İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

1882’de Mısır İngilizlerin eline geçti.

Seyyid Ahmed Han, Aligarh Mektebi’ni kurmuş; Muhammed Abduh elEzher müfredatının ıslahı için çalışmış, Said Nursî ise Doğu Anadolu’da Zehrâ Medresesi adıyla açmayı düşündüğü bir yüksek öğretim kurumunu projelendirmişti.

Seyyid Ahmed Han, Aligarh Mektebi’ni kurmuş; Muhammed Abduh elEzher müfredatının ıslahı için çalışmış, Said Nursî ise Doğu Anadolu’da Zehrâ Medresesi adıyla açmayı düşündüğü bir yüksek öğretim kurumunu projelendirmişti.

İslâmcılara göre ittihad-ı İslâm, yani panİslâmizm adını da verdikleri müslümanların siyasal birliği, İslâm âleminin geri kalmasını ve sömürgecilerin istilasını engelleyecek tek çareydi. II. Abdülhamid bunu bir devlet politikası haline getirdi.

Hz. Mûsâ’nın önünde dağın erimesi haberini Seyyid Ahmed Han’ın volkanik bir patlama olarak açıklaması, yine Hz. Mûsâ’nın elindeki asasıyla taştan pınarlar akıtmasını Said Nursî’nin artezyenin işareti olarak göstermesi yahut kuşların attığı taşlarla Ebrehe ordusunun helâkını Abduh’un bulaşıcı çiçek hastalığı ile izah etmesi, hissi mucizelerin aklîlleştirilmesi ve bilimsel hale getirilmesi gayretinin ilginç örnekleri olarak dönemin eserlerinde karşımıza çıkmaktadır.

Neseplerinin Hz. Peygamber’e ulaştığı yolundaki iddiadan dolayı seyyid ünvanı taşıyan Ahmed Han, 1817’de Delhi’de doğdu.1857’de başlatılan Sipahi Ayaklanması sırasında İngilizlere bağlı kaldığı için takdir nişanına (Sir) layık görüldü. 1869’da İngiltere’ye giderek, bulunduğu on yedi ay süresinde İngiliz üniversite teşkilatını inceledi. Ülkesine dönüşünde Tehzîbü’l-Ahlâk adıyla aylık bir gazete çıkararak Müslümanları Batı kültürüne ve İngiliz hükümetine ısındırmak için çaba gösterdi.

Azerî, Fars veya Afgan kökenli olduğu hakkında iddialar bulunan Cemâleddin Efgânî, on sekiz yaşına kadar Kabil’de bulunmuştur.

Mısırlı bir Türkmen ailesine mensup olan Muhammed Abduh, Tanta’da başladığı tahsil hayatını Kahire’de sürdürdü. Ezher İdare Meclisi’ne üye tayin edildi ve üniversite müfredatının ıslahı için projeler geliştirdi. Bunun için Oxford ve Cambridge üniversitelerini ziyaret edip incelemelerde bulundu. 1905’de İskenderiye’de vefat etti.

Muhammed b. Abdülvehhâb, yukarıdaki fikirleri doğrultusunda etrafında taraftar toplaması ve bazı aşırı faaliyetleri nedeniyle Uyeyne’den çıkartılınca bugünkü Riyad kentine bitişik Dir’iye kasabasına gitti ve oranın reisi olan Muhammed b. Suud’un himayesine girdi. Bu iki insan arasında 1744 yılında siyasi bir sözleşme gerçekleşti.

Rene Guenon ya da diğer ismiyle Abdülvâhid Yahya (ö. 1951), Frithjof Schuon ya da diğer ismiyle Şeyh İsa Nûreddîn Ahmed Şâzelî Meryemî (ö. 1998), Martin Lings ya da diğer ismiyle Ebûbekir Sirâcüddîn (ö. 2005) ve William Chittick bu ekolün önde gelen isimleridir

İhyacı olarak adlandırılan şahsiyet ve hareketlerin ortak gayesi, kitap ve sünnet çizgisinden saptığını düşündükleri İslam ümmetini bu sahih kaynaklara geri döndürmek, inanç ve düşünceleri bidat ve hurafelerden temizlemekti. Bu gaye aynı zamanda bir yenilenmeyi, tazelenmeyi hedefliyordu. Bu yüzden ihyanın yanı sıra yenileme anlamında tecdid terimi kullanıldı. Yine içten içe bir düzelmeyi, bozulanları onarmayı, noksanlıkları gidermeyi amaçlıyordu. Bu mananın karşılığı olarak da ıslah terimi istihdam edildi. İhya, tecdid, ıslah faaliyeti olarak bilinen veya daha yaygın şekliyle İslamcılık olarak isimlendirilmektedir. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

Avrupa merkezli batı medeniyeti, rönesans ve reform hareketleriyle kendisini büyük ölçüde yenilemişti. Hristiyan dogmatizminin toplumsal, kültürel ve siyasal alanda güç kaybetmesi, sanayi devrimini kolaylaştırmış, bu gelişmeyle batı, teknik ve ekonomik bakımdan İslam dünyasına kıyasla büyük mesafeler almıştı. Bu üstünlük karşısında Müslüman ülkeler batılı emperyal devletlerin istilasına maruz kaldılar. 1798’de Napolyon’un Mısır’ı işgaliyle başlayan süreç, 1852’de Hint alt kıtasının İngiliz himayesine girmesiyle devam etti. Kuzey Afrika ülkeleri, Fransa ve İtalya’nın işgaline maruz kaldı. 1882’de Mısır İngilizlerin eline geçti. Batıda bulunan elçilerin, aydın ve öğrencilerin arasında beliren batı hayranlığı, bir aşağılık duygusunu besliyor, kendine yabancılaşma atmosferi toplumun önemli kesiminde etkisini gösteriyordu. Başta pozitivizm olmak üzere çeşitli Aydınlanma ideolojileri eğitimli
müslümanlar arasında revaç bulmaktaydı. Oryantalizm ve misyonerlik faaliyetleri müslümanların özgüvenini ciddi olarak tehdit etmekteydi. Onları kendi özlerinden, kültür ve medeniyetlerinden utanır veya en azından kuşkulanır hale getirmekteydi. Ayrıca Osmanlı Devleti kapitülasyon anlaşmalarıyla birçok ekonomik imtiyazı batılı güçlere devretti. Bu nedenle doğru cevap A'dır.

İhya hareketine “nereden başlamalı” sorusuna verilen İslamcı cevaplarda önemli farklılıklar bulunmaktadır. İslamcı şahsiyetlerin hangi ağırlık ve üslupta geleneği sorguladıkları veya ladini mihraklara karşı reaksiyoner olup olmadıkları, onların modernist ya da muhafazakar olarak değerlendirilmelerinin kıstaslarıydı. Dolayısıyla Osmanlı’nın Mustafa Sabri, İskilipli Atıf, Said Nursî gibi muhafazakâr İslamcıları genellikle Cumhuriyet devrimlerine muhalif bir pozisyon almışlar; modernist olarak vasıflanan İzmirli İsmail Hakkı, Şemseddin Günaltay gibi isimler ise idarede önemli görevlere getirilmişler, hatta yeni rejimin tasarruflarını savunan bir söylem geliştirmişlerdi. Öte yandan İslam dininin gelişmeye engel olmadığı, Batı medeniyetine üstünlük sağlayan unsurların esasen Müslümanlardan alındığı, Müslümanın sürekli çalışma halinde olması ve güçlenmesi gerektiği, birlik ve beraberliğin elzem olduğu gibi tezleri savunmada söz birliği edilmiştir. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

İlk İhyacılar arasında; Seyyis Ahmed Han, Cemallettin Afgani, Muhammed Abduh, Mustafa Sabri Efendi bulunmaktadır. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

1817'de Delhi'de doğmuştur. Hindistan’da uzun yıllar hakimlik vazifesinde bulunmuştur. İnanç sistemlerini değerlendirirken “tabiata uyma” ilkesini kabul etmiş ve İslam’ın bu ölçüye en çok uyan din olduğu sonucuna varmıştır. Aslında tüm bu fikirleriyle ilk İslamcılar arasında aykırı bir konuma sahip olmuştur. İslam’ı modern hayata uydurmaya çalışmak” ithamı, onu diğer İslamcılardan ayıran bir ölçüt olabilir. Bu bilgilere göre doğru cevap B'dir.

Fırka-i naciye (kurtuluşa eren topluluk), ehl-i istikamet (doğru yolun mensupları) veya taife-i mansura (ilahi yardımı hak etmiş grup) isimlerini kendilerine uygun bulmaktadırlar. Bu bilgi selefi oluşumların kendilerini Ehl-i Sünnet’in yegane temsilcileri olarak gördüklerini göstermektedir.

Muhammed b. Abdülvehhab İslamiyet’in ilk asrına kadar tarihi geriye giden Ehl-i Hadis geleneği üzerine Vehhabiliği tesis eden kişidir. Vehhabilik, gelişen ulaşım ve iletişim imkanları, farklı ülkelerdeki değişik cemaat ve kuruluşların Necd uleması ile irtibatlarını kolaylaştırmıştır. Kendilerine Cemaat-i Ehl-i Sünnet adını tarikat geleneğine yaslanan oluşumlar vermektedirler. Yine bu oluşumlarda tarikat değil medrese geleneği baskındır. Bu nedenle doğru cevap C'dir.

A, B, C ve D seçenekleri siyasal ıslahatçılıkla ilgili doğru bilgileri içermektedir. Fakat Said Nursi kültürel ıslahatçılıkta yer alan isimlerdendir. Bu nedenle doğru cevap E'dir.

Seyyid Kutub siyasal İslamcılığın sembol ismidir. Birelviye cemaati, tarikat geleneğine yaslanan oluşumdur. Kuruluşundan itibaren Filistin sorunuyla yakından ilgilenen siyasal ıslahatçılıktır. Yine siyasal ıslahatçılık, Mısır dışındaki
Suriye, Ürdün-Filistin, Sudan gibi Arap ülkelerinde teşkilatlanmıştır.

Sekülerleşen toplumlar dini değerlerden uzaklaşmışlardır. Müslüman modernistlerin de bu olumsuz gidişatta rolleri bulunmaktadır. Gelenekselciler modernizmin yaptığı bu tahribatı giderme gayesi güderler. Yine gelenekselciler, belirli bir dine veya mezhebe çağırmak yerine, adına ezeli hikmet dedikleri ortak ilahi geleneğe ve değerlere çağrı yaparlar. Bu nedenle doğru cevap D'dir.