İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ

Hz. Ömer devrinde fetih faaliyetleri iyice arttı. İslâm orduları değişik istikametlerde hareket ederek yeni şehirler, bölgeler ele geçirdiler. Mısır, Filistin, Suriye, Irak ve İran’ın büyük bir bölümü Müslümanların eline geçti. Doğru cevap C'dir.

Bu kararından sonra Halife Ömer, ilk askerî divanı kurdu. Askerliği devamlı hâle getirdi. Bu sisteme dâhil olan askerlerin isimleri divan defterlerine yazıldı. Her askerin aile ve kabilesiyle ilgili bigilere kayıtlarda yer verildi. Doğru cevap D'dir.

Orduyu, II. Mervan’a kadar hamîs adı verilen beş bölüm halinde düzenledi: Buna göre ordu, ortada başkumandanın emrinde savaşan merkez birlikleri (kalbü’l-ceyş), sağ kanat (meymene), sol kanat (meysere), süvarilerden oluşan öncü birlikler (talîa veya mukaddeme) ve artçı birliklerden (sâkatü’l-ceyş) meydana geliyordu. Doğru cevap E'dir.

Ordunun yönetimi Divânu’l-cünd tarafından yürütülürdü. Emevi ordusunun temelini mürtezika denilen nizami ve daimi statüdeki muvazzaf ücretli askerler oluşturuyordu. Bunlar yaptıkları askerî hizmet karşılığında devlet bütçesinden maaş alırlardı. Doğru cevap B'dir.

Müşât veya reccâle, kılıç, kalkan ve mızrakla donatılmış yaya birlikleri idiler. Fürsân denilen atlı birlikler miğferli ve zırhlı olup mızrak ve savaş baltaları taşırlardı. Rumât adı verilen özel yetiştirilmiş okçu birlikleri vardı. Neffâtün, neft yani petrole bulaştırılmış paçavraları düşman üzerine atan askerî birliğin adıydı. Doğru cevap A'dır.

Abbasiler, Türklerin onlu askerî sistemini uygulamaya başladılar. Buna göre arîf 10 askere, halîfe 50 askere, nakîb 100 askere, kâid 1.000 askere, emîr 10.000 askere komuta ediyordu. Doğru cevap B'dir.

Hassa ordusu, Selçuklu ordusunun çekirdeği idi. Atlı olan bu birliklere sipahi adı veriliyordu. Başkente yakın garnizonlarda otururlardı. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı ordusunun önemli askeri kuruluşlarından biri de Akıncı Ocağı’dır. Keşif, yağma veya tahrip maksadıyla düşman topraklarında yapılan askerî faaliyete akın, bunu yapan askere akıncı denilmiştir. Akıncı beyleri ve askerleri, özellikle Rumeli’deki fetihler sırasında büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Doğru cevap C'dir.

Türk donanmasında en büyük gelişme Kanuni devrinde görülür. Bilhassa Barbaros Hayreddin Paşa’nın kaptan-ı deryalığı sırasında Türk donanması dünyanın en büyük deniz gücü hâline geldi. Doğru cevap B'dir.

Araplar, İslâm’ın ilk yıllarında denizcilik hakkında herhangi bir tecrübeye sahip değillerdi. İlk deniz seferi Bahreyn valisi Alâ b. Hadrