İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

Devlet hazinesi olan beytülmal, devlete ait malların muhafaza edildiği fizikî mekânı ifade ettiği gibi devlete ait taşınır taşınmaz malların bütününü ve bunların idaresiyle ilgili hukukî kurumu da ifade etmektedir. Bu geniş anlamıyla beytülmal, devlete ait her türlü mal varlığının ve gelirlerin toplandığı, harcamaların yapıldığı, haklara ve borçlara ehil bağımsız bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğru cevap A'dır.

İslâm topraklarının genişlemesi ve devlet gelirlerinin artması, Hz. Ömer döneminde beytülmalın kurumlaşmasını ve İslâm devletinin mâlî yapısını oluşturacak şekilde teşkilâtlanmasını gerekli hale getirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Hz. Peygamber’in Medine’ye hicreti ile başlayıp daha sonra devam eden arazi taksimi ve buna bağlı olarak alınan vergilerin isim, miktar ve alış şekilleri farklı devreler geçirmiştir. Bir arazinin öşrî veya haracî olmasında rol oynayan en büyük etken, İmam Ebu Yusuf ’un (731-798) da belirttiği gibi arazi sahibinin dini olmaktadır. Yani arazi, sahibine göre isim almaktadır. Doğru cevap E'dir.

Sadaka anlamında da kullanılan zekât kelimesi, sözlükte ziyadelik, temizlik ve güzel zikir manalarına gelmektedir. Medine döneminde farz kılınmıştır. İslâm hukukuna göre zekât bir ihsan ve lütuf değildir. O, devlet ve toplumun zengin fertler üzerindeki hakkıdır. Devlet bunu âmilleri vasıtasıyla toplayıp yerine sarf etmek zorundadır. Doğru cevap B'dir.

Yılda bir defa alınan cizye mükellefi, mâlî durumuna göre fakir, orta halli ve zengin olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Cizye de gayrimüslim vatandaşların mâlî durumlarına göre alınır. Yılda iki defa değil bir defa alınır. Doğru cevap C'dir.

İyiliklerin yapılmasını sağlamak ve kötülüklerin yapılmasına mani olmak (emr bi’l-ma‘rûf nehy ani’l-münker) gayesiyle kurulan ihtisab teşkilâtının başında bulunan ve muhtesib, ihtisab emini, ihtisab ağası gibi isimlerle anılan görevli, dinin hoş karşılamayıp çirkin gördüğü her türlü kötülüğü (münker) ortadan kaldırmaya çalışırdı. Doğru cevap B'dir.

Selçuklularda, divan-ı istifâ veya divanü’z-zimam ve’l-istifâ adını alan divandan sorumlu olan devlet adamına sahib-i divan-ı istifâ veya sadece müstevfî denirdi. Günümüzdeki Maliye Bakanlığı’na karşılık gelen bu divanın geniş bir teşkilâtı bulunmakta idi. Doğru cevap E'dir.

Osmanlı toplumunun iktisadî ve sosyal yaşantısında önemli hizmetler ifa eden muhtesibin görevlerini maddeler halinde sıralarsak:

1. Esnafın kontrolü,
2. İş yerleri açma ruhsatlarını vermesi,
3. Devlet adına vergi toplaması,

5. Mürûr tezkirelerinin kontrol edilmesi,
6. Kıyafetlerle ilgilenmesi,
7. Bütün bunların dışında yerine getirmesi gereken diğer görevler.

Doğru cevap E'dir.

Sadaka-i câriye denilen hayır çeşitlerinden olan vakıflar, yoksulların elem ve ızdıraplarını hafifletmek, misafirleri ağırlamak, öğrencilere barınma ve geçinme imkânlarını sağlamak gibi hizmetleri de yerine getiriyordu. Ayrıca köle ve câriyelerin azad edilip hürriyetlerine kavuşmalarını sağlamaya yönelik faaliyetlerde de vakıflar etkin rol oynuyorlardı. Bütün bunların yanında insanların İslâm’a girmelerini sağlamak ve bunun için gerekli ortamı hazırlamak da vakıfların görevleri arasında yer almakta idi. Mürûr tezkirelerinin kontrolünü sağlamak muhtesibin görevlerindendir. Doğru cevap D'dir.

Bütün prensiplerini dinin asıl kaynağından alan ahiliğin nizamnamelerine fütüvvetname adı veriliyordu. Fütüvvetnâmelere göre teşkilât mensuplarınıda bulunması gereken vasıflar, vefa, doğruluk, emniyet, cömertlik, tevazu, nasihat, doğru yola sevketme, affedici olma ve tevbe idi. Hitabet olması gereken bir vasıf değildir. İçki kullanma, zina, yalan, gıybet ve hile gibi davranışlar ise meslekten atılmayı gerektiren sebeplerdi. Doğru cevap D'dir.

İslâm medeniyetinde müesseseleri böyle iç içe ve girift olmakla birlikte İslâm medeniyetinde varlığını devam ettiren iktisadî kurumları aşağıdaki şekilde bir tasnife tabi tutulabilir: Beytülmal, Divan, İhtisab,Vakıf,Ahilik

İslâm medeniyetinde iktisadî kurumlardan bahsederken her şeyden önce “mal evi” mânâsına gelen Beytülmal’dan söz etmek gerekir. Devlet hazinesi olan beytülmal, devlete ait malların muhafaza edildiği fizikî mekânı ifade ettiği gibi devlete ait taşınır taşınmaz malların bütününü ve bunların idaresiyle ilgili hukukî kurumu da ifade etmektedir. Doğru cevap A'dir.

Devlet mallarının muhafaza edildiği fizikî bir mekân olarak beytülmalın ilk temellerinin Hz. Peygamber atıldığı görülmektedir. Beytülmala ait nakit paranın Hz. Peygamber’in evinde muhafaza edilip kısa sürede dağıtıldığı bilinmektedir. Doğru cevap A'dır.

İslâm’da bazı vergiler mâlî bir ibadet olarak kabul etmiştir. Halbuki Müslüman olmayan bir kişinin böyle bir mükellefiyeti yoktur. Bu bakımdan Müslüman olmayan bir kimseyi zekât ve sadaka-i fıtır gibi sadece Müslümanlara has olan bir vergi ile sorumlu tutamayız. Onun içindir ki aynı devlette yaşayan vatandaşlar, Müslüman veya gayrimüslim olmalarına bağlı olarak vergi verirler. Bundan başka vatandaşın vergisi üzerinde yaşanılan ve gelirinden istifade edilen topraklara göre de değişmektedir. Doğru cevap E'dir.

İslâm hukukuna göre cizye, İslâm devletinin Müslüman olmayan vatandaşından askerlik hizmeti karşılığında alınan bir vergidir. Bu bakımdan kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve din adamları bu vergi ile yükümlü değildir. Doğru cevap D'dir.

İslâm vergi sisteminde Müslüman vatandaşı yakından ilgilendiren vergilerden biri de öşür, yani ziraî ürün vergisidir.Öşrün oranı, elde edilen ziraî üründeki insan emeğinin durumuna göre değişir. Doğru cevap D'dir.

İslâm devlet kuruluşları içinde bulunan ve tarih boyunca önemli bir fonksiyon icra eden divan teşkilâtı, gerçek manasıyla ilk defa Halife Hz. Ömer tarafından kullanılmıştır. Bu dönemde İslâm devleti, gerek toprak, gerekse maaş bakımından çok geniş ve büyük imkânlara kavuşmuştu. Hz. Ömer dönemi fetihleri sonucunda Müslümanlar, bir taraftan Bizans, bir taraftan da İran’la önce komşu oldular. Daha sonra bu ülkelerin bir kısmını ele geçirdiler. Böylece onlarla çeşitli münasebetlerde bulunmaya başladılar. Doğru cevap C'dir.

İslâm dünyasında, başka görevleri de olmakla birlikte en önemli vazifesi ekonomik hayatın tanzimi ile ilgili olan kurumlardan biri de hisbe veya ihtisab denilen müessesedir. İyiliklerin yapılmasını sağlamak ve kötülüklerin yapılmasına mani olmak (emr bi’l-ma‘rûf nehy ani’l-münker) gayesiyle kurulan bu teşkilâtın başında bulunan ve muhtesib, ihtisab emini, ihtisab ağası gibi isimlerle anılan görevli, dinin hoş karşılamayıp çirkin gördüğü her türlü kötülüğü (münker) ortadan kaldırmaya çalışırdı. Doğru cevap B'dir

Osmanlı toplumunun iktisadî ve sosyal yaşantısında önemli hizmetler ifa eden muhtesibin görevleri şunlardır:  1. Esnafın kontrolü, 2. İş yerleri açma ruhsatlarını vermesi, 3. Devlet adına vergi toplaması, 4. Vergi gelirlerini gereken yerlere sarf etmesi, 5. Mürûr tezkirelerinin kontrol edilmesi, 6. Kıyafetlerle ilgilenmesi, 7. Bütün bunların dışında yerine getirmesi gereken diğer görevler.

 Doğru cevap A'dır.

Bütün prensiplerini dinin asıl kaynağından alan ahiliğin nizamnamelerine fütüvvetname adı veriliyordu. Fütüvvetnâmelere göre teşkilât mensuplarınıda bulunması gereken vasıflar, vefa, doğruluk, emniyet, cömertlik, tevazu, nasihat, doğru yola sevketme, affedici olma ve tevbe idi. İçki kullanma, zina, yalan, gıybet ve hile gibi davranışlar ise meslekten atılmayı gerektiren sebeplerdi. Doğru cevap E'dir.