İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

İnsanca yaşayabilmek, sağlıklı bir toplumun oluşması ile mümkün olduğu için insana değer veren İslâmiyet, onu, kul olmaları bakımından hür ve eşit olarak yaratan Allah’tan başkasına kulluk yapmamaya çağırmıştır. Böylece, diğer insanların zulmünden ve fenalıklarından korumak suretiyle de insanın şahsiyetini korumaya çalışmıştır. Doğru cevap B’dir

Toplumu bir bütün olarak kabul eden İslâm, bu bütünlüğü sevgi, acıma, şefkat ve merhamet gibi insanî duygularla sağlayarak toplumun bütününe bu dayanışma, kaynaşma ruhunu yaygınlaştırıp bütün insanlığın lâyık oldukları ölçüde ve aynı seviyede yararlanmaları için gerekli tedbirlerin alınması yolunda da emir ve hükümler koymuştu. Doğru cevap E’dir

Zekât malî bir ibadettir. İslâm yapısının beş temelinden biridir. Zekât; akıllı,buluğa varmış ve hür olup nisab miktarından fazla mala sahip olan her Müslümana farzdır. Zekâtın farziyeti İslâm’ın ana delilleriyle sabittir. Doğru cevap D’dir

Sadakaların yaygınlaştığı toplumlarda, bunlara dayalı olarak yeni yeni müesseselerin doğması mümkün olabilir. Vakıf müessesesi de böylece doğmuştur denilebilir. Her sınıf insanın yararına olmak üzere tahsis olunan vakıflar, aynı zamanda toplumların, muhtaçlarına yönelik olduğu gibi, sosyal güvenlik ve sosyal sigortaları niteliğini taşımaları sebebiyle de dayanışmaya imkân veren müesseselerden biri durumundadır. Doğru cevap C’dir.

Mahalle sakinleriyle bir esnaf veya sanatkâr zümresinin birbirlerine yardım için yekvücut hareket etmeleri böyle toplumlarda sosyal barışın kendiliğinden oluşmasına yol açmıştır. Bunu gerçekleştiren müesseselerin varlığı ise sosyal huzur ve sükunu yaygınlaştırır. Tarihimizdeki Ahî teşkilatları ile esnaf loncaları bunun çarpıcı örnekleri olarak müstesna yer tutarlar. Doğru cevap B’dir

Sözlükte; durdurma, alıkoyma, ayırma, bağlama gibi manalara gelen, vakıf kelimesi ıstılahta; “bir malı veya mülkü satılmamak kaydıyla bir hayır işine bağışlama, bırakma” şeklinde ifade bulmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Vakıf eserlerinin vakfediliş sebeplerini birkaç noktada toplamak mümkün değildir. Aslında vakfın en yararlı ve hayırlısını, “insanların şiddetle ihtiyaç duydukları şeylerde” olabileceğini kabul eden bir anlayışla, insanlar için daha faydalısını yapmanın hedef alındığı farkedilmektedir. Nitekim Türk-İslâm medeniyetinde yapılan eserler incelendiğinde, insanlara yararlı olan ve ihtiyaç duyulan her hususta vakıfların bulunduğu görülür. Doğru cevap C’dir

Devrin üniversite öğrencilerinin de yararlandığı ve yoksullarla yolcuların yemek ihtiyacının temin edildiği ve dar manasıyla “aşevi” demek olan imaret terimi geniş anlamıyla, bir şehrin veya kasabanın nüvesini teşkil eden külliye diyebileceğimiz bu müesseselerin kapsamına giren cami, medrese, bîmârhane, aşevi, tâbhane, mektep, kervansaray, kütüphane, hângâh, arasta, hamam, meşrûta binâlar vs. gibi insanlara faydalı tesisler anlamına gelmektedir. İmaret (külliyenin) kapsamına giren tesislerin azlığı veya çokluğu, vakfın imkânlarına göre değişmektedir. Doğru cevap D’dir

Sağlık kurumlarının İslâm dünyasında çeşitli adlar aldıkları görülmektedir. Bunlar arasında en yaygın olanı dârüşşifâdır. Sağlık yurdu demek olan dârüşşifâdan başka, aynı manada kullanılan diğer isimleri şöyle sıralayabiliriz: Dâru’s-Sıhha, Dâru’l-Âfiye, Dâru’r-Râha, Dâru’t-Tıb, Mâristan, Bîmârhâne, Tâbhâne, Şifâiye vb. Doğru cevap E’dir.

İslâm dünyasında halk yararına veya vakıf esasına göre kurulan dârüşşifâların yanında sonraları tıp medreseleri de açılmıştır. Abbasiler devrinde başlayan bu kurumların ilk büyük örneğini Tolunoğlu Ahmed’in Mısır’da 875 yılında yaptırdığı dârüşşifâ teşkil etmektedir. Doğru cevap A’dır.

İslâm medeniyeti, kurulduğu, yayıldığı ve korunduğu asırlarda ve topraklarda; tek Allah inancı, gerçek insan anlayışı, ilim, fikir, iyilik, güzellik, temizlik, çalışma, adalet ve sevgi gibi insanı yakından ilgilendiren temel unsurlara dayanmıştır. Allah’ın insan için koyduğu ilâhi kanun ve prensipler araştırılınca insan kavramının her şeyin üstünde tutulduğu gerçeği ortaya çıkar. Zira İslâm dini bir veya birkaç kavme değil, bütün insanlığa hitap etmektedir. Çünkü insana bakış; onun yaratılmışlar arasında en güzel biçimde olduğu ve bilmediğinin öğretildiği, başka insanlara boyun eğmemesi, yalnız Allah’a kulluk etmesi gerektiği, aksi halde hüsrana uğrayacağı noktasındadır. Şu halde İslâm medeniyetinin insana verdiği değer insanın insanca nasıl yaşaması gerektiğini bilmekle ortaya çıkar.

Müslüman olan milletlerin hemen hepsinde İslâm medeniyeti köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Özellikle İslâm imanı çeşitli milletlerin medenî hayatında büyük inkılâp yapmış, sosyal hayatı değiştirmiştir. Çok sayıda insanları cami ve medrese çevrelerinde, şehirlerde toplamış; onların medreseleri ve kütüphaneleri ile meşhur kültür ve medeniyet merkezleri kurmalarına vesile olmuştur. Hatta uzun ömürlü, yüzyıllar boyu kalan ve nesillerden nesillere geçen müesseselerin kurulması, yaşatılması ve yükselmeleri de böylece mümkün olabilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bilindiği gibi zekât malî bir ibadettir. İslâm yapısının beş temelinden biridir. Zekât; akıllı, buluğa varmış ve hür olup nisab mikdarından fazla mala sahip olan her Müslümana farzdır. Zekâtın farziyeti İslâm’ın ana delilleriyle sabittir. Kur’ân-ı Kerim’de yirmi sekiz yerde zekât kelimesi müstakil olarak, altı ayette de namazla birlikte; “Namazı kılın, zekâtı verin” tarzında yer almaktadır. Namaz ve oruç, her Müslümana farz olan bedenî ve ruhî ibadetlerdendir. Zekât ise nisaba malik olan Müslümanlar üzerinde malî bir vecibedir. Yerine getirilmesi gerekli bir ibadettir. Yerine getirilmediğinde büyük günah, inkâr edildiğinde ise, İslâm’dan çıkmış saydıracak kadar önem taşıyan bir tür ruhî vergidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Bütün insanları kardeş sayan İslâm dini, onların arasında her türlü kötülük ve çirkinliği kaldırıp iyilik ve güzelliği yaygın hale getirmek suretiyle Müslüman olmasalar bile, bu toplumun üyesi olarak sosyal barış ve huzur ortamı içinde yaşayarak, insanca yaşayışı onlarla birlikte paylaşmak isteyenlerin sayısını artırmayı hedef alır.

Zengine yani aslî ihtiyaçları dışında nisap miktarı mala sahip olan kişiye  zekât ve fitre verilmez.

Vakıf kelimesinin birçok anIamı vardır. Ancak bizi ilgilendiren tarifi hukûkî tanımıdır. Vakıf tabiri, aslında “mevkûf ” anlamında kullanılır. Çoğulu “evkâf” ve “vukûf” olarak gelir. Ayrıca vakıf deyimi, “ihtisab, tahbis ve tesbîl” şeklinde de ifade edilmektedir. Vakıf yapan, vakıf kuran kişıye de “vâkıf ” denir. Vakıf, İslâm hukukunda, başlı başına bir konu olarak ele alınmakta olup halen üzerinde durulan, canlılığını koruyan bir müessese olarak değerlendirilmektedir.

Devrin üniversite öğrencilerinin de yararlandığı ve yoksullarla yolcuların yemek ihtiyacının temin edildiği ve dar manasıyla “aşevi” demek olan imaret terimi geniş anlamıyla, bir şehrin veya kasabanın nüvesini teşkil eden külliye diyebileceğimiz bu müesseselerin kapsamına giren cami, medrese, bîmârhane, aşevi, tâbhane, mektep, kervansaray, kütüphane, hângâh, arasta, hamam, meşrûta binâlar vs. gibi insanlara faydalı tesisler anlamına gelmektedir. İmaret (külliyenin) kapsamına giren tesislerin azlığı veya çokluğu, vakfın imkânlarına göre değişmektedir.

Bulaşıcı hastalıkları önlemek amacıyla, gelen yolcuların bir müddet şehir halkıyla karışması önlenerek müşahade altına alındıkları yerler için “karantinahane” tabirleri kullanılmıştır.

Sağlık kurumlarının İslâm dünyasında çeşitli adlar aldıkları görülmektedir. Bunlar arasında en yaygın olanı dârüşşifâdır. Sağlık yurdu demek olan dârüşşifâdan başka, aynı manada kullanılan diğer isimleri şöyle sıralayabiliriz: Dâru’s-Sıhha, Dâru’l-Âfiye, Dâru’r-Râha, Dâru’t-Tıb, Mâristan, Bîmârhâne, Tâbhâne, Şifâiye vb. Hastaların tedavi edildikleri ilaçların yapıldığı bu yerlere günümüzde hastahane denilmektedir.

Uzaktan bakılınca bir kaleyi andıran kervansaraylar, daha önce İslâm dünyasında vakıf ve hayır duygusu ile kurulmuş bulunan ribatların devamı müesseseler olarak kabul edilebilir. Bundan dolayı, Selçuklu devrine ait vakfiye, kitabe ve kroniklerde bunlara, kervansaray ve han tabirlerine eş olarak ribat da denilmektedirler. Ortasında geniş bir avlusu bulunan ve iki katlı müstahkem binalar halinde yapılan kervansaraylar yalnız Müslümanların değil, gayrimüslim olanların ve her millete mensup insanların da yol emniyeti ve huzurunu sağlarlardı. Misafirlerin üç günlük yeme, içme ve yatmaları buradan sağlanırdı

Sosyal dayanışma müesseselerinin başında aile müessesesi gelir. Aile kurumu, bilindiği gibi, toplumun en küçük birimini oluşturur. Bunun ilk yapısı evlilik ile kurulur.