İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Seçenekler arasında  Tebük Gazvesi Müslümanlar ve Bizans imparatoru Herakleios’un ordusu arasında yaşanmıştır.

Arabistan’da siyasi birliğin sağlanmasıyla elçiler yılı anlamına gelen ‘senetü’l-vüfûd’ hicretin 9. yılında (630-631) gerçekleşmiştir.

Hz. Muhammed, Miladi takvime göre 8 Haziran 632 yılında vefat etmiştir.

Savaş esnasında Ayneyn tepesine yerleştirilen 50 okçunun savaşı kazandıklarını düşünerek komutanlarının ısrarına rağmen mevzilerini terk etmesi savaşın seyrini değiştirmiş ve sonucun mağlubiyet olmasına neden olmuştur. Bu savaşın müslümanlar için en önemli sonuçlarından biri de emre itaatin ve stratejik noktaların korunmasının öneminin kavranması olmuştur.

Hz. Peygamber ashabıyla yaptığı istişare sonucunda savunma
savaşı yapmaya ve Selmân-i Fârisî’nin tavsiyesiyle Medine’nin, süvari birliklerinin
saldırısına açık bulunan kuzey kısmında hendek kazılmasına karar verdi.
Yaklaşık 5,5 km. uzunluğundaki hendek, 3000 kişilik İslâm ordusu tarafından bir
haftalık süre içinde tamamlandı. Düşman askerinin sayıca üstünlüğünü göz önüne alan Hz. Peygamber, kan dökülmesini de istemediği için bir meydan savaşı yapılmasını doğru bulmadı.

Hendek Savaşı’ndan sonra Hz. Peygamber savaş stratejisini gözden geçirdi.

Müslümanlara saldırı hazırlığı içinde olan düşman kuvvetlerine onlardan erken

davranıp hücum etmenin gerekli olduğu görüldü. Bu doğrultuda Benî Kurayza

üzerine sefer düzenlendi.

Söz konusu antlaşmaya göre Müslümanlar o yıl Mekke’ye girmeden geri dönecekler, umre için ertesi yıl gelecek ve şehirde üç gün kalabileceklerdi. Mekkeli biri Medine’ye kaçarsa iade edilecek, Medine’den biri Mekke’ye kaçarsa iade edilmeyecekti. Barış on yıl sürecek, taraflardan biri bu ittifaka dâhil olmayan herhangi bir kabile ile savaşa girerse diğeri pasif kalacak, iki taraf hâkimiyeti altındaki toprakları ticaret kervanlarının geçişi, hac ve umre için emniyet altında tutacaktı. Diğer Arap kabileleri istedikleriyle ittifak yapabilecek, bu şartlara tarafların dışında kendileriyle müttefik olan kabileler de uyacaktı. İlk bakışta Müslümanların aleyhine gibi görünen ve bu yüzden ashabın tepki gösterdiği antlaşmada Hz. Peygamber’in hedefi Hendek Gazvesi’nde Medine’yi muhasara eden düşman ittifakını parçalamaktı. Nitekim o, bu antlaşma ile Kureyş’in Hayber Yahudileri ve Gatafân kabilesine karşı tarafsızlığını sağlamış, Hudeybiye dönüşünde Hayber üzerine yürüme imkânını elde etmiştir. Diğer taraftan o güne kadar Müslümanları tanımayan, onları muhatap saymayan Kureyşli müşrikler, bu antlaşma ile Müslümanları kendileriyle denk bir taraf olarak kabul etmiş oldular. Bu sonuç hem müşrik hem de Müslüman olan kabilelerin Hz. Peygamber’le temas kurmalarını kolaylaştırmış, İslâm davetinin kendilerine kolayca ulaşmasını sağlamıştır. Nitekim İslâmiyet Arap yarımadasında hızla yayılmaya devam etti; öyle ki Hudeybiye anlaşmasından Mekke’nin fethine kadar geçen iki yıl içinde Müslüman olanların sayısı, o güne kadar geçen on sekiz yıl içindeki sayıyı aştı.

Nasr sûresine ad olan yardım anlamındaki ‘nasr’ kelimesi bütün Araplara üstün gelmeye, aynı sûredeki ‘feth’ kelimesi de Mekke’nin fethine işaret etmektedir. Aynı şekilde Hadîd sûresinin 10. Âyetindeki fetih kelimesi de Mekke’nin fethine işaret etmekte, İbrâhim sûresinin 13-14. Ayetlerinde de Mekke’nin fethedilerek Müslümanların oraya döneceği haber verilmektedir. Fetih sûresi de Hudeybiye’ye, dolayısıyla Mekke’nin fethine işaret etmektedir.

Hz. Peygamber son haccında Vedâ Hutbesi diye anılan konuşmasını yaptı. Konuşmasında Allah’a hamd ü senâdan sonra bütün insanların Allah’ın kulu olup aynı anne-babadan türediklerini hatırlattı; ırk, renk, dil ve sınıf farkı gözetilmeksizin bütün insanların eşit olduğunu, Allah katında üstünlük ölçüsünün ‘takvâ’ olduğunu belirtti. Genellikle insan hakları üzerinde duran Hz. Peygamber can, mal ve ırz güvenliğine vurgu yaparak kul hakkı konusunda dikkatli davranılmasını, zulümden ve haram lokmadan kaçınılmasını, emanete riayet edilmesini, eşler arasında karşılıklı hak, görev ve sorumlulukların gözetilmesini istedi. Bütün Müslümanların kardeş olduğunu ifade ederek birlik ve beraberliğin önemine dikkat çekti. Kur’an ve Sünnet’in vazgeçilmez hidayet kaynağı olduğunu belirten Hz. Peygamber namaz, oruç, zekât ve hac gibi dinî ibadetlerin yerine getirilmesi ve ahlâk kurallarına uyulması konusunda hassasiyet gösterilmesini istedi. Hz. Peygamber Câhiliye dönemine ait bazı anlayış ve geleneklere de işaret ederek ribânın ve kan davasının yasaklandığını, hacılara su temini vazifesi olan ‘sikâye’ ile Kâbe’nin perdedarlığı ve anahtarlarının muhafazası olan ‘hicâbe’ (sidâne) dışında kalan, başta ayların yerlerini değiştirmek ‘nesî’ olmak üzere Mekke ve hac idaresine dair Câhiliye çağı kurumlarını ve uygulamalarını kaldırdığını ilân etti. Kendisini dinleyen ashabına sık sık “Tebliğ ettim mi?” diye sorup onlara tasdik ettiren Hz. Peygamber, “şâhid ol yâ Rab! şâhid ol yâ Rab!” diyerek konuşmasını tamamladı. Hz. Peygamber Arafat’tan ayrılmadan önce nâzil olan ayette de dinin kemâle erip tamamlandığı ve Hakk’ın rızasına uygun düşen dinin İslâm olduğu açıkça zikredilmektedir: “Bugün size dininizi kemâle erdirip nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm’ı seçtim” (el-Mâide 5/3).

Hz. Peygamber’in vefatı bütün Müslümanları derinden üzdü, hatta münafıkların sevindiğini hisseden Hz. Ömer gibi bazı sahabeler şaşkınlık içinde onun ölmediğini söylüyordu. Durumdan haberdar olan Ebû Bekir evinden gelip cenazenin yanına girdi, yüzündeki örtüyü kaldırıp öptü ve “Anam babam sana fedâ olsun ey Allah’ın elçisi! Sağlığında güzeldin, ölümünde de güzelsin” dedi. Ardından mescide giderek şunları söyledi: “Ey insanlar! Muhammed’e tapan biri varsa bilsin ki Muhammed ölmüştür. Kim de Allah’a tapıyorsa bilsin ki, O ölümsüzdür”. Ardından şu ayeti okudu: “Muhammed sadece bir peygamberdir. Ondan önce de nice peygamberler gelip geçmiştir. O ölür veya öldürülürse gerisin geriye mi döneceksiniz? Şunu da bilin ki geriye dönecek kimse Allah’a hiçbir şekilde zarar vermiş olmayacaktır. Allah takdirine rıza gösterenlerin mükafatını verir” (Âl-i İmrân 3/144). Hz. Peygamber’in cenazesi amcası Abbas’ın oğulları Fazl ve Kusem ile Üsâme b. Zeyd’in yardımıyla Hz. Ali tarafından salı günü yıkandı ve bulunduğu odada muhafaza edildi. Cenaze namazı cemaatle kılınmadı; önce erkekler, ardından kadınlar, daha sonra çocuklar cenazenin bulunduğu yere sığabilecek gruplar halinde girip tek başlarına kıldılar. Naaşı, Hz. Ebû Bekir’in Hz. Peygamber’den naklettiği bir hadise dayanılarak vefat ettiği yerde kazılan mezara Hz. Ali, Fazl, Kusem ve Üsâme tarafından indirildi. Hz. Peygamber’in Hz. Âişe’nin odasına defnedilmesinden sonra burası hücre-i saadet adıyla anılmaya başlandı. Mescid-i Nebevî ile ilgili bütün onarım faaliyetlerinde hücre-i saadete öncelik verildi ve burası Hz. Peygamber’in minberiyle bütünleşerek mescidin en önemli bölümü oldu.

Bazı esirlerin müslümanlara okuma-yazma öğretme şartıyla serbest kalması Bedir savaşının sosyo-kültürel boyutuyla ilgili bir durumdur. Çünkü eğitim hem sosyal yapının düzenlenmesi hem de kültürel faaliyetlerin aktarılması vazgeçilmez bir unsurdur.

Yirmi gün kadar süren kuşatma sırasında bazı küçük çatışmalar olmuşsa da müttefik güçler bir sonuç alamadı. Şiddetli bir fırtınadan sonra çadırları alt üst olan Kureyşlilerin morali bozuldu, kuşatmayı kaldırıp Mekke’ye dönmeye mecbur kaldılar. Hendek Gazvesi ile müşriklerin Hz. Peygamber’i ve Müslümanları ortadan kaldırmaya yönelik son teşebbüsleri de başarısızlıkla sonuçlandı.

Kureyşliler, Müslümanların Hz. Muhammed’e bağlılıklarını ve onun emriyle ölümü göze alacaklarını ortaya koyan kararlılıklarını öğrenince telâşa kapıldılar. Önce Hz. Osman’ı serbest bıraktılar, sonra da Süheyl b. Amr başkanlığında bir he- yeti barış yapmak üzere Hz. Peygamber’e gönderdiler. Yapılan müzakerelerden sonra bir antlaşma kaleme alındı. Söz konusu antlaşmaya göre Müslümanlar o yıl Mekke’ye girmeden geri dönecekler, umre için ertesi yıl gelecek ve şehirde üç gün kalabileceklerdi. Mekkeli biri Medine’ye kaçarsa iade edilecek, Medine’den biri Mekke’ye kaçarsa iade edilmeyecekti. Barış on yıl sürecek, taraşardan biri bu itti-faka dâhil olmayan herhangi bir kabile ile savaşa girerse diğeri pasif kalacak, iki taraf hâkimiyeti altındaki toprakları ticaret kervanlarının geçişi, hac ve umre için emniyet altında tutacaktı. Diğer Arap kabileleri istedikleriyle ittifak yapabilecek, bu şartlara taraşarın dışında kendileriyle müttefik olan kabileler de uyacaktı.

İlk bakışta Müslümanların aleyhine gibi görünen ve bu yüzden ashabın tepki gösterdiği antlaşmada Hz. Peygamber’in hedefi Hendek Gazvesi’nde Medine’yi muhasara eden düşman ittifakını parçalamaktı. Nitekim o, bu antlaşma ile Kureyş’in Hayber Yahudileri ve Gatafân kabilesine karşı tarafsızlığını sağlamış, Hudeybiye dönüşün de Hayber üzerine yürüme imkânını elde etmiştir. Diğer taraftan o güne kadar Müslümanları tanımayan, onları muhatap saymayan Kureyşli müşrikler, bu antlaş ma ile Müslümanları kendileriyle denk bir taraf olarak kabul etmiş oldular. Bu sonuç hem müşrik hem de Müslüman olan kabilelerin Hz. Peygamber’le temas kur malarını kolaylaştırmış, islâm davetinin kendilerine kolayca ulaşmasını sağlamıştır. Nitekim islâmiyet Arap yarımadasında hızla yayılmaya devam etti; öyle ki Hudeybiye anlaşmasından Mekke’nin fethine kadar geçen iki yıl içinde Müslüman olanların sayısı, o güne kadar geçen on sekiz yıl içindeki sayıyı aştı. Ayrıca çevre ülkelerin devlet başkanlarına islâm’a davet mektupları gönderilmesi mümkün hale gel di. Bu münasebetle inen Kur’anı Kerim’in 48. sûresi Fetih sûresi adıyla anılmış ve sözü edilen antlaşma Allah’tan gelen bir fetih ve ilahî yardım olarak nitelendirilmiştir

Mekke çevresinde yaşayan Benî Bekir ile Huzâalılar arasında Câhiliye dönemin den beri devam edegelen kan davası Hudeybiye Antlaşması’ySlaOoRrtUadan kaldırılmış, Benî Bekir Kureyş ile, Huzâalılar da Hz. Peygamber’le ittifak kurmuşlardı. Ancak Bekiroğulları Kureyşlilerden de destek alarak Huzâalılara bir gece baskın düzenlemiş ve kabilenin reisi ile bazı mensuplarını öldürmüştü. Huzâalılar Medine’ye bir heyet göndererek Hz. Peygamber’den yardım istediler. Aslında Huzâa

Uhud Gazvesi’nden birkaç ay sonra Adal ve Kâre kabilelerinden bir heyet Medine’ye gelip Hz. Peygamber’tan kendilerine İslâmiyet’i öğretecek sahabeler gönder mesini istediler. Hz. Peygamber’in gönderdiği on kişilik heyet Mekke ile Usfân ara sında Recî’ suyu yanında konakladı. Bu sırada Lihyânoğulları’ndan 100 kadar silâhlı bir grup, Müslümanlara baskın düzenledi (Temmuz 625). Yedi sahabe şehid edildi, kalan üç kişiden Abdullah b. Târık yolda öldürüldü, Hubeyb b. Adî ile Zeyd b. Desine Kureyş’e satıldı.

Vedâ Hutbesi diye anılan konuşmasını yaptı. Konuşmasında Allah’a hamd ü senâdan sonra bütün insanların Allah’ın kulu olup aynı annebabadan tü rediklerini hatırlattı; ırk, renk, dil ve sınıf farkı gözetilmeksizin bütün insanların eşit olduğunu, Allah katında üstünlük ölçüsünün ‘takvâ’ olduğunu belirtti. Genellikle insan hakları üzerinde duran Hz. Peygamber can, mal ve ırz güvenliğine vurgu ya parak kul hakkı konusunda dikkatli davranılmasını, zulümden ve haram lokmadan kaçınılmasını, emanete riayet edilmesini, eşler arasında karşılıklı hak, görev ve so rumlulukların gözetilmesini istedi. Bütün Müslümanların kardeş olduğunu ifade ederek birlik ve beraberliğin önemine dikkat çekti. Kur’an ve Sünnet’in vazgeçilmez hidayet kaynağı olduğunu belirten Hz. Peygamber namaz, oruç, zekât ve hac gibi dinî ibadetlerin yerine getirilmesi ve ahlâk kurallarına uyulması konusunda hassasiyet gösterilmesini istedi. Hz. Peygamber Câhiliye dönemine ait bazı anlayış ve geleneklere de işaret ederek ribânın ve kan davasının yasaklandığını, hacılara su temini vazifesi olan ‘sikâye’ ile Kâbe’nin perdedarlığı ve anahtarlarının muhafa zası olan ‘hicâbe’ (sidâne) dışında kalan, başta ayların yerlerini değiştirmek ‘nesî’ olmak üzere Mekke ve hac idaresine dair Câhiliye çağı kurumlarını ve uygulama larını kaldırdığını ilân etti. Kendisini dinleyen ashabına sık sık “Tebliğ ettim mi?” diye sorup onlara tasdik ettiren Hz. Peygamber, “şâhid ol yâ Rab! şâhid ol yâ Rab!” diyerek konuşmasını tamamladı.

Hz. Muhammed öğle üzeri Arafat vadisinde sayıları 120.000’i aşan ashabına Vedâ Hutbesi diye anılan konuşmasını yaptı. Konuşmasında Allah’a hamd ü senâdan sonra bütün insanların Allah’ın kulu olup aynı annebabadan tü rediklerini hatırlattı; ırk, renk, dil ve sınıf farkı gözetilmeksizin bütün insanların eşit olduğunu, Allah katında üstünlük ölçüsünün ‘takvâ’ olduğunu belirtti. Genellikle insan hakları üzerinde duran Hz. Peygamber can, mal ve ırz güvenliğine vurgu ya parak kul hakkı konusunda dikkatli davranılmasını, zulümden ve haram lokmadan kaçınılmasını, emanete riayet edilmesini, eşler arasında karşılıklı hak, görev ve so rumlulukların gözetilmesini istedi. Bütün Müslümanların kardeş olduğunu ifade ederek birlik ve beraberliğin önemine dikkat çekti. Kur’an ve Sünnet’in vazgeçil mez hidayet kaynağı olduğunu belirten Hz. Peygamber namaz, oruç, zekât ve hac gibi dinî ibadetlerin yerine getirilmesi ve ahlâk kurallarına uyulması konusunda hassasiyet gösterilmesini istedi. Hz. Peygamber Câhiliye dönemine ait bazı anlayış ve geleneklere de işaret ederek ribânın ve kan davasının yasaklandığını, hacılara su temini vazifesi olan ‘sikâye’ ile Kâbe’nin perdedarlığı ve anahtarlarının muhafa zası olan ‘hicâbe’ (sidâne) dışında kalan, başta ayların yerlerini değiştirmek ‘nesî’ olmak üzere Mekke ve hac idaresine dair Câhiliye çağı kurumlarını ve uygulama larını kaldırdığını ilân etti.

Tebük Gazvesi hicretin 9. yılında Recep (Ekim 630) yılında yaşanmıştır. Hz. Muhammed'in sağlının bozulması ise 632 yılına tekabül etmektedir.

Kureyşliler Mekke'nin fethedilmesi ile birlikte Müslümanlığı benimsemiştir. En muhalif kabile olan Kureyşliler'in İslam'ı benimsemesiyle beraber diğer Arap kabilelerinin İslam'ı benimsemeleri kolaylaşmıştır.