İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

İslâm tarihinde Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebû Bekir’e biat edilmesiyle başlayan (632), daha sonra Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın hilafetleriyle sürüp, Hz, Ali ile sona eren döneme Hulefâ-yi Râşidîn dönemi denilir.

Resûl-i Ekrem’den iki veya üç yaş küçük olan Ebû Bekir kaynaklarda adından çok Atîk lakabıyla yer alır. Câhiliye döneminde Abdü’l-Kâ’be olan adı Müslüman olduktan sonra Hz. Peygamber tarafından Abdullah olarak değiştirilmiştir.

Hz. Ebu Bekir'in babası Ebû Kuhâfe'dir.

Kureyşlilerin Müslümanlara işkenceyi arttırması ve özellikle kendisinin yüksek sesle Kur’an okumasına engel olmaları üzerine dayısının oğlu Haris b. Halid ile Habeşistan’a gitmek üzere Mekke’den ayrıldı. Yolda karşılaştığı dostu İbnü’d-Düğunne Kureyşlilerle konuşarak dinini kimseye açıklamaması şartıyla Mekke’de kalmasını sağladı. Ancak Ebû Bekir gizlice ibadet etmeye ve Kur’an-ı sessiz okumaya uzun süre dayanamayıp Kureyşlilerle yaptığı anlaşmayı bozdu.

Medineliler Hazrec kabilesi lideri Sa’d b. Ubâde'yi aday göstermişlerdir.

Müslüman bir kişinin kendi iradesiyle İslâm dininden çıkması demektir.

Fetihler için ilk önce Arabistan ile Sâsânî ve Bizans imparatorlukları arasında kalan Irak topraklarını hedef alan Hz. Ebû Bekir, Sâsânîlerin elinde bulunan Fı rat’ın aşağı taraflarındaki bölgelere ordu göndermeye karar verdi.

İslâm fetihlerinden önce Suriye’de Bizans’ın vassâlı Gassânîler hüküm sürüyordu.

Çocukluğu, gençliği ve Müslüman olmasından önceki hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmayan Ömer’in en meşhur lakabı hak ile batılı birbirinden ayıran anlamındaki “Fârûk”tur.

Kaynaklarda 636 yılı zikredilse de güvenilir otoritelere göre divan teşkilatı 641 yılında kurulmuştur.

Hz. Peygamber’e nisbet edilen, gerçek anlamda hilafetin otuz yıl süreceği ve daha sonra saltanata dönüşeceği yolundaki hadisten hareketle bazı bilginler, Hz. Hasan’ı, babası Hz. Ali’nin ölümünden hilafeti Muâviye b. Ebû Süfyân’a bıraktığı (661) güne kadar geçen süre için râşid halifelerin beşincisi saymışlardır.

Hz. Muhammed’in vefatının Müslümanlar üzerinde bıraktığı büyük üzüntü ve şaşkınlık sürerken onun yerine devletin başına kimin geçeceği tartışması hemen başladı. Halife seçilen Hz. Ebû Bekir’e Hz. Peygamber’in ikinci görevini yüklenmesinden dolayı devlet başkanlığına yani emirliğe karşılık gelen Allah elçisinin halifesi anlamında ‘halîfetü Resûlillâh’ unvanı verildi.

Medine’ye hicret başlayınca Hz. Ebû Bekir de göç için Hz. Peygamber’den izin istedi. Resûl-i Ekrem ona acele etmemesini, Allah’ın kendisine bir arkadaş bulacağını söylemesi üzerine, Hz. Peygamber ile birlikte hicret etme şerefine nail olacağını anlayarak beklemeye başladı. Kureyşliler kendisini öldürmeye karar verince Hz. Peygamber bu konuşmadan dört ay sonra Hz. Ebû Bekir’e gelerek birlikte hicret edeceklerini müjdelemesinden sonra birlikte Sevr mağarasına doğru hareket ettiler. Hz. Ebû Bekir bu özel durumu sebebiyle Türk ve İran edebiyatlarında mağara dostu, can yoldaşı anlamında ‘yâr-ı gâr’ şeklinde nitelendirilmiştir. Mekke döneminde Hz. Peygamber Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer arasında kardeşlik bağı kurdu. Medine’de ise evinde misafir olduğu Hârice b. Zeyd ile arasında kardeşlik bağı kuruldu.

Hz. Muhammed’in vefat ettiği gün onun yerine geçecek kimse konusunda kendilerini yetkili gören Medineliler Sakifetü Benî Sâide denilen hurmalıkta toplanarak içlerinden birini devlet başkanı seçmek istediler ve Hazrec kabilesinin reisi Sa’d b. Ubâde’yi aday gösterdiler. Devlet başkanlığının ensarın elinde bulunmasını istediği için teklifi kabul eden Sa’d’ın riyasetini uygun bulmayan Medineliler olduğu gibi muhacirlerin bu duruma rıza göstermeyeceklerini düşünenler de vardı. Bu arada muhâcirler ve ensardan birer emîr seçilmesini teklif edenler de oldu. Medinelilerin halife seçmek için toplandıklarından haberdar olan Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Ebû Ubeyde b. Cerrâh’la birlikte oraya gitti. Burada yaptığı konuşmada İslâm Peygamberi’nin kabilesine mensup olan muhacirlerin ona ilk önce iman ettiklerini ve kendisine yardımda bulunduklarını, çeşitli eziyet ve işkencelere dayandıklarını anlattıktan sonra Hz. Peygamber’in dostları ve akrabaları sıfatıyla emirliğin hakları olduğunu söyledi. Esved el-Ansî, Hz. Peygamber’in rahatsızlığını fırsat bilip ‘’Rahmânü’l-Yemen’’ sıfatıyla peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan kişidir.

Hz. Peygamber artan rahatsızlığına rağmen Mescid-i Nebevî’ye giderek, Zeyd b. Hârise’yi Mûte Savaşı için kumandan tayin ettiği günleri hatırlatarak itirazların yersizliğini şöyle dile getirdi: “Daha önce onun babasını kumandan tayin etmeme de karşı çıkmıştınız. Babası kumandanlığa nasıl lâyık ise oğlu da öyle lâyıktır. Hz. Muhammed Üsâme b. Zeyd’i orduya komutan olarak tayin etmiştir.

Aynı kökten gelen ridde ve irtidat terimleri Müslüman bir kişinin kendi iradesiyle İslâm dininden çıkması demektir. Dinden dönen kişiye mürted denilir. Peygamberlik iddiasında bulunan yalancı kimselerin unvanı ise mütenebbîdir. ‘kezzâb’ ise çok yalancı anlamına gelmektedir. Şair, iyi bir konuşmacı ve nüfuzlu bir kişi olan Müseylime, liderliğini pekiştirmek ve kabilesindeki etkinliğini artırmak için Hz. Peygamber’den ondan sonra hâkimiyetin kendisine geçmesini talep etti. Bu isteği kesin bir dille reddedilen Müseylime Yemâme’ye döndükten sonra, kendisinin de peygamber olduğunu ve yeryüzünün yarısının kendi kabilesine, diğer yarısının da Kureyş’e ait bulunduğunu ifade eden bir mektubu Resûl-i Ekrem’e göndererek peygamberlik iddiasını sürdürdü. Hz. Peygamber cevap olarak gönderdiği mektubunda onu çok yalancı anlamında ‘kezzâb’ şeklinde nitelendirdi ve yeryüzünün Allah’a ait olduğunu, onu istediğine vereceğini bildirdi.

Hz. Ebû Bekir, yönetim makamında kesin yetkiye sahip bir yönetici olmakla birlikte, bazı devlet görevlerini yakın arkadaşlarına bırakarak idarî görevlerde paylaşımın güzel örneklerini de vermiştir. Bu amaçla Medine’de davalara bakma görevini Hz. Ömer’e devretmiş, Ebû Ubeyde b. Cerrah’ı hazine görevlisi tayin etmiştir. Zeyd b. Sabit, Hz. Ali ve Hz. Osman’dan ise kâtiplik hizmeti almıştır. Hz. Ebû Bekir devlet işlerinde Resûl-i Ekrem’den intikal eden mührü, şahsî işlerinde ise ‘Ni’me’l-kâdiru Allah’ veya ‘Abdün zelil li-rabbin celîl’ ibaresini taşıyan mührünü kullanırdı. İslâm tarihinde ‘halife’ tabiri ilk defa Hz. Ebû Bekir hakkında kullanılmıştır.

Hz. Ömer devlet idaresinde büyük başarı göstermiş, yalnızca İslâm tarihine değil, dünya tarihine de damgasını vuran ölümsüz şahsiyetlerden birisi olduğunu kabul ettirmiştir. Hz. Ömer’in fıtrî kabiliyeti ve teşkilâtçılığı yanında, gelişmeleri hassasiyetle takip eden mesuliyet duygusuna ve Kur’an ahlâkına sahip olması, Hz. Peygamber’in terbiyesi altında yetişmesi karşılaştığı sorunların üstesinden gelmesini ve başarıya ulaşmasını sağlayan en mühim unsurlar olmuştur. ‘’Sana vâiz olarak ölüm yeter ey Ömer!’’ ifadesini mührüne kazıtan Hz. Ömer için İslâm tarihinde ilk defa müminlerin emîri anlamında ‘’emîrü’l-mü’minîn’’ tabiri kullanılmıştır.

Hz. Ebû Bekir döneminde Medine’deki kazâ işlerinin başında bulunarak tecrübe kazanmış, adalet sahasında gerçekleştirdiği icraatıyla insanlık tarihine geçmiştir. Adalet işlerine önceleri valiler bakarken zamanla Hz. Ömer, Küfe, Basra, Dımaşk, Filistin, Humus, Ürdün, Mısır ve Bahreyn’e kendisine bağlı kadılar tayin etti. Suçlular için ilk defa hapishane kurulması da Hz. Ömer zamanında oldu.

Bu topraklarda tarıma devam edilmesini, arazilerin ekilip verimli hale getirilmesini, üç yıl üst üste toprağını ekmeyenlerin ellerinden alınmasını da kararlaştırdı. Ölü bir toprağı ekip canlandıran kimsenin bu toprağa sahip olacağını da aynı maksatla yürürlüğe koydu.