İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Hz. Peygamber, Hz.  Ebû Bekir'in üstünlüğünden söz ederken kendisini herkesin yalanladığı bir sırada inandığını ve İslâmiyet için her şeyini feda ettiğini belirtmiştir.

Hz. Peygamber’in Vedâ Haccı’ndan dönüp Medine’de rahatsızlandığı günlerde bazı yalancı kimselerin peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmasıyla ridde olayları başladı.

Ebû Bekir’in ikinci önemli icraatı olan yalancı peygamberlerle savaş ve zekât vermeyenlerin cezalandırılması devletin siyasî merkez ve güç olarak kurumlaşmasında önemli rol oynamıştır. Böylece devletin, şûra ve biat esasları etrafında müesseseleşmesi garanti altına alınmış, hızla genişleyen İslâm coğrafyası üzerinde dağınıklık ve anarşiyi engelleyecek, adalet ve dengeyi sağlayacak merkezî siyasî güç organizasyonu yani devletin etkinliği mümkün olmuştur.

Bahreyn’de de yerli unsurların Vali Hutam el-Abdî liderliğinde irtidat edip kısa
zamanda Hecer, Katîf ve Dârîn şehirlerini ele geçirmeleri üzerine Hz. Ebû Bekir
bölgeye Alâ b. Hadramî kumandasında kuvvetler gönderdi. Mürtetler Hecer’de kuşatıldı ve reisleri Hutam öldürülerek Bahreyn yeniden Medine’ye bağlandı. İrtidad hareketi Uman’a da yansıdı.

Bizans İmparatoru Herakleios’un kardeşi Theodoros kumandasındaki 80.000 kişilik orduya karşı kazanılan Ecnâdeyn Savaşı ile Müslümanlara Filistin ve Suriye kapıları açıldı (30 Temmuz 634).

Hz. Ebû Bekir devlet ifllerinde Resûl-i Ekrem’den intikal eden mührü, flahsî işlerinde ise ‘Ni’me’l-kâdiru Allah’ veya ‘Abdün zelil li-rabbin celîl’ ibaresini taşıyan mührünü kullanırdı.

Medine döneminde Hz. Peygamber’in yanında çok aktif olarak yer alan Hz.
Ömer’in başka konularda da görüşlerini ifade ettiğini ve bunların bir kısmının da
nazil olan Kur’an ayetleriyle teyit edilmiştir ki, buna Muvâfakât-ı Ömer denir.

Müslümanları durdurmak isteyen Kumandan Rüstem yeni kuvvetler ve birkaç fille takviye ettiği Sâsânî ordusunu Ebû Ubeyd’in üzerine gönderdi. Ordusunu Fırat nehri üzerindeki daha sonra adıyla meşhur olan bir köprüden düşmanın bulunduğu tarafa geçirmeye karar veren ve bu karara muhalefet edenleri de
korkaklıkla suçlayan Ebû Ubeyd, ordu karşı yakaya geçtikten sonra köprüyü yıktırdı çarpışma Müslümanların aleyhine gelişti. Ebû Ubeyd askerlerinin mühim bir kısmıyla birlikte şehit oldu (634). Köprü Savaşı denilen bu olay İslâm kuvvetlerinin Irak cephesinde ilk yenilgisidir.

Amr b. Âs İskenderiye’ye yöneldi. Müslümanlara direnemeyeceklerini anlayan Bizans kuvvetleri Eylül 642’de şehri teslim ettiler. Bu esnada İslâm ordusunun diğer kısmı Feyyûm ve buradan hareketle Asvan’a kadar Yukarı Mısır’ı ele geçirdi. Böylece üç yıl gibi kısa bir sürede Mısır’ın fethini tamamlayan Amr b. Âs ‘Mısır fatihi’ unvanını aldı.

Hz. Peygamber’in Yesrib’i Medine-i Münevvere haline dönüştürürken ilk yaptığı bina olan Mescid-i Nebevi'dir.

Fethedilmiş toprakları savaşanlar arasında ganimet gibi dağıtmayıp haraç vergisi karşılığında ziraatı iyi bilen eski sahiplerine bırakan Hz. Ömer, böylece tecrübesiz kimselerin mülkiyeti altında ortaya çıkabilecek verim düşüşünü engellediği gibi, toplanacak haraç vergisini Müslümanlara, diğer fey gelirleriyle birlikte dağıtarak adil bir gelir dağılımı sağlamıştır.

Başka lakapları da olan Hz. Ebû Bekir’in en meşhur lakabı Mi’rac olayı başta olmak üzere geleceğe dair haberleri hiç tereddütsüz kabul ettiği için bizzat Hz. Peygamber tarafından verilen, çok samimi ve çok sadık anlamına gelen Sıddîk’tir.

Gölgelik ve çardak anlamındaki sakîfe kelimesi Medine’de İslâmiyet öncesinden beri kabile mensuplarının hurma kurutmak başta olmak üzere çeşitli işlerde ortaklaşa kullandıkları ve toplantılar için bir araya geldikleri mekânları ifade eder. Sakîfetü Benî Sâide, Hazrec kabilesinin kollarından Sâideoğulları’na ait gölgeliktir. İslâm tarihi ve kültüründe Hz. Ebû Bekir’in halife seçildiği yer olması bakımından önemlidir.

Aynı kökten gelen ridde ve irtidat terimleri Müslüman bir kişinin kendi iradesiyle İslâm dininden çıkması demektir. Dinden dönen kişiye mürted denilir. Peygamberlik iddiasında bulunan yalancı kimselerin unvanı ise mütenebbîdir.

Arapçada açma, yol gösterme, galibiyet ve zafere ulaştırma gibi anlamları olan fethin çoğulu fütûh bunun çoğulu da fütuhat gelir. Fetih terim olarak İslâm’da meşru görülen savaşlar hakkında, Müslümanların gayri Müslimlerden gerçekleştirdikleri toprak kazançlarını tarihte ve günümüzde bilinen diğer işgal ve sömürü savaşlarından ayırmak amacıyla kullanılır. Fetih öncelikle, kalbi ve aklı İslâm gerçeğine açmak, ikinci olarak da İslâm mesajının önündeki engelleri kaldırmak, insanın kalbine ve aklına ulaşmayı mümkün kılacak ortamı hazırlamak demektir. İslâm fetihlerinin esas gayesi i’lâ-yi kelimetullahtır. Nitekim Hz. Peygamber’e, “Allah yolunda olan kimdir? Ganimet kazanmak için harp eden mi, cesaretiyle şöhret kazanma amacında olan mı, yoksa kabilesiyle dayanışma halinde bulunduğunu göstermek isteyen mi?” diye sorulduğunda şu cevabı vermiştir: “Hiçbiri değildir. Sadece Allah’ın adını yüceltmek için savaşan kimse Allah yolundadır”. İslâm fütuhat tarihinde önemli bir yere sahip olan Türklere Oğuz Destanı’nda hedef gösterilen, ‘büyük nehirlere ve büyük denizlere varma’ şeklindeki kızılelma da bu milletin Müslüman olmasından sonra yeni bir şekle dönüşerek i’lâ-yi kelimetullah halini almıştır.

Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ali sahabeler arasında en güzel konuşan iki hatip olarak tanınır. Onların çok tesirli konuşmaları fesahat ve belagat bakımından olduğu kadar muhtevalarının güzelliğiyle de ünlüdür.

Hz. Ömer’in büyük bir sezgiye sahip olduğunu gösteren bu ayetler arasında şarabın kesin olarak haram kılınması (el-Bakara 2/219), Hz. Peygamber’in evine gelen kimselerle hanımlarının perde arkasından konuşmalarının daha uygun olacağı (el-Ahzâb 33/55), Kâbe’de bulunan Makâm-ı İbrahim’in namazgâh ittihaz edilmesi (el-Bakara 2/125) ve münafıkların reisi Abdullah b. Übey b. Selûl’ün cenaze namazının kılınmaması gerektiği (et-Tevbe 9/80) gibi hususlar örnek olarak sayılabilir.

Arapçada ilk, birinci anlamındaki evvel kelimesinin çoğuludur. Yaygın olarak ilmü’l-evâil adlı tarihî ve edebî disiplin çerçevesinde ‘tarihte ilkler’ üzerine yazılmış eserler anlamında kullanılır. Bu eserlerdeki bilgiler İslâm öncesi dönem, Asr-ı saadet ve daha sonrası olmak üzere üç bölümde ele alınır. Evâil kitapları sadece edebiyat ve ilimler tarihi bakımından değil Müslümanların kültür tarihini nasıl değerlendirdikleri konusunda da zengin bir kaynaktır. İslâm felsefecileri evâili deney öncesi ilk bilgiler veya bir ilmin dayandığı temel ilkeler anlamında kullanmışlardır.

İslâm öncesinde Araplar belirli bir takvim kullanmıyor, Fil Vakası gibi bazı önemli olayları tarih başlangıcı olarak kabul ediyorlardı. Ticaret hayatının canlanmasına paralel piyasada kullanımı yaygınlaşan senetler başta olmak üzere ortak bir takvime olan ihtiyaç gün geçtikçe olduğunu hisseden Hz. Ömer 637 yılı nisan ayında Hz. Ali’nin teklifiyle Mekke’den Medine’ye hicreti takvim başı olmasını kararlaştırdı. Hac dönüşü birinci ay muharremden başlamak üzere Hicrî Takvim kullanılmaya başlandı.

Sasânî ve Bizans imparatorluklarıyla yapılan savaşlar ve gerçekleştirilen fetihler sonucu ele geçen ganimetlerde büyük bir artış oldu. Ganimetlerin taksiminde, ordu mensuplarına beşte dört (% 80) hissenin dağıtılmasına, geriye kalan humus yani beşte bir (% 20) hissenin ise Medine’ye beytülmâle gönderilmesi uygulaması sürdürüldü.

Bazıları bu ilk divana askerî divan anlamında Divânü’1-cünd adını vermişlerse de bu doğru değildir. Kaynakların neredeyse tamamında yalnızca divan veya divanü’1-atâ şeklindedir.