İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

İdarî ve siyasî yapılanmada “hilâfet” makamından sonra en yetkili makam “vezirlik”tir. Vezirlik bir kurum olarak, ilk Abbasi halifesi Ebu’l-Abbas Abdullah es Seffah’ın (750-754), Hemedanlı Ebu Seleme Hafs b. Süleyman el-Hallal’ı 750 yılında bu göreve getirmesiyle başlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Hilâfetin saltanata dönüşmesi, Emevi halifesi I. Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht tayin etmesi ve onun adına 675-676 tarihinde biat alması ile gerçekleşmiştir. Doğru cevap D'dir.

Hz. Muhammed’in (as) Medineli Evs ve Hazreç kabilelerinin ileri gelenleri ile yaptığı anlaşma sonucu gerçekleşen Akabe Biatı, onun peygamberliğiyle birlikte siyasî liderliğinin kabulü anlamına da geliyordu. Hicretten sonra Medineli Yahudiler ve Müslüman olmayan Araplarla yaptığı Medine Sözleşmesi ile siyasî birliği tamamlayan Hz. Peygamber, aynı zamanda Medine İslâm Devleti’nin de başkanı olmuştu. Doğru cevap E'dir.

Hz. Peygamber, halifelik için bir kimse belirlemeyerek, kendilerini yönetecek olan halifelerini seçme işini Müslümanlara bırakmıştı. Böyle olunca da vefatı ile birlikte onun yerine kimin devlet başkanı olacağı tartışmaları hemen başladı. Ensar, Hz. Peygamber’e, Muhacirler’e yaptıkları yardımlar ve İslâm için katlandıkları fedâkarlıkları öne sürerek halifeliğin kendi hakları olduğunu söylüyor ve öyle olması için de ısrar ediyorlardı. Kureyş ise, Ensar’ın kendilerine yaptıkları yardımları ve fedâkârlıkları doğruluyor, ancak kendi fedâkârlıklarının Ensar’dan daha fazla olduğunu ve ayrıca Kureyş’in Araplar arasındaki siyasî etkinliğini ileri sürerek halifenin Kureyş’ten olmasını istiyorlardı. Bir hayli tartışmadan sonra, Ensar’dan Beşir b. Sa’d ayağa kalktı ve kısa bir konuşmadan sonra Hz. Ebubekir’e halife olarak biat etti. Onu Hz. Ömer ve Ubeyde takip etti. Daha sonra, pek azı hariç, orada bulunanlar sırayla Hz. Ebubekir’e biat ettiler. Hz. Ali ve Hz. Abbas başta olmak üzere Hâşimiler ve az sayıda sahabe hariç Medineliler Mescid-i Nebevî’de Hz. Ebubekir’e biat ettiler. Böylece Hz. Ebubekir Müslümanların ilk halifesi olarak göreve başladı. Burada önemli bir husus da Hz. Ali ve Hâşimilerin tavırlarıdır. Onlar Hz. Peygamber’in ev sahipleri olarak halife seçiminin yapıldığı toplantıya katılmamışlardı. Hz. Peygamber’den sonra hilâfetin kendilerinin, yani Hâşimilerin, onların içinden de Hz. Ali’nin hakkı olduğunu düşünüyorlardı. Hz. Ali halifelik için tercih edileceği hususunda güçlü bir beklenti içindeydi Hz. Ali altı ay sonra eşi Fâtıma vefat edince Hz. Ebubekir’e biat etti. Hz. Ali ve Hâşimiler, Hz. Ebubekir’in halifeliği boyunca her hangi bir olumsuzluğun içinde bulunmadılar, saygın ve olgun bir şekilde hayatlarına devam ettiler. Ancak onların Hz. Ebubekir’in halife seçilmesine karşı takındıkları ilk tavır, İslâm’da ilk siyasî ihtilaf olarak yerini aldı ve ileride İslâm dünyasını Ehl-i Sünnet ve Şia diye ikiye bölecek olan bir anlayış ve bitmeyen bir mücâdelenin hareket noktası ve ilk zemini oldu. Doğru cevap B'dir.

İslâm tarihinde Hz. Peygamber dönemi "Asr-ı Saadet" olarak ifade edilir. Doğru cevap A'dır.

NOT: 81. sayfada aşağıdaki bilgi yer almaktadır. 

"İslâm tarihinde “Asr-ı Saâdet” olarak isimlendirilen dört büyük halife döneminin devlet şekli, zaman zaman teokrasi, krallık, monarşi, cumhuriyet, demokrasi gibi çağdaş rejim adları ile tanımlanmaktadır. Hulefâ-yı Râşidîn dönemi devlet şekli bu çağdaş sistem adlandırmalarından hiç birine uymaz. Bu dönemin yönetim şekli tamamen kendine özgü bir devlet şeklidir."

Kitaptaki bilgi ????

Abbasiler döneminde yerleşen ve geleneksel hale gelen halifelik alâmetlerini de şu şekilde sıralayabiliriz. Halifeler resmî törenlerde üzerlerine genellikle “bürde” denilen Hz. Peygamber’in hırkasını giyerler, Hz. Muhammed (s.)’i taklîden mühür kullanırlar, tahtta ve minberde ellerine asâ alırlar, hutbelerde isimleri okunur ve kendilerine dua edilir, kendi adlarına sikke kestirirler (para bastırırlar) ve “tıraz” denilen kendileri için yapılmış özel işaretli elbiseler giyerlerdi. Doğru cevap C'dir.

Mâverdî’ye göre, bu en yüksek dereceli makamın bir o kadar da riski vardır. Ona göre, “Vezirliği yürüten, biri hükümdar öteki halk tarafından boynuna çekilmiş iki kılıca boyun eğen gibidir.” Doğru cevap D'dir.

Selçuklular Döneminde Büyük Divan’a bağlı olarak dört büyük divan daha vardı:

Divân-ı İnşâ
Divân-ı İstifâ
Divân-ı İşraf
Divân-ı Arz

Doğru cevap A'dır.

Divan-ı Hümâyun’da padişah, vezir-i âzam ve diğer vezirler, kadıaskerler, defterdarlar, nişancı, Rumeli Beylerbeyi, Yeniçeri Ağası ve Kaptan Paşa da bulunurdu. Vezirlik rütbesine yükseldikten sonra Yeniçeri Ağası ve Kaptan Paşa divanın aslî üyesi olurlardı. Divan üyesi olmamakla birlikte Şeyhülislâm, her zaman ve kimseye haber verme ihtiyacı duymadan divan müzakerelerine iştirak edebilirdi, ancak oy hakkı yoktu. Doğru cevap E'dir.

Ebu Müslim Horasânî’nin Abbasoğulları adına başlatmış olduğu ihtilal başarıyla sonuçlandı ve Ebu’l-Abbas Kûfe Camii’nde halktan biat alarak ilk Abbasi halifesi oldu (750).

Abbasilerin birinci ve güçlü dönemlerini teşkil eden ilk on halifesi zamanında (750-847) hilâfet politikası açısından Emevilerden pek fazla bir şey değişmedi.

Bütün İslâm devletlerinde çok önemli yeri olan divan teşkilâtını kurumsal anlamda ilk olarak Hz. Ömer kurmuştur.

929 tarihinde Bağdat’ta Abbasi halifesi, Kurtuba’da Endülüs Emevi halifesi ve Tunus’da Fâtımî halifesi olmak üzere, aynı dönemde üç halifeye birden biat edilmiştir.

Kur’ân, insanın tür olarak halife yaratıldığını ve halifeliğe bütün insanların aynı şekilde muhatap olduklarını ifade eder (Bakara, 2/30).

Hz. Muhammed’in (as) Medineli Evs ve Hazreç kabilelerinin ileri gelenleri ile yaptığı anlaşma sonucu gerçekleşen Akabe Biatı, onun peygamberliğiyle birlikte siyasî liderliğinin kabulü anlamına da geliyordu.

Hz. Ömer, her alanda muhteşem bir on yıllık halifelikten sonra bir suikasta uğrayarak ağır yaralanmıştı. Medine’nin kamuoyu temsilcileri bu defa da Hz. Ömer’den kendisinden sonrası için bir halife önermesini istediler. Bunu yapmakta tereddüt edince oğlu Abdullah’ı teklif ettiler, o bunu hemen reddetti ve onlara altı aday önerdi. Daha sonra bu altı kişiye Ehlü’ş-Şûrâ adı verildi. Bu altı halife adayı, Hz. Osman (Osman b. Affan), Hz. Ali (Ali b. Ebî Tâlib), Abdurrahman b. Avf, Talha b. Ubeydillah, Sa’d b. Ebî Vakkas ve Zübeyir b. Avvam idiler.

Hz. Ali’nin defnedilmesinden sonra Kûfeliler Hz. Hasan’a biat ettiler.

Abbasiler Devleti’nin gerçek kurucusu olan Cafer, hilâfet merkezini kendi kurduğu Bağdat’a taşıdı.

Galabe Divanı: Elçi kabulu dolayısıyla yapılan divanlara "Galebe Divanı" adı verilir.