İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

Ehl-i Sünnet’e mensup olanlara Sünnî adı verilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

“Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat” ifadesi ilk defa Ebû’l-Leys es-Semerkandî (v. 373/983) tarafından kullanılıncaya kadar, onun alt yapısını oluşturan Ehl-i Hadis, Ehl-i Eser, Ashab-ı Hadis, Ashab-ı Eser ve Sünnî gibi terimler kullanılmıştır. Bir terkip halinde “Ehlü’s-Sünne ve’l-Cema’a” ifadesini, Ebû’l-Leys Semerkandî’nin Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber adlı eserinde görüyoruz. Doğru cevap B seçeneğidir.

Her gruba olduğu gibi Ehl-i Sünnet’e de verilen çeşitli isimler bulunmaktadır. Ehl-i Sünnet, Ehl-i Cemaat, Sevâdı A’zam, Fırka-i Nâciye, Ehl-i Hak ve Ehl-i Hüdâ bu isimler arasında yer almaktadır. Sünnetin zıddı “bid’at” tır ve buna tabi olanlar da “Ehl-i Bid’at” olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ehl-i sünnet’in temel inaçlarını oluşturan görüşlerinden bazıları şöyledir: Allah sayı yönünden değil ortağı bulunmaması yönünden birdir. Peygamberlerin hepsi günahlardan, küfür ve çirkin fiillerden münezzehtir. Peygamberlerden sonra en üstün insanlar sırasıyla Ebû Bekir, Ömer b. Hattab, Osman b. Affan ve Ali b. Ebî Talib’tir. Bir Müslüman, helal saymamak şartıyla büyük günah işlemiş olsa bile küfürle suçlanamaz. Bir müminin kâfir olmamakla birlikte fâsık olması caizdir. Nebilerin mucizeleri ile velilerin kerametleri haktır. Allah Teâlâ ahirette görülecektir. İman, dil ile ikrar ve kalp ile tasdikten ibarettir. Peygamberlerin şefaati haktır. Kıyamet ve hesap haktır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sünnîliğin nakilci ve akılcı ekolleri arasında Ehl-i Sünnet ismi altında bütünleşmeyi sağlayanlar, 4 ve 5. hicri asırlarda yazdıkları Mezhepler Tarihi kitaplarında bu iki ekolü yan yana getirerek üstlerine Ehl-i Sünnet çatısını çatan Abdülkâhir Bağdâdî (v. 429/1037) ve Şehristânî (v. 548/1153) gibi âlimlerdir. Doğru cevap E seçeneğidir.

"İtikaden şüpheli meseleleri kalben düşünmekten dahi çekinmek" anlamına gelen Selefiyye prensibi, "keff" dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Selefiyye inancı hicrî 12. yüzyılda Muhammed b. Abdülvahhâb (v. 1206/1792) tarafından Arap yarımadasının merkezinde Necd bölgesinde Vehhâbiyye adı altında yeniden güçlü şekilde seslendirilmiştir. İbn Abdülvehhâb’la gelen yenilik, Selefîliğin siyasallaşması ve Suud hanedanı nezdinde bir devlet mezhebine dönüşmesidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

"Rey" in anlamı ile ilgili olarak genellikle şöyle bir tarif benimsenmiştir: Rey, düşünüp taşındıktan ve doğru olan ciheti anlamak için araştırmada bulunduktan sonra varılan kanaat veya görüştür. Fıkıh usulünde, hakkında nass olmayan konulardaki ictihadın temeli olan rey, şeriatın gösterdiği düşünme yollarından gidilerek yapılan aklî bir faaliyettir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kaynaklarda Eş‘arîyye'nin ikinci kurucusu olarak gösterilen Ebû Bekir Bâkıllânî (v. 403/1013) cevher, araz ve aded kavramlarına dayanarak Eş‘arîyye'nin tabiat felsefesini geliştirmiş, haberî sıfatları te'vile tâbi tutmaktan kaçınıp sübütî sıfatlar konusunda ahval teorisine meyletmiş, mezhebin dayandığı delillerin öncüllerini iman esası gibi mütalaa ederek in'ikâsü'l-edille ilkesini getirmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Mâtürîdiyye'nin ekolleşmesi, Ebû'l-Muîn en-Nesefî (v. 508/1111) ile tamamen belirgin hale gelmiştir. Bilhassa Tabsiratü’l-Edille ve Bahrü’l Kelâm adlı eserleriyle ekolün gelişmesine önemli katkılarda bulunan Nesefî, Mâturidiyye içinde, Gazzâlî'nin Eş‘arîyye içindeki konumuna benzer bir mevkide bulunmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Siyasî ve itikadî sahada farklı görüşleri nedeniyle ana kitleden, önce Havâric
ve Şîa ayrılmış, özellikle Havâric’e bir tepki olmak üzere Mürcie ortaya çıkmış, sonra II/VIII. yüzyılın başlarından itibaren ilâhî sıfatları nefyeden Cehmiyye ayrı bir kitle oluşturmaya başlamıştır. Bunların ardından özellikle itikadî konularda nasları te'vil ederek aklı nakle hâkim kılmaya çalışan Mu'tezile yavaş yavaş teşekkül etmişti.

