İSLAM TARİHİ VE MEDENİYETİ I - Deneme Sınavı - 15

Hz. Osman’ın on iki yıl süren halifelik dönemi, ülkede huzur ve sükûnun, birlik ve beraberliğin devam etmesi sebebiyle Sükûnet Dönemi (644-650) ile III. Halife’nin şehit edilmesiyle sonuçlanan iç karışıklıkların yaşandığı Karışıklık Dönemi (650-656) olmak üzere altışar yıllık iki döneme ayrılabilir.

Ortaçağda Araplar Mağribin doğusuna, bugünkü Tunus ve civarına İfrıkiye derdi.

Medine’de Kuba Mescidi’nin batı tarafındaki kuyunun adıdır. Hz. Osman, Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer’den sonra kendine intikal eden, üzerinde ‘Muhammed Resûlullah’ yazısı bulunan ve Hz. Peygamber’den beri hilâfet mührü olarak kullanılan gümüş yüzüğü bu kuyuya düşürdü (650). Kuyunun bütün suyu boşaltılmasına ve üç gün aranmasına rağmen mühür bulunamadı. Bu olay dolayısıyla meşhur olan bu kuyuya ‘Bi’rü’l-hâtem’ de denilir

Bazı rivayetlere göre Abdullah b. Sebe, vesayet inancını gündeme getirerek Hz. Ali’nin, Hz. Peygamber’in vasisi olduğunu, dolayısıyla halifelik hakkının ondan Hz. Ali’ye geçtiğini iddia ediyordu. Buna göre halifeliği gasp eden Hz. Osman’ın uzaklaştırılıp yerine Hz. Ali’nin geçirilmesi gerekiyordu.

İslâm tarihinde ilk büyük fitne olarak adlandırılan bu isyan sonucunda Hz. Osman’ın katledilmesi Medine’de büyük bir üzüntüye sebep oldu. Hz. Osman’a yeterince destek olamamanın verdiği pişmanlık bu üzüntüyü daha da arttırdı. Onun ölümüne en fazla üzülenler arasında Hz. Ali vardı. Hz. Osman’ın öldürülmesiyle Müslümanlar arasındaki birlik ve beraberlik sona erdi; Hz. Ali zamanında Cemel ve Sıffîn gibi iki önemli iç savaş yaşandı.

Hz. Ali, Hz. Osman döneminde yaşanan olayların en önemli sorumluları olarak valilerini görüyor ve onları görevlerinde bırakmayı asla düşünmüyordu. Ancak makam ve servete alışmış bu şahıslar, görevlerinden alınmayı hazmedemediler. Suriye valisi Muâviye Hz. Osman’ın yakın akrabası sıfatıyla onun kanını dava ederken diğerleri de bulundukları şehrin beytülmalini boşaltarak muhalefetin merkezi Mekke’ye gittiler.

Sünnî kelamcıların tamamına yakını Hz. Ali’nin haklı, karşı tarafın haksız olduğu kanaatindedir. Zira Hz. Âişe, Talha, Zübeyr ve onlara uyanlar, Müslümanların hilâfet makamına getirdiği Hz. Ali’ye karşı tavır almış ve itaatsizlik göstermişlerdir. Ancak onların Hz. Ali’ye karşı çıkışları da İslâm âlimlerinin caiz gördüğü içtihatlarının bir sonucudur.

Hz. Ali’nin 658’de Kays b. Sa’d’in Mısır valili¤inden alarak yerine Muhammed b. Ebû Bekir’i atamasından sonra burada işler karıştı. Mısır’daki Hz. Osman taraftarları onun kanını dava iddiasıyla yönetime karşı savaş ilan ettiler. Mevcut durumu fırsat bilen Amr b. Âs, Mısır üzerine yürüyerek burayı ele geçirdi (658). Muâviye, Mısır’ın ardından Hz. Ali’nin hâkimiyetindeki Irak, el-Cezîre, Hicaz ve Yemen bölgelerine birlikler sevk etti. Bu saldırılarda istediği sonucu alamasa da, Hz. Ali’yi bunaltmayı başardı.

Hz. Hasan, iç savaşlar yüzünden akan kanın durdurulması amacıyla, geçmişte yaşanan olaylar dolayısıyla hiç kimsenin cezalandırılmamasını ve işlenmiş suçların tamamının affedilmesini, babası Hz. Ali’nin aleyhinde konuşulmamasını şart koşmuştu.

Hz. Hasan’ın halifelikten çekilmesi sonrası başa gelmiş.

Sonuç olarak hilâfeti verasete dayalı mutlak bir saltanata dönüştüren Muâviye 60 yılının Receb ayında (Nisan 680) Dımaşk’ta vefat etti; aynı gün yerine oğlu Yezid geçti.

Endülüs’ün ilk valisi Musa b. Nusayr'n oğlu Abdülaziz’dir.

Muaviye yönetiminin başlıca muhalif gruplarındandı hariciler.

(A = Hz. Ali tarafından atanmıştır) (B = Mugîre b. Şu’be aracılığıyla)

(C = Muaviye tarafından)

Yezid döneminde gerçekleşmiştir.

Hz. Hüseyin Kerbela’da şehit oldu, Hz. Hasan değil.

Musa b. Nusayr İspanya'ya keşif olarak gönderdiği  Tarîf b. Mâlik'den aldığı iyi haberler üzerine  esaslı bir fetih harekâtı için hazırlıklara başladı ve kumandanlığa Tanca Fatihi Tarık b. Ziyad’ı getirdi.

(A = Abdullah b. Zübeyr muhalefet lideriydi, Amr b. Zübeyr Yezid ordusu kumandanı.)

(B =  Kuşatma iki ay sürmüştür.)

(C = Kabe kuşatma sırasında büyük hasarlar almıştır.)

(D = Yezid’in ölüm haberinden sonra kaldırılmıştır.)

Yezid’in emri doğrultusunda Emevî ordusu Medine’yi üç gün boyunca yağmaladı. Yezid döneminde Kerbela’dan sonra gerçekleşen ve çoğu sahabe olmak üzere pek çok Müslümanın ölmesine yol açan Harre Savaşı ve sonrasında Medine’nin Emevî ordusunca üç gün boyunca yağmalanması, kutsal şehrin ahalisinin öldürülme, işkenceye tabi tutulup tecavüze maruz bırakılması İslâm tarihinin en feci olaylarındandır. Söz konusu facia Yezid döneminde ve onun emriyle gerçekleştiği için gerek o dönemde gerekse sonrasında onun nefretle anılmasına yol açtı.

Çocuğu olmayan II. Muâviye’nin vefatından sonra Emevî ileri gelenlerinin kararıyla Mervân b. Hakem halifeliğe getirildi. Böylece yönetim Emevîler’in Süfyânîler kolundan Mervânîler koluna geçmiş oldu.