastalanarak Pazartesi günü vefat etmiştir. Hz. Peygamber’in vefatında sonra Hz. Ebu Bekir Medinelilerin kendisine biat etmesiyle Halife seçilmiştir.

Hz. Peygamber’in vefatına kadar Arap yarımadasında siyasî birlik sağlanmış olmakla birlikte, esas anlamıyla bir İslamlaşma gerçekleşmemişti. Zira eski putperestlik inanç ve alışkanlıklarını bütünüyle terk edemeyen bazı kabilelerin İslâm’a girişleri üzerinden çok az bir süre geçtiğinden onların yeni dine inanışları yüzeysel boyutta kalmıştı. Bu durum gerçek bir İslamlaşmadan ziyade, kabilelerin bir kısmı için Medine’ye siyasî bağlılık anlaşmasından öte bir şey değildi. Hz. Peygamber’in Veda Haccından dönüp Medine’de rahatsızlandığı günlerde bazı yalancı kimselerin peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmasıyla ridde olayları başladı.

Hz. Ömer, Hz. Ebû Bekir’in vefat ettiği gün (23 Ağustos 634) Mescid-i Nebevî’de hilafeti için biat aldı.

Müslümanları durdurmak isteyen Kumandan Rüstem yeni kuvvetler ve birkaç fille takviye ettiği Sâsânî ordusunu Ebû Ubeyd’in üzerine gönderdi. Ordusunu Fırat nehri üzerindeki daha sonra adıyla meşhur olan bir köprüden düşmanın bulunduğu tarafa geçirmeye karar veren ve bu karara muhalefet edenleri de korkaklıkla suçlayan Ebû Ubeyd, ordu karşı yakaya geçtikten sonra köprüyü yıktırdı. İki ordu arasında şiddetli bir çarpışma başladı. Müslüman süvariler fillerden ürken atlarına hâkim olamadılar. Savaş meydanının darlığı ve köprünün yıkılmış olması gibi sebeplerle manevra imkânı kalmayınca çarpışma Müslümanların aleyhine gelişti. Ebû Ubeyd askerlerinin mühim bir kısmıyla birlikte şehit oldu (634). Köprü Savaşı denilen bu olay İslâm kuvvetlerinin Irak cephesinde ilk yenilgisidir.

Yaklaşık üç ay süren bir hazırlıktan sonra İslâm ordusu 636 ilkbaharında Kûfe’nin 30 km. güneyinde bulunan Sâsânîlerin en önemli sınır şehri Kadisiye’ye ulaştı. İslâm ordusu yaklaşık 9.000-10.000 iken Müslümanlar için ciddi bir tehlike teşkil eden otuz civarında file sahip Sâsânîler ise 70-80.000 kişilik bir kuvvetten oluşuyordu. Üç gün süren çok şiddetli çarpışmaların cereyan ettiği Kâdisiye Savaşının kazanılması, Müslümanlara büyük bir moral ve üstünlük hissi vermiş, Irak’ın kapıları açılmış, İran’ın düşüşünün başlangıcı hazırlanmış, Sâsânîlerin başşehri Medâin’in fethi gerçekleşmişti (Mart 637).

Ebû Musa’nın gönderdiği ordu ile Sa’d’ın Kûfe’den Numan b. Mukarrin kumandası altında gönderdiği diğer bir ordu, Ebû Sebre kumandası altında birleşerek uzun ve çetin bir mücadeleden sonra Tuster’i fethedip Hürmüzan’ı esir alarak Medine’ye Hz. Ömer’e gönderdiler (641). Celûlâ ve Hulvân’dan sonra, Sûs (638), iki yıl sonra Hûzistan, üç yıl sonra da Musul şehirlerini ele geçiren Müslümanlar (641), Nu’man b. Mukarrin’in başkumandanlığında tarihe fetihlerin fethi anlamında ‘fethu’l-fütûh’ diye geçen Nihâvend zaferiyle de Irak fetihlerini tamamladılar (642).

Müslümanların başarıları üzerine Bizans imparatoru Herakleios Hıristiyan Araplar ve Ermeniler destekli Theodoros Trithurios kumandasında 50.000-100.000 kişilik büyük bir ordu hazırladı. Bizans’ın yaptığı bu hazırlıkları öğrenen Halid b. Velid, Humus ve Dımaşk’taki birlikleri de çağırarak 25.000’i aşkın bir kuvvetle Yermûk vadisine geldi. 636 yılı yaz sıcağında iki ordu üç ay herhangi bir savaş olmaksızın bekledi. Buraya büyük ümitlerle gelen Bizans ordusu 20 Ağustos 636 günü cereyan eden savaşta ağır bir yenilgiye uğradı. Bizans ordusunun kumandanı Theodoros öldürüldü; kurtulan askerler Filistin, Antakya, el-Cezîre ve Irminiyye’ye kaçtılar.

Hz. Ömer Resul-i Ekrem’in ayakucuna defnedilmek için Hz. Aişe’den izin istedi.

Hz. Ebubekir devlet başkanlığı görevinde 632 – 634 yılları arasında bulunduğundan ve Horosan’ın Fethi 644 yılında Hz.Ömer’in devlet başkanlığında gerçekleştiği için bu olay Hz. Ebubekir’in devlet başkanlığı döneminde yer almaz.