İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Mezhepler, dinin farklı anlaşılma biçimleri olup, dinle özdeşleştirilmeleri doğru değildir.

İnsanın yetiştiği ortam, yaşadığı zaman dilimi, karşılaştığı psiko-sosyal problemler, muhatap olduğu insanlar din anlayışının şekillenmesinde kilit rolü üstlenmektedir.

Haricîlerin sert mizaçları, dini keskin ve katı kalıplar içerisinde anlamalarına ve yorumlamalarına yol açmıştır. Günah ve küfür kavramlarını çoğu kez özdeşleştirmişler ve kendileri gibi düşünmeyenleri küfürle itham etmişlerdir. Zira çöl ortamındaki kapalı toplum yapıları, mensubu bulundukları kabileyi tek gerçeklik olarak algılamalarına yol açmış, bunun dışındaki farklı düşünme biçimlerine tahammülsüz davranmışlardır.

Hariciler Hz. Ali’yi kötülemek için ayetlerden deliller getirmeye çalışırken, Şiiler de yine onu ve diğer imamların üstünlüğünü ortaya koymak için Kur’an ayetlerine müracaat etmişlerdir.

İslâm düşüncesinde ortaya çıkan siyasi ve itikadi ilk mezhep olan Hariciler, yeni duruma intibak edememenin en somut örneğini oluşturdular.

Neo-Platonist ve Gnostik düşünme biçimi ve fikirler İsmailîlik aracılığıyla İslâm düşüncesine taşındı.

Felsefeyle ilgili olan ve İslam düşüncesinin şekillenmesine doğrudan tesir eden eserlerin sistemli olarak tercümesi Abbasiler zamanında, özellikle de Halife Memun döneminde gerçekleştirildi. Bu kapsamda felsefe ve mantığa ilişkin tercümeler yapılarak Yunan felsefesi İslam düşüncesine taşınmış oldu. Bu işi yürütmesi için Dârü’l-Hikme adıyla bir kurum tesis edildi.

Hz. Osman'ın öldürülmesi, Cemel ve Sıffîn savaşları gibi istenmeyen olayların Allah'ın takdiri ile mi yoksa Müslümanların hür iradesiyle mi gerçekleştiği noktasındaki tartışmalar, özelde Cebriyye ve Mutezile mezheplerinin ortaya çıkmasına sebep oldu, genelde tüm mezheplerin kulun fiilleri konusundaki görüşlerine tesir etti.

Hilafetten kendi isteği ile vazgeçmesi yönündeki taleplere kulağını tıkadı ve sonunda isyancı Müslümanların elinde şehit oldu.

“Hüküm (hakemlik etmek) ancak Allah'ındır” sloganı altında toplanan ve Hz. Ali’ye cephe alan bu topluluk, İslam tarihinde Haricîler olarak adlandırıldı.

Mezheplerin ortaya çıkışına zemin hazırlayan pek çok neden vardır. Bunlar psikolojik, sosyolojik, dini, kültürel, siyasi unsurlar olarak sayılabilir. Mezheplerin ortaya çıkışında psiko-sosyal nedenler daha çok kişinin kendisi ve toplum ile olan ilişkileri ve dini algılama ve yorumlama biçimiyle ilgilidir. E seçeneğinde verilen ise dinin siyasi gelişimi ile ilgilidir.

İslam mezheplerinin oluşumunda etkili olan unsurların başında insanın tabiatın gelen huy ve algılama biçimi yanında yaşadığı toplum ve yetiştiği kültürde çok etkili olmuştur. Medine’de farklı dinlerle birlikte yaşayan toplumun İslam anlayışı ile çölde yalnız yaşayan sert ve otoriter kişilik yapısına sahip bedevilerin anlayışı bir olmamış ve çöl Bedevilerinin bu tutumu Haricilik mezhebinin doğuşuna zemin hazırlamıştır.