İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

Daha sonra bazı sınırlı tasarruflara maruz kalmış olmakla birlikte, fırkanın temel inançları, Hamdan el-Hâsibî tarafından düzenlendiği kesin olan Kitabü’l-Mecmû’ya dayanır.

Nusayrilikteki melek inancına göre Zuhal yıldızı melek olarak Mikail'dir ve bunun
yeryüzündeki karşılığı beş yetimden ilki olan Mikdâd b. Esved'dir. Hz Alinin çocukları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gerçekte birer temiz melekten başka bir şey değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Fırkaya göre, ölümden sonra ruh bedenden ayrılınca bir
başka bedene girerek yeniden dünyaya gelir. Bu yeni beden kişinin inanç ve
yaşayışına göre değişir. Nusayrî bir mümin, sırları bilerek ve onların
gerektirdiği biçimde hayat sürdüğünde yedi tahavvül (değişim) geçirip
yıldızlar arasında yerini alır. İnkarı ve kötülüğü seçenler fıtratlarına göre
köpek, deve, katır, koyun şeklinde doğarlar; çok çirkin davranış sergileyenler
ise necis hayvanların yahut birtakım haşerelerin bedenlerine girerek gelirler.
Kafirler için hayvan olarak dünyaya gelme, devirler boyu devam eder, sonunda Muhammed Mehdî ortaya çıkarak bunları insan şekline döndürüp
öldürür. Bu inançlar sebebiyle Nusayrî çevrelerde çok sayıda yeniden doğuş
(reenkanasyon) öyküleriyle karşılaşılmakta, birçok insan önceki hayatından
söz etmektedir. Ahiret tasavvurları oldukça müphem bir nitelik taşıyan
Nusayrîler, dualarında cennet ve cehennem inancına yer verirler. C seçeneğinde reenkarnasyona inanmadıkları söylendiği için doğru cevap C dir.

Nusayrîlik’te fırkanın temel öğretileri “sır” olarak kabul edilmiş ve bunların
Nusayrî olmayanlara açıklanması şiddetle yasaklanmıştır. Nusayrîlik’te
ergenlik çağına gelen erkekler “sırlar”ı öğrenmek üzere “din amcası” adı
verilen Nusayrîliği bilen bir kimsenin yanına gönderilir.Çocuk din amcasının
manevi bir evladı kabul edilir ve kalacağı birkaç hafta içinde bazı
“kuddas”larla Kitabü’l-Mecmû’u ezberler. Bir çeşit özel eğitimden geçirilir.Fırkada dinî hiyerarşi büyük şeyhlik, şeyhlik, nakiplik ve neciplikten oluşur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Dürzî daveti, gönderilen dailer vasıtasıyla Kuzey Afrika’dan Hindistan’a,
Yemen’den Bizans’a kadar geniş bir coğrafyada yayılma faaliyetine
girişmişse de daha çok Bilâdüş’ş-Şam diye anılan Ürdün, Filistin, Lübnan ve
Suriye bölgelerinde dar hatlar halinde taraftar toplayabilmiştir. Bu bölgede
çeşitli zaman aralıklarında büyük aileler olarak Tenûhîler, Şihâbîler, Ma’n
Oğulları ve Canbolatlar fırkaya intisap etmiştir.Hindistan bu alanların içinde yer almadığından cevap C seçeneğidir.

Dürzîlere’e göre insanların ruhları bir defada ve sınırlı olarak
yaratılmıştır. Bu sebeple sayıları artmaz ve eksilmez. İnsan ölünce ruhu
derhal başka bir cesede girerek yeniden doğar. Ölüm, ruhun bir çeşit gömlek
değiştirmesidir. Dürzîler insan ruhunun bitkilere ve hayvanlara geçtiğini
reddeder, bu yüzden de tenasüh yerine takammus kelimesini kullanırlar.
Takammusta erkeklik ve kadınlık aynen devam eder. Onlara göre takammus
alemin sonun kadar devam edecektir. Bu süreçte iyilerin ruhu daima
yükselirken kötülerin ruhu aşağı derecelere düşecektir.Dürzî toplumu dini konuları bilen “ukkâl” ve bilmeyen “cühhâl” olmak üzere iki kısma ayrılır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yezidîler’e göre Şeyh Adî evlenmemiş olup Şeyh Ebû Bekir, Şeyh
Abdülkadir, Şeyh İsmail ve Şeyh Abdülaziz olmak üzere dört kardeşi vardır.
Başka bir görüşe göre Adî’nin Sahr isminde bir erkek kardeşi vardı ve soyu
onun üzerinden devam etmiştir. Sahr’ın Ebû’l-Berekât isminde bir çocuğu
olmuş, bunlardan Musa ve Adî isminde iki çocuk dünyaya gelmiş, Musa’nın
soyundan gelenler Sünnî yolu takip ederken, Adî’nin ise Hasan ve Şerafeddin
adında iki çocuğu olmuş, bugünkü Yezidîler’in din adamları Hasan’ın
soyundan gelmiştir. Şeyh Hasan bu dört kardeşin arasında yer almadığından cevap E seçeneğidir.

Yezidîler’in yerine getirmekle
yükümlü oldukları ibadetlerden birisi namazdır. Sabah ve akşam olmak
üzere günde iki kez güneşe doğru dönerek bazı duaları okumaktan ibaret olan
namazın gizli olması ve ferdi olarak yerine getirilmesi gerekir. Bu bakımdan
Yezidî bölgelerde ibadethane yoktur. Namaz için elleri yıkamak bir nevi
abdesttir ve yeterlidir. Oruç özel ve genel olmak üzere iki çeşittir.Hac ibadeti, Yezidî geleneğinde Lâleş’te Şeyh Adî’nin türbesine ziyaretten
ibarettir. Bu ziyaret Eylül ayının 23-30. günleri arasında yapılır.Zekat ibadeti müritlerin gelirlerinin % 10’unun şeyhlere, % 5’inin pirlere, %
2,5’inin fakir diye anılan ve toplumu dinen aydınlatanlara verilmesi yoluyla
gerçekleştirilir. D seçeneğinde % 10'unun pirlere verildiği yazdığı için cevap D seçeneğidir.

Yezidîliğin iki kutsal kitabı Kitabü’l-Cilve ve Mushaf-ı Reş’tir.

Yezidî toplumu dini hiyerarşi bakımından Müritler ve Ruhaniler olmak üzere ikiye ayrılır. Müritler genellikle çiftçilikle uğraşan toplumun alt ve en kalabalık kesimini teşkil eder. Ruhaniler ise şu kesimlerden oluşur: a) Mirler veya Emirler: Dini ve dünyevi gücü elinde tutan en yüksek sınıftır. b) Şeyhler: Toplumu dini bakımdan aydınlatmakla yükümlüdürler. c) Pirler: Şeyhlere yardım eden kesimdir. d) Fakirler: Vaaz, nasihat ve telkinlerin yanında aileler arasındaki anlaşmazlıkları çözmekle yükümlüdürler. e) Peşimamlar: En önemli görevleri nikah kıymaktır. f) Kavallar: Emir ve şeyhlere hizmet eder, bayramlarda ilahi söylerler. g) Köçekler: Kavallara yardımcı olan ve okunan ilahilere uygun olarak oynayıp toplumu aynı zamanda eğlendiren kimselerdir.

Gerek kaynaklarda gerekse yapılan saha çalışmalarında Yezidîler’in kelime-i şehadeti, Lâ ilâhe illallah, Emin Cebrâil Habîbullah (Allah’tan başka ilah yoktur, Emin Cebrail Allah’ın sevdiğidir) şeklinde tespit edilmiştir. Burada Emin Cebrail’den maksat Melek Tavus’tur. Şeytan diye de anılan Melek Tavus, Yezidîliğin en önemli sembolüdür ve horoz şeklinde tersim edilir. Kelime-i şehadetten biraz daha uzun olan ve sabah kalkarken ve akşam yatarken okunan şu üç ibarelik söz de Yezidîliğin temel inançlarını teşkil eder:
“a) Melek Tavus’un Allah’ın meleği ve elçisi olduğuna,
b) Şeyh Adî’nin Allah’ın meleği ve Yezidîler’in mürşidi olduğuna,
c) Sultan Yezid’in Allah’ın meleği, dünyanın nuru ve insanlığın sevinci olduğuna iman ederim.”

İslâm coğrafyasında ortaya çıkan ve kendilerini İslam’la ilişkilendiren bu fırkaların en önemli özellikleri, Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber’in sünnetinde otaya konulan temel inanç ve ibadetler hakkında, genel anlayıştan farklı, kendilerine has yorumlara sahip olmaları, çoğunlukla “kapalı toplum” olarak hayatlarını devam ettirmeleri, diğer toplum kesimlerine karşı kendilerini koruma amaçlı olarak “gizliliğe” önem vermeleri, içinden geldikleri sosyal çevreye ait önceki inanç ve geleneklere ait birtakım anlayış ve uygulamaları devam ettirmeleri gibi hususlardır.

Kaynaklarda genellikle Nusayrîlik bazan da Nemîriyye diye anılan fırka, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Alevîlik, mensupları da Alevîler (el-Alevîyyûn) diye anılmaya başlanmıştır. Fırkaya bu ismin verilmesiyle ilgili olarak bazı araştırmacılar tarafından kimi tezler ileri sürülmüşse de bunların doğru olmadığı ortaya konulmuştur. Ayrıca bu yapıya Anadolu Alevîliğinden farklılığına işaret etmek üzere Nusayrî-Alevîlik, yahut Akdeniz Alevîliği, Hatay Bölgesi Alevîliği, mensuplarının genellikle çiftçilikle uğraşmalarından dolayı Fellâh gibi isimler de verilmiştir.

Diğer batınî yapılar gibi bağdaştırmacı özellik taşıyan fırkanın bünyesinde Şiî-İslâmî anlayışlardan başka Sabiîlik, Musevîlik ve Hıristiyanlık gibi inanışlara ait birtakım izler bulunmaktadır.

Fırkaya göre ibadetlerin başında "batınî namaz" yahut kısaca “namaz” adı verilen ibadet gelmektedir. Bu da ferdi ve kolektif olarak iki şekilde yerine getirilir. Namaz Ali'ye açılan kalbin niyazı anlamında anlaşıldığından, özel bir mekana, camiye ihtiyaç duyulmadığı gibi, her hangi bir tarafa yönelme yahut özel bir duruş da söz konusu değildir. Namazın temel şartları beş seçkini (Muhammed, Fâtır (Fâtıma), Hasan, Hüseyin ve Muhassin) bilmek, dua esnasında gülmemek ve konuşmamak, Abbasi rengi olduğu için siyah takke giymemek, gizliliğe riayet etmek ve namazı "Ey yüce, büyük ve arıların efendisi Ali, bize merhamet et" diyerek bitirmektir. Bu namazın kılınması, mahiyet itibariyle, Kur'an-ı Kerim'den Fatiha ve İhlas sureleri ile öteki bazı kısa sureler, Kitâbü'l-Mecmû'daki sureler ve kuddâs adı verilen özel bazı duaları okumaktan ibarettir.

Fırkada dinî hiyerarşi büyük şeyhlik, şeyhlik, nakiplik ve neciplikten oluşur. Büyük şeyh geniş bir otoriteye sahip olup Hz. Ali'nin yer yüzündeki gölgesi olarak kabul edilir.

Fırkanın kökeni ile ilgili çok farklı tezler ileri sürülmüşse de bu yapıya mensup insanların genel olarak kendilerini Arap asıllı saydıkları, İsmailî-Batınî-Ğâlî fikirlerin arkaplanında ise Maniheizm, Zerdüştîlik, Yeni Eflatunculuk, Helenizm, Gnostisizm ve Doğu Hıristiyan mezheplerinin izlerinin bulunduğu dikkate alındığında, fırkanın menşeine dair bir fikre ulaşılabilir.

Sahip olduğu batınî özellik, mensuplarının kapalı toplum olarak yaşaması, öğretilerin başkalarına yansıtılmaması gerektiği konusunda vurgulu tutum dolayısıyla Dürzîlik’in inanç esasları ve amelî hayatla ilgili anlayış ve uygulamaları yüzyıllarca bilinememiştir.

Dürzîliğin inanç ve amelle ilgili esasları genel olarak dört bölüm halinde ele alınmıştır. Bu bölümler; Hâkim-Biemrillah’ın ilah olduğuna inanmak, Eşyanın ilk illeti olan”emr”i yani Hamza b. Ali’yi bilmek, “Hudud”u tanımak ve Yedi esası bilip yerine getirmek.

Eklektik bir inanç sistemi olan Yezidîlik başlıca Nasturîlik, Sabiîlik, Zerdüştîlik gibi inanç ve geleneklerden bazı öğeler taşımaktadır. Şiî unsurlara sahip olmadığı halde tarih boyunca sırrî (gizli) yönünü koruyabilmiş bir yapıdır.