İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Uman İbâdîliği, Mirdâs b. Udeyye'nin bölgedeki faaliyetleri ile başlamıştır. 2/8. yüzyılın ilk yarısında hameletü'1-ilm ekiplerinden Uman'a gelenlerin gayretleriyle de kökleşmiştir. Yemen ve Hadramut İbâdîliği'nin büyük ölçüde çöküşünden iki yıl sonra Uman'daki isyanla Uman İbâdîliği kurulmuş oldu. İbâdîlik bugün halen Uman'da Gâfırî ve Hinâ kabilelerinin mezhebi olarak devam etmektedir.

İbadiler mezhep ayrılığı gözetmeksizin birbirleriyle evlilik münasebeti kurabilmektedirler. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Murcie mezhebi bahsi geçen tezi savunmaktadır.

Kaderiyye kader inancını reddeden düşünce ve inanç akımı, sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadî mezheptir. Mu‘tezile-Hiçbir tarafı desteklemeyen, bir kenarda duran gruplara denilmektedir. Hâriciler hadislerin ve lafızların dış görünüşlerine/zâhirlerine bakarak hüküm veren mezheptir. Murcie ise günahın imana zarar vermediği tezini savunarak, büyük günah işleyene ümit veren mezheptir.

Mu’tezilik mezhebinin kurucusu olarak kabul gören kişi Vasıl b. Ata'dır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Hariciler “canlarını ve mallarını Allah’a satanlar” manasındaki ayete nispetle kendilerine Ehl-i şurât demişlerdir

Sıffîn’de kabul edilen hakemlere rızâ göstermeyi reddetmelerinden dolayı Muhakkime; Hz. Ali'den ayrıldıktan sonra ilk toplandıkları yer olan Harûrâ'ya nisbetle Harûriyye ve buradaki reisleri Abdullah b. Vehb er- Râsibî’ye nispetle de Vehbiyye adlarını almışlardır. fakat ehl-i adı ve't-tevhid ismi ise Mutezile ekolunun ismidir.

Mezhepler tarihi savunmacı değildir. Herhangi bir mezhebi savunma kaygısında değildir.

İlk siyasi fırka Hariciliktir

haricilerden varlığını günümüze kadar devam ettirmiş fırka ibadeyyidir

Bu ünitede “yönetim, iman-küfür ve kader” meseleleri etrafında oluşan ilk mezhepler söz konusu edilecektir. Bu bağlamda sırasıyla Haricîlik, Mürcie, Kaderiye ve Mu‘tezile, ortaya çıkışı, isimlendirilmesi, gelişim ve fırkalaşma süreci, yayılışı ve görüşleri çerçevesinde işlenecektir.

Yine rivayetlerde yer alan ve muhalifleri tarafından Haricîler hakkında kullanılan diğer bir isim de "dinden çıkmışlar" anlamında Mârika’dır.

İlk Hâricî fırkaların ortak düşünceleri, Osman ve Ali’den ve onları siyasi davalarında haklı görenlerden teberrî edip uzaklaşmalarıdır. Bunu, bütün ibadet ve iyi davranışların üzerinde bir özellik olarak görürler ve ancak bunun kabulü durumunda bir Müslümanın nikâhının geçerli olacağını belirtirler. Ayrıca büyük günah işleyenleri kâfir saymayı ve imam (devlet başkanı) sünnete aykırı uygulamalarda bulunduğunda ona karşı ayaklanmayı (hurûc/isyan) bir farziyet kabul ederler. Kendi kanaatlerine katılmayanları, müslüman olsalar dahi kafir sayıp, mal ve canlarını helal addederler.

Mürcie mezhebini, iman-amel ilişkileri çerçevesinde değerlendiren diğer bir görüşe göre de, iman karşısında ameli ikinci plana itip ona fazla önem vermedikler için onlara Mürcie denmiştir. Bid'atçı Mürcie, mürtekib-i kebîre hakkında benimsemiş oldukları kendilerine göre mu'tedil kabul ettikleri kanaatle yetinmeyip, "bu konuda verilmiş hükmü aşarak imanla beraber günahın da bir zarar vermeyeceğini kabule gitmişlerdir". Onların yukarıda ifade ettiğimiz gibi temel prensipleri şudur: Nasıl tâat küfre fayda vermezse, günah da imana zarar vermez. Bu prensipten hareket eden Mürcie, imanı sadece ikrar, tasdik, sevgi ve bilgiden ibaret sayarak kuru bir iman anlayışına sahip olmuştur.

İlk Mürciî fikirlerin oluşum dönemi Abdullah b. Ömer’in hayatının sonlarına doğru (60/680) başlamıştır.

Kaderiyye inançları el-Cühenî'den sonra, Halife Hişam b. Abdülmelik döneminde Geylân ed-Dımeşkî tarafından daha sistemli bir biçimde savunuldu.

Sözlükte "ayırmak, uzaklaştırmak" anlamındaki “a-z-l” kökünden sıfat olan
mu‘tezile kelimesi "uzaklaşan, ayrılıp bir köşeye çekilen" demektir.

Mu‘tezilî fikirlerin ortaya çıkışında birbirine paralel iki faktörün etkili olduğunu söylemek mümkündür: 1. Mürtekib-i kebîre, Allah'ın sıfatları, iradî fiiller, Kur'an'ın mahlûk oluşu gibi tartışmalar üzerindeki iç siyasî ve fikrî ihtilâflar. 2. Varlığın mahiyeti, cevher, araz, hareket, sükûn gibi konular üzerindeki dış felsefi etkenler.

Teoride ferdin hürriyetini savunan Mu‘tezile, uygulamada baskıcılığa destek vermesi nedeniyle çöküşe sürüklenmeye başladı. Neticede “cüz’ün lâ yetecezzâ”, “ma'dûmun şey olup olmaması”, “cevher ve arazların fenâ ve bekâsı” gibi dinin aslından olmayan felsefi meselelerde birbirlerini tekfir etmeye başladılar. Öte yandan Mu‘tezile'den ayrılan İbnü'r-Râvendî'nin Şîa'ya katılması, bilhassa İmam Mâtüridî ile İmam Eş‘arî'nin Sünnî kelâm ekollerini ortaya çıkarmaları Mu‘tezile için ağır bir darbe olmuş, bundan sonra Mu‘tezile zaman zaman kendini toparlamışsa da varlığını uzun süre devam ettirememiştir.