İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

İslâm’a göre hakkın kaynağı ilâhi iradedir, Yüce Allah’tır; çünkü ondan başka Hâkim yoktur. İslâm’da haklar, şer‘î kaynaklar olan kitap, sünnet, icma ve kıyas ile belirlenen ilâhi ihsanlardır. doğru cevap A'dır

Hukukullah” da denilen Allah hakkı, anahatları Kur’ân ve Sünnet’te belirlenmiş, yapılması durumunda Allah’a daha çok yaklaşmayı ve toplum yararı sağlayan emir ve yasaklardır. Bu kapsamdaki eylemler arasında namaz, oruç, zekât vs. gibi ibadetler ile iyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak, hırsızlık, içki, zina vs. gibi suçlardan sakınmak, ortak kullanım haklarını korumak sayılabilir. Doğru cevap D'dir.

Hz. Peygamber’in sağlığında davalara bizzat kendisinin baktığı ve özellikle çevresini adaletle davranılması konusunda dikkatle uyardığı bilinmektedir.Dinî emirleri tebliğ görevini yürüten Peygamberimiz, aynı zamanda kadılık/hâkimlik görevini de yerine getiriyordu. Doğru cevap D'dir.

İslâm ülkesi vilâyetlerine kadılar tayin eden ilk kişi Hz. Ömer’dir. Kadılar, halife tarafından veya umumî valiler (yani namaz kıldırma ve vergi işlerini birlikte yürüten) tarafından tayin ediliyorlardı. doğru cevap C'dir.

Hz. Ömer zamanında İslâm’ın yayılıp Arapların, Arap olmayan milletlerle kaynaşmasından sonra ortaya çıkan yeni medenî durum, Araplar ile diğer milletlere ait fertler arasında zuhur eden problemlerin halledilmesi için kanunî bir sistemin getirilmesini gerekli kıldı. Bu düzen, ortaya çıkan anlaşmazlıkların, Kur’ân-ı Kerîm ve Sünnet’e, eğer bu ikisinde net olarak yoksa kıyasa uygun olarak çözüme bağlanması işini yürütmek üzere halifeye vekâlet eden kadıların tayinini gerektiriyordu. Doğru cevap E'dir.

Abbasiler Devrinde  hukuk kurumları, yani adliye teşkilâtı mahkeme, mezâlim mahkemeleri ve hisbe teşkilâtından oluşuyordu. Abbasi halifeleri, yargıya ilişkin (kazaî) yetkilerini fakihler arasından seçilen kadılar aracılığıyla icra ederlerdi. Doğru cevap C'dir.

Selçuklular Adlî teşkilâtın başında doğrudan Sultan tarafından tayin edilen “kâdilkudat” bulunuyordu. Doğru cevap A'dır.

Kadıların Kur’an, Sünnet, İcmâ ve Kıyası bilmesi şart koşulur; özellikle Kur’an’ın nâsih ve mensûhunu, muhkem ve müteşabihini, Sünnetin mütevâtir, âhad ve meşhur kısımlarını, kavlî, fiilî ve takrirî Sünneti, vürûd ve nakil sebepleriyle ictihad metodlarını da öğrenmesi istenirdi. Doğru cevap C'dir.

Osmanlı Döneminde mahkemede, davacılarla davalıları mahkemeye çağıran ve duruşma sırasında hazır bulunmalarını sağlayan muhzır adındaki bir görevli vardı. Birden çok muhzırın bulunduğu yerde amire de muhzırbaşı deniliyordu. Doğru cevap D'dir.

Daha adil bir toplum düzeni kurmak gayesiyle ortaya çıkmış ve İslam medeniyetinde en üst yargı makamı kabul edilmiş mezâlim mahkemesi, günümüz hukuk anlayışına göre istinaf mahkemesi, temyiz, danıştay gibi kurumlara karşılık gelmektedir. Doğru cevap B'dir.

Hz. Peygamber’in (as) adalet ve adaletle hükmedenlere ilişkin birçok hadisi bulunmaktadır: “Hükmünde, yönetimi ve velâyeti altındakiler hakkında adil davrananlar, Allah katında nurdan minberler üzerinde olacaklardır.” (Müslim, İmâre, 18). “Adil devlet başkanı ve idareciler mahşer yerinde Allah’ın yüce lutfuna ve himayesine mazhar olacakların öncüleridir.” (Buhârî, Edeb, 36). İslâm toplumunda adalet, yönetenlerle yönetilenler arasında ve toplumsal ilişkilerde tam anlamıyla uygulanması önemli bir hedeftir. Yargılama işlerinde ve yönetimde Allah’ın emirleri doğrultusunda hüküm vermek esastır. Bu bağlamda Hz. Peygamber’in, “Kıyamet gününde insanların Allah’a en sevgili ve en yakın bulunanı adil devlet başkanıdır.” (Tirmizî, Ahkâm, 4) sözü son derece anlamlıdır.

Günümüzde bilinen anlamıyla hapishane, Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir devrinde mevcut değildi. Bildiğimiz şekildeki hapishane, ancak Hz. Ömer devrinde ortaya çıkmıştır. Zira Allah Rasulü zamanında tutuklanan sanığın, başkalarından ayrılarak bir ev ya da camide yalnız kalması sağlanırdı.

Hz. Ebubekir, halife olarak seçildikten sonra, adlî işlerde Hz. Ömer’e görev verdi. Ancak Hz. Ömer, Hz. Ebubekir döneminde bu görevi yürütmekle birlikte “kadı” unvanını almamıştı. Hz. Ömer, iki yıl kadılık yapmış olmasına rağmen, bilinen şiddeti ve ihtiyatı sebebiyle, huzuruna iki hasım dahi gelmedi. Hulefâ-yı Râşidîn döneminde adlî işlerde Hz. Ömer’in çok ayrı bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Hz. Ebubekir’in hilâfeti sırasında Medine’de kadılık hizmetini üzerine alan Hz. Ömer, kendi hilâfeti döneminde bu göreve Ebu’d-Derdâ’yı getirmiştir. Hz. Osman zamanında ise Medine’de kazâ işlerine Mugire b. Nevfel b. Hâris bakıyordu.