İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I - Deneme Sınavı - 2

Murabıt hükümdarı Yusuf B. Taşfin, Ceziretulhadra’nın kendisine verilmesi şartıyla 1086’da Endülüs’e geçti. Endülüs ordularının da kendisine katılmasyla kalabalık bir orduyla aynı yıl Kastilya krallığına karşı Zellaka’da parlak bir zafer kazandı. Bu zafer Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılmasından sonra İspanyollara karşı Müslümanların kazandıkları ilk önemli zaferdir.

Ziriler, 1025-1090; Abbadiler, 1023-1091; Eftasiler, 1022-1095; Cehveriler, 1031-1070 zamanlarına tekabül eder. Oysa Kuzey Afrika’da çıkan ve Murabıtların sonunu getirip, temellerinin atıldığı isyan Muvahhidler (1147-1229) tarafından çıkarılmıştır. Şıklarda bahsedilen isimler yıl itibariyle soruda bahsedilen yıldan sonra hüküm sürdüklerine göre doğru cevap Muvahhidlerdir.

Yıllar itibariyle baktığımızda Hudiler, 1039-1146; Nasriler, 1232-1492; Abbadier, 1023-1091; Eftasiler, 1022-1095 yıllarına tekabül eder. Zünnuniler ise 1037- 1146 yıllarına tekabül eder.

Murabıtlar XI. Yüzyılda (1091-1147)Kuzey Afrika’da ortaya çıkmış ve kısa sürede güçlü bir devlet tesis etmişlerdir. Mülükü-t tavaif dönemi ise 1091 yılında sona ermiştir.

Elhambra Sarayı’nın yapımına Gırnata’da Nasriler döneminde I. Muhammed ‘in hükümranlığı zamanında başlanmıştır.

Tuleytula’da Zünnuniler; Kurtuba’da Cehveriler; Malaga’da Hammudiler; Granada’da Zıriler hüküm sürmüştür. Abbadiler ise Sevilla ‘da hüküm sürmüşlerdir.

La Giralda Muvahhidler döneminde önce İşbiliye Camii’nin minaresi olarak yapılıp sonra da çan kulesine dönüştürülmüştür.

Genelde büyük bir devletin yıkılmasından sonra ortaya çıkan irili ufaklı siyasî birimler, özelde ise Endülüs Emevî Devleti’nden sonra ortaya çıkan yirmi civarında küçük devlet “mülûkü’t-tavâif” olarak tanımlanır.

Yaklaşık yirmi bağımsız emîrliğin hüküm sürdüğü bu dönemde, bazı emîrlikler güçleriyle öne çıktılar. İşbîliye’de (Sevilla) Abbâdîler, Tuleytula’da Zünnûnîler, Kurtuba’da (Cordoba) Cehverîler, Mâleka’da (Málaga) Hammûdîler, Sarakusta’da (Zaragoza) Hûdîler, Endülüs’ün batı kesiminde Eftasîler ve Gırnata’da (Granada) Zîrîler bunlardandır. Birbirleriyle sürekli mücadele halinde olan bu emîrliklerin nihaî hedefleri, yıkılan Endülüs Emevî Devleti’nin topraklarına sahip olmaktı.

Muvahhidler, ortaya çıkışlarından kısa bir süre sonra Merâkeş’i ele geçirerek Murâbıtların varlığına son verdikten sonra Endülüs’e doğru ilerledi ve 1147 yılında Endülüs’e de hâkim olmak için harekete geçtiler. 1157 yılında Gırnata’nın Muvahhidlere teslim edilmesiyle Endülüs’te Murâbıt varlığı sona ererek Muvahhidler dönemi başladı.

1490’da harekete geçen İspanyollar civardaki yerleşim merkezlerini ve ekinleri tahrip edip Gırnata surlarına dayandılar. Halkın canına, malına ve dinine dokunulmaması şartıyla şehrin teslimine karar verildi. 25 Ekim 1491 tarihli antlaşma gereği İspanyollar 3 Ocak 1492’de Gırnata’ya girdiler. Böylece Müslümanların Endülüs’teki son bağımsız devleti ortadan kalktı.

Olumsuz bakış açısını gidermek için 29 Kasım 1491’de Ferdinand ve Isabella, Allah adına söz verdikleri resmî bir bildiri yayınladılar. Bu metinde, Müslümanlara inanç, ibadet ve mülkiyet hakkı gibi konularda tam bir hürriyetin tanındığı açık bir biçimde ifade edilmekteydi.

1492’de Nasrîlerin yıkılmasından sonra Hıristiyan krallıkların hâkimiyetinde yaşayan Müslümanlar için İspanyolca Müslüman anlamındaki ‘morisko’ tabiri kullanılmaktadır.

III. Philip döneminde (1598-1621) moriskoların tamamen sürgün edilmeleri için peş peşe fermanlar yayınlandı. 1609 yılında Valencia’nın yayınladığı bir sürgün fermanında, moriskoların üç gün içinde krallık topraklarından ayrılmalarını öngörüyordu. Sürgün edilen moriskoların yanlarına taşıyabilecekleri eşyaları almalarına müsaade edilecekti,4 yaşında ve küçük çocukların kalıp kalmayacaklarına ise anne-babaları karar vereceklerdi.

İşbîliye merkezli bir emîrliktir. Kurucusu Muhammed b. Abbâd Arap asıllı olup İşbîliye kadısı idi. Kendisinden sonra oğlu Mu’tadid ve onun oğlu Mu’temid emîr oldular. Kuruluş yıllarında İşbîliye, Karmûne ve Kâdis’i hâkimiyetleri altına alan Abbâdîler, ilerleyen yıllarda topraklarını genişleterek Kurtuba, Bâce (Beja), Cezîretülhadrâ (Algeciras) ve Mürsiye’yi (Murcia) topraklarına katarak mülûkü’t-tavâif içerisinde en güçlü emîrliklerden birisi oldular. Eftasîler ile uzun süre mücadele eden Abbâdîler, 1091’de Murâbıtlar tarafından ortadan kaldırıldı.

Topraklarını genişletmek isteyen bir diğer emîrlik olan Zünnûnîlerin Eftasîlere ait topraklara saldırmaları, Eftasîlerle Zünnûnîleri karşı karşıya getirdi. iki Müslüman emîrlik arasındaki mücadeleleri fırsat bilen Kastilya Kralı Ferdinand, Eftasîlere ait Şenterîn (Santarem) şehrini kuşattı. Şehri savunacak gücü bulunmayan Muhammed el-Muzaffer barış istemek zorunda kaldı ve Kastilya’ya yıllık 5.000 dinar vergi ödemeyi kabul etti.

Endülüs’te Müslümanların hâkimiyetindeki son devlet olan ve yaklaşık 250 yıl hüküm süren Nasrîler, kuzeydeki Hıristiyan krallıkların artan saldırılarını durdurabilmek için Kastilya kralıyla 1246 ve 1267’de anlaşma yapmak zorunda kaldı. Bu anlaşmayla I. Muhammed Ceyyân’ı ve bazı kaleleri Kastilya’ya bırakmayı, yıllık vergi ödemeyi ve diğer emîrlerle savaşlarında kendisine destek sağlamayı kabul etti. Endülüs mimarisinin şaheserlerinden kabul edilen Elhamra Sarayı’nın yapımı da onun döneminde başladı.

Hulefâ-yi Râflidîn döneminden (632-661) sonra Suriye’nin merkezi Dımaşk’ta kurulan Emevîler Devleti, adını kurucusu Muâviye b. Ebû Süfyân’ın mensup olduğu Benî Ümeyye kabilesinden almıştır.

Emevî ileri gelenleri islâm’a katılma hususunda geç kalmış olmakla birlikte idarî konularda tecrübeli oldukları için çeşitli mevkilere getirildiler.

Kûfe’de Hz. Ali’nin yerine halife seçilen Hz. Hasan Irak ordusuna güvenememesi ve İslâm toplumunda daha fazla kan dökülmemesi gibi sebeplerle mücadeleden vazgeçerek halifelikten çekildi ve Muâviye’ye biat etti (29 Temmuz 661). Böylece Muâviye islâm dünyasının tamamını hâkimiyeti altına aldı ve yaklaşık doksan yıl sürecek olan Emevî Devleti’ni kurdu.