İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

İnsanca yaşayabilmek, sağlıklı bir toplumun oluşması ile mümkün olduğu
için insana değer veren İslâmiyet, onu, kul olmaları bakımından hür ve eşit
olarak yaratan Allah’tan başkasına kulluk yapmamaya çağırmıştır

Zekât; akıllı, buluğa varmış ve hür olup nisab mikdarından fazla mala sahip
olan her Müslümana farzdır.

Zekât almaya hakkı olanların başında; 1. Fakir ve yoksullar, 2. Düşkünler, 3. Daha sonra, âmiller (zekât işlerinde çalışan ve çalıştırılanlar), 4. Müellefe-i kulûb (kalpleri müslümanlığa ısındırılacaklar) geliyor, 5. Ayrıca kölelikten kurtulacaklar, 6. Borçtan kurtulacaklar, 7. Allah yolunda çalışmakta olanlar ve 8. Yolda kalanlar da zekât almayı hak edenler arasındadır.

Zekâttan pay alacak bir diğer sınıf da “el-Gârimîn”dir. Gârim borçlu, ağır borçlara batmış kimse demektir.

Sözlükte; durdurma, alıkoyma, ayırma, bağlama gibi manalara gelen, vakıf
kelimesi ıstılahta; “bir malı veya mülkü satılmamak kaydıyla bir hayır işine
bağışlama, bırakma” şeklinde ifade bulmaktadır.

Devrin üniversite öğrencilerinin de yararlandığı ve yoksullarla yolcuların yemek ihtiyacının temin edildiği ve dar manasıyla “aşevi” demek olan imaret terimi geniş anlamıyla, bir şehrin veya kasabanın nüvesini teşkil eden külliye diyebileceğimiz bu müesseselerin kapsamına giren cami, medrese, bîmârhane, aşevi, tâbhane, mektep, kervansaray, kütüphane, hângâh, arasta, hamam, meşrûta binâlar vs. gibi insanlara faydalı tesisler anlamına gelmektedir

İmaret duvarlarına tebeşir, boya, kömür vs. ile yazı yazıp resim yapan çocukların karalamalarını silmekle görevli “Mâhi’nNukûş” (duvar yazılarını temizleyici) gibi ilgi çekici bir görevli de bulunmaktadır.

Sağlık kurumlarının İslâm dünyasında çeşitli adlar aldıkları görülmektedir.
Bunlar arasında en yaygın olanı dârüşşifâdır. Sağlık yurdu demek olan dârüşşifâdan başka, aynı manada kullanılan diğer isimleri şöyle sıralayabiliriz: Dâru’s-Sıhha, Dâru’l-Âfiye, Dâru’r-Râha, Dâru’t-Tıb, Mâristan, Bîmârhâne,
Tâbhâne, Şifâiye vb. Hastaların tedavi edildikleri ilaçların yapıldığı bu yerlere günümüzde hastahane denilmektedir.

Vakıf bir malı veya mülkü satılmamak kaydıyla, Allah rızası için bir hayır işine
bağışlamaya denir.

İşlek yollarda, konak yerlerinde ve ticarî merkezlerde, yolcuları ve bineklerini barındırmak, kervanlarını dinlendirmek gibi hizmetler için yapılmış olan kervansaray ve han tabirlerine eş olarak ribat da demektedirler.

Tevbe suresi 60. ayette belirtildiği üzere, zekât almaya hakkı olanlar arasında; 1. Fakir ve yoksullar 2. Düşkünler 3. Âmiller (zekât işlerinde çalışan ve çalıştırılanlar) 4. Müellefe-i kulûb (kalpleri müslümanlığa ısındırılacaklar) 5. Kölelikten kurtulacaklar 6. Borçtan kurtulacaklar 7. Allah yolunda çalışmakta olanlar ve 8. Yolda kalanlar vardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Şehir, kasaba veya köy gibi belli bir yerleşme bölgesinden gelip geçen bütün yabancılara üç gün müddetle yiyecek-içecek verilmesi, hatta barınması için yatacak yer gösterilmesi bütün Müslüman toplumların âdeti olarak yaygınlaşmıştır. Müslümanlar bu âdeti vakıf olarak, ribat ve kervansaray gibi yolcuların emniyet içinde yollarına devam edebilmeleri için kurulan sağlam ve korunaklı kalelelerle müesseseleştirmişlerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

İbadetlerin rolü, aynı zamanda sosyal dayanışmayı gerçekleştirebilecek nitelik arzetmekle daha da önem kazanmaktadır. Zengin ile fakir arasındaki diyaloğun kurulmasına yardımcı olan ve bu yolda zengine dinî bir sorumluluk yükleyen İslâmiyet; fakirlik ve yoksulluk gibi toplumların en yaygın hastalıklarını tedavi etmek için birçok müessesenin kurulmasını teşvik etmekle kalmamış, bilakis emretmiştir. Nitekim mâlî bir ibadet olan zekât ve sadakalar bu tür müesseseleşmenin en açık örneğini teşkil etmektedirler. Doğru cevap C seçeneğidir.

İslâm hukukunda yer alan zekâta ait hükümler, toplumun refahı, özellikle fakir ve muhtaç kesimin durumunu düzeltmek ve ihtiyacını gidermek için toplum yararına şahsî servete müdahale prensibi Kur’ânı Kerîm’de açık olarak ifadesini bulmuştur. Hem sosyal güvenlik, hem de sosyal sigorta denilen müesseselerin her ikisini de içine alan zekât, fertlerin yarınından emin olarak, rahat ve huzur içinde yaşamalarına yardımcı olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

İslâm; rızık kazanmak için gayret sarfetmeden oturmayı, çalışmadan eli kolu bağlı durmayı, dilencilik yoluyla topluma yük olmayı kesinlikle benimsememiştir. Aksine, çalışmanın insan için tek çıkar yol olduğu belirtilirken “iki günü birbirine eşit olan zararda” sayılmıştır. Buna rağmen toplumda muhtaç ve yoksul kesimin bulunabileceği ihtimalinden hareket edilerek sadaka yoluyla, bu durumda olan kimselerin gözetilmesi sağlanırken, bütün müminlerin sadaka vermelerini sağlayan teşvik ve tedbirler getirilmiştir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sadakaların yaygınlaştığı toplumlarda, bunlara dayalı olarak yeni yeni müesseselerin doğması mümkün olabilir. Vakıf müessesesi de böylece doğmuştur denilebilir. Her sınıf insanın yararına olmak üzere tahsis olunan vakıflar, aynı zamanda toplumların, muhtaçlarına yönelik olduğu gibi, sosyal güvenlik ve sosyal sigortaları niteliğini taşımaları sebebiyle de dayanışmaya imkân veren müesseselerden biri durumundadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Vakıf kelimesinin birçok anlamı vardır. Vakıf tabiri, aslında “mevkûf” anlamında kullanılır. Çoğulu “evkâf” ve “vukûf” olarak gelir. Ayrıca vakıf deyimi, “ihtisab, tahbis ve tesbîl” şeklinde de ifade edilmektedir. Vakıf yapan, vakıf kuran kişiye de “vâkıf” denir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hz. Ömer’e ait Semğ arazisindeki hurmalık, İslâm tarihinde vakıf statüsü taşıyan ilk işlem olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sağlık kurumlarının İslâm dünyasında çeşitli adlar aldıkları görülmektedir. Bunlar arasında en yaygın olanı dârüşşifâdır. Sağlık yurdu demek olan dârüşşifâdan başka, aynı manada kullanılan diğer isimleri şöyle sıralayabiliriz: Dâru’s-Sıhha, Dâru’l-Âfiye, Dâru’r-Râha, Dâru’t-Tıb, Mâristan, Bîmârhâne, Tâbhâne, Şifâiye vb. Hastaların tedavi edildikleri ilaçların yapıldığı bu yerlere günümüzde hastahane denilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Uzaktan bakılınca bir kaleyi andıran kervansaraylar, daha önce İslâm dünyasında vakıf ve hayır duygusu ile kurulmuş bulunan ribatların devamı müesseseler olarak kabul edilebilir. Bundan dolayı, Selçuklu devrine ait vakfiye, kitabe ve kroniklerde bunlara, kervansaray ve han tabirlerine eş olarak ribat da denilmektedirler. Ortasında geniş bir avlusu bulunan ve iki katlı müstahkem binalar halinde yapılan kervansaraylar yalnız Müslümanların değil, gayrimüslim olanların ve her millete mensup insanların da yol emniyeti ve huzurunu sağlarlardı. Misafirlerin üç günlük yeme, içme ve yatmaları buradan sağlanırdı. Doğru cevap E seçeneğidir.