Hasan el-Basrî'den (v. 110/728) itibaren sistemleşmeye başlayan Ehl-i sünnet akaidi, hicri 2 ve 3. yüzyıllarda bir taraftan itikadî konularda naslara sımsıkı bağlanmayı zaruri ve yeterli gören İmam Mâlik (v. 179/795), İmam Şâfiî (v. 204/819) ve Ahmed b. Hanbel (v. 241/855) gibi Ehl-i hadîs âlimlerinin oluşturduğu kesimce; diğer taraftan da nasları esas almakla birlikte itikadî meselelerin akıl ilkeleriyle desteklemesini gerekli bulan Ebû Hanîfe (v. 150/767) ve öğrencilerince temsil edilmiştir.

Tarihsel süreç ve olaylarla ilişkili olarak sünnet ve cemaat kavramlarından oluşturulan Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat terkibi uzun bir zaman diliminde terimleşmiştir. Söz konusu ifade ilk defa Ebû’l-Leys es-Semerkandî (v. 373/983) tarafından kullanılıncaya kadar, onun alt yapısını oluşturan Ehl-i Hadis, Ehl-i Eser, Ashab-ı Hadis, Ashab-ı Eser ve Sünnî gibi terimler kullanılmıştır (Sarıkaya, 2005, s. 50).

Her gruba olduğu gibi Ehl-i Sünnet’e de verilen çeşitli isimler bulunmaktadır. Ehl-i sünnet; Hz. Peygamber’in uygulamalarına ve sözlerine sıkı sıkıya bağlı gruplar tarafından sahiplenilmiş bir isimdir. Topluluk taraftarları anlamındaki Ehl-i cemaat; Ehl-i sünnet tarafından en çok tercih edilen isimlerdendir. “Yetmiş üç fırka” hadisinin bazı versiyonlarında geçen Sevâdı a’zam (büyük kalabalık) ifadesi de “çoğunluk Müslümanlar” anlamında Sünnîlik için kullanılmaktadır. “Kurtuluşa eren grup” manasındaki fırka-i nâciye; “yetmiş üç fırka” hadisinde geçmekte, bu yüzden de her fırka mensubu, bağlısı olduğu fırkanın fırka-i nâciye olduğunu iddia etmektedir.

Başka bir tasnife göre ashab-ı hadis beş tabakaya ayrılmıştır: Mâlikiyye, Şâfiîyye, Hanbeliyye, Râheviyye ve Huzeymiyye.

Selefiyye’nin klasik kelam kaynaklarında rastlanan inanç esaslarını ortaya koymada takip ettikleri metodik prensipleri; tasdik (Kur’ân ve Sünnet’te yer alan Allah’ın isim ve sıfatlarını olduğu gibi kabul etmek), takdis (Allah’ı, layık olmadığı isim ve sıfatlardan tenzih etmek), aczi itiraf (müteşabihâtın bilinmesinde aczin ifade edilmesi), sükut (cahilin müteşabihât hakkında soru sormaması, âlimin de bu çeşit sorulara cevap vermemesi), imsak (mütaşabih ayetleri tevilden çekinmek) keff (itikaden şüpheli meseleleri kalben düşünmekten dahi çekinmek) ve marifet ehline teslim (müteşâbihât hakkında Nebî ve ashâbının açıklamalarına tabi olmak) şeklinde ortaya koymak mümkündür.