İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I

Hz. İbrahim’den sonra uzun müddet ay takvimi kullanan Araplar, umre için Recep, hac için zilhicce ayını esas alıyorlar, ayrıca umrenin yapıldığı Recep ayı ile haccın yapıldığı zilhicce ve onun bir öncesi zilkade ile bir sonrası muharrem aylarını haram aylar olarak kabul ediyorlardı. Zamanla haram ayların yerlerini değiştirmek veya haccın sabit bir mevsimde yapılmasını sağlamak amacıyla nesî uygulamasına başvurmaya bağladılar. Birbirinin peşi sıra gelen üç haram ayda savaşmanın yasak olması Arapların hayatını zorlaştırıyor, haccın sonunda savaş yapmak isteyen kabileler muharrem ayının haramlığının ertelenmesini istiyorlardı. Ayrıca ay takvimine göre hac zamanı yılın bütün mevsimlerini dolaşıyordu. Bu durum panayırlardaki ticari hayatı olumsuz yönde etkiliyor ve ticaretten beklenen kar elde edilemiyor, yaz aylarında seyahat daha zor oluyordu. Araplar bu sakıncaları ortadan kaldırarak ticari faaliyetlerini rahatça yapmak, yarımadanın iklim şartlarına uygun tarım ürünlerini panayırlarda pazarlamak ve kendileri için uygun mevsimde seyahat etmek amacıyla hac mevsimini sabitlemek için ay takvimini güneş takvimine uyarlayıp nesî uygulamasına başvuruyorlardı. Bir ay eklenmesiyle ay takviminde aylar on üçe çıkıyordu. Hz. Peygamber ayların sayısının on iki ve nesî yapmanın yasak olduğunu bildiren ayetleri Vedâ Hutbesi’nde tekrarlayarak bu Câhiliye âdetini ortadan kaldırdı.

Ebû Tâlib Hz. Peygamber’in babası Abdullah’ın anne-baba bir kardeşi idi. Ebû Tâlib, yeğenini çocuklarından fazla sevdi, onun uğurlu olduğuna inandı ve iyi yetişmesi için gayret sarfetti. Çıktığı bazı seyahatlerde onu da yanına alırdı. Nitekim Hz. Muhammed’in dokuz (veya on iki) yaşında bulunduğu sırada amcası ticaret amacıyla Suriye’ye gitmeye karar verdiğinde o da amcasıyla birlikte gitmek istedi. Yeğeninin bu konudaki ısrarını gören Ebû Tâlib onu da yanına aldı. Kervan Suriye topraklarındaki Busrâ’da konakladı. Burada bir manastırda yaşayan Bahîra adlı rahip kafileyi yemeğe davet etti. Bahîra Ebû Tâlib’e, Muhammed’in İncil’de gönderileceği vaat edilen peygamber olduğunu söyledikten sonra başına gelebilecek bazı tehlikelere dikkat çekmiş ve onu iyi korumasını tavsiye etmiştir. Ebû Tâlib bunun üzerine seyahatini yarıda kesip Mekke’ye dönmüştür.

Câhiliye döneminde Arap kabileleri arasında sık sık çeşitli sebeplerle savaşlar çıkardı. Hatta kan dökmenin yasak olduğu haram aylarda bile savaşların yapıldığı olur ve bu aylarda cereyan eden savaşlara Ficâr adı verilirdi.

Gizlilik devresinde Hz. Peygamber ile Müslümanlar, genç yaşta İslâm’ı benimseyen Erkam b. Ebü’l-Erkam’ın Safâ tepesinin eteklerindeki evinde bir araya geliyorlardı. Hac ve umre amacıyla Mekke’ye gelenlerle rahatça görüşülebilecek bir yer olması yanında, Müslümanların dayanışma içinde bulunmalarını ve Hz. Peygamber’le bir arada olmalarını sağlayan bu evdeki faaliyetler, Ömer b. Hattâb’ın Müslüman olmasına kadar sürdü. Dârülerkam adıyla ünlü olan bu ev sahabelerin İslâmiyet’i benimseyişlerini tarihlendirmek için kullanılmış ve İslâm’ın yayılıp gönüllere yerleşmesi hususunda önemli rol üstlenmiştir.

Ebû Leheb eşiyle birlikte Hz. Peygamber’e daima muhalefet etmiş, düşmanlık göstermiş, bilhassa Mekke’ye dışarıdan gelenlerle konuşması esnasında onu takip etmiş, söylediklerini yalanlamış, onun bir sihirbaz olduğunu ve kabilesini birbirine düşürdüğünü söylemiştir. Bu sebeple Kur’an’da adının geçtiği bir sure nazil olmuş ve karısıyla birlikte cehennemlik olduğu ifade edilmiştir (et-Tebbet 111/1-5).

Hz. Peygamber’in gittikçe taraftar topladığını, inanç ve davranışlarını eleştirdiğini gören Kureyşliler onu küçümsemeye ve ona hakaret etmeye başladılar; bir süre sonra da şiddete başvurmaktan çekinmediler. Onların yaptıklarından en çok etkilenenler Mekke’ye dışarıdan gelmiş aileler ile köle ve cariyelerdi. Bunlar aç bırakılıyor, kızgın kumlara yatırılıyor, üzerlerine kaya parçaları konularak işkenceye tabi tutuluyordu. Bu işkencelerin en ağırını Yâsir ailesi yaşadı. Kaybolan kardeşini aramak için Mekke’ye gelen Yâsir burada Benî Mahzûm kabilesinden Ebû Huzeyfe’nin himayesine girmiş ve onun Sümeyye adlı cariyesiyle evlenmişti. Bu evlilikten meşhur sahabe Ammâr b. Yâsir dünyaya geldi. Yâsir, Sümeyye ve Ammâr, ilk Müslümanlardan olup müşriklerin işkencelerine sabırla karşılık verdiler. Sonunda Sümeyye, Ebû Cehil’in acımasız işkenceleri altında can vererek İslâm tarihinde ilk şehit unvanını kazandı.

İslâmiyet Mekke’de yavaş yavaş yayılırken müşriklerin Müslümanlara karşı tavırları da sertleşti, sözlü tepkilere fiilî müdahaleler de eklendi. Ashabının mâruz kaldığı zulüm ve işkencelere son derecede üzülen fakat engellemeye gücü yetmeyen Hz. Peygamber, Müslümanlara, dinlerini yaşayabilecekleri ve can güvenliğine sahip olabilecekleri bir yer olarak Habeşistan’a gitmeyi tavsiye etti. Habeşistan’ın Hıristiyan Kralı Ashame en-Necâşî yönetimi altında yaşayanlara iyi davranan adaletli bir hükümdardı. Bu hususu Hz. Peygamber ashabına şöyle açıkladı: “Şayet isterseniz Habeşistan’a gidin. Zira orada ülkesinde hiç kimseye zulmedilmeyen bir hükümdar iş başındadır. Orası bir doğruluk ve dürüstlük ülkesidir. Allah bir kolaylık verinceye kadar orada kalın.” Bu tavsiye üzerine on bir erkek ile dört kadından oluşan Müslüman kafilesi, 615 yılında fiuaybe Limanı’ndan Habeşistan’a hareket etti. Kafilede Hz. Osman ve eşi Hz. Peygamber’in kızı Rukıyye, Zübeyr b. Avvâm, Mus’ab b. Umeyr, Abdurrahman b. Avf, Ebû Seleme ve eşi Ümmü Seleme gibi İslâm tarihi açısından önemli isimler yer almaktaydı.

“İsrâ ve mi’rac” adı verilen seyahatin Mescid-i Harâm’dan Mescid-i Aksâ’ya kadar olan birinci kısmı bu adla nazil olan on yedinci surenin ilk ayeti, mi’rac ise Necm suresinin ilk ayetleri (53/1-18) ve birçok hadisle sabittir. Mi’rac olayı hicretten bir yıl önce Receb ayının 27. gecesi gerçekleşmiştir. Mi’rac, Hz. Peygamber’in maneviyatını yükseltmiş, müminlerin imanını kuvvetlendirmiş, müşriklerin ise düşmanlıklarını arttırmıştır.

Temmuz 621’de onu Hazrecli, ikisi Evsli olmak üzere on iki kişi Hz. Peygamber’le gizlice Akabe’de buluştular. Yesribliler, “Hiçbir şekilde Allah’a ortak koşmayacaklarına, hırsızlık ve zina yapmayacaklarına, çocuklarını öldürmeyeceklerine, birbirlerine iftira etmeyeceklerine, Hz. Peygamber’in emirlerine uyacaklarına” söz verip kendisine biat ettiler. Buna ‘Birinci Akabe Biatı’ denir.

Hz. Peygamber beraberindekilerle birlikte 12 Rebîülevvel 1 (24 Eylül 622) Cuma günü Kubâ’dan Yesrib’e hareket etti. Cuma namazı vakti girince Rânûnâ vadisinde Sâlim b. Avf kabilesine uğradı; burada ilk Cuma hutbesini okudu ve namazını kıldırdı. Namazdan sonra Medine’ye hareket eden Hz. Peygamber şehir halkı tarafından büyük bir coşkuyla karşılandı.

İslâm Peygamberinin soyu yirmi birinci kuşaktan atası olan Adnân vasıtasıyla Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmail’e dayanır. Doğru yanıt C’dir.

Araplar arasında kullanılan belirli bir takvimin olmaması ve ay takviminin güneş takvimine uyarlanarak takvime yapılan müdahale demek olan nesî uygulamasından dolayı doğum tarihi ihtilaflıdır. Doğru yanıt A’dır.

…sütannesinin yanında bulunduğu dönemde ‘şakk-ı sadr’ adı verilen olayın meydana geldiği bilgisi de kaynaklarda yer alır. Buna göre iki melek gelip Hz. Muhammed’in göğsünü yarmış, kalbini çıkararak kötülüklerden arındırmış, semâvî bir suyla yıkadıktan sonra yerine yerleştirmiştir. Doğru yanıt A’dır.

Hz. Peygamber’in Adnân’a kadar soy kütüğü kesin olarak bilinmekte olup şöyledir: Muhammed b. Abdullah b. Abdülmuttalib (fieybe) b. Hâşim b. Abdümenâf b. Kusay b. Kilâb b. Mürre b. Kâ’b b. Lüey b. Gâlib b. Fihr (Kureyş) b. Mâlik b. Nadr b. Kinâne b. Huzeyme b. Müdrike b. İlyâs b. Mudar b. Nizâr b. Mead b. Adnân. Adnân ile Hz. İsmail arasındaki dedelerinin adları ve sayıları konusunda ise ihtilaf vardır. Doğru yanıt D’dir.

Hz. Hatice, Hz. Muhammed’e daha çok güven duydu ve ona karşı takdir hisleri gün geçtikçe arttı. Bizzat kendisi veya Nefîse bint Ümeyye (Münye) adlı bir kadın aracılığıyla Hz. Muhammed’e evlilik teklifinde bulundu. Beklemediği bir durumla karşılaşan Hz. Muhammed biraz düşündükten sonra teklifi kabul etti. Doğru yanıt A’dır.

Hz. Peygamber ve Hz. Hatice’nin bu evliliğinden Kasım, Zeynep, Rukıyye, Ümmü Külsûm, Fâtıma ve Abdullah adlı çocukları dünyaya geldi. Hz. Peygamber, ilk oğlu Kasım dolayısıyla “Ebü’l-Kasım” künyesini almıştır. Doğru yanıt C’dir.

…Hz. Peygamber yakın çevresindeki insanları İslâm dinine davet etmeye başladı. Bu davet üç yıl kadar gizlice sürdü. Hz. Hatice’nin ardından yakın dostu Ebû Bekir, Ali b. Ebû Tâlib ve Zeyd b. Hârise, kızları Zeyneb, Rukıyye ve Ümmü Külsûm Müslüman oldu. Doğru yanıt A’dır.

Sonunda Sümeyye, Ebû Cehil’in acımasız işkenceleri altında can vererek İslâm tarihinde ilk şehit unvanını kazandı. Doğru yanıt B’dir.

…on bir erkek ile dört kadından oluşan Müslüman kafilesi, 615 yılında fiuaybe Limanı’ndan Habeşistan’a hareket etti. Kafilede Hz. Osman ve eşi Hz. Peygamber’in kızı Rukıyye, Zübeyr b. Avvâm, Mus’ab b. Umeyr, Abdurrahman b. Avf, Ebû Seleme ve eşi Ümmü Seleme gibi İslâm tarihi açısından önemli isimler yer almaktaydı. İslâm’da ilk hicret olarak önem taşıyan bu gelişme Hz. Muhammed’in, peygamberliğinin ilk yıllarında Afrika ile temasa geçmesini de sağlamış oluyordu.

Peygamberliğin 10. yılında, Hz. Peygamber’i her zaman desteklemiş olan amcası Ebû Tâlib ve kendisiyle yirmi beş yıl mutlu bir hayat yaşadığı hanımı Hz. Hatice (19 Nisan 620) üç gün arayla vefat ettiler. Onların ölümü Hz. Peygamber’i ve Müslümanları son derece üzdü. Bu sebeple bu yıla senetü’l-hüzn veya âmü’l-hüzn (üzüntü yılı) adı verildi. Doğru yanıt C’dir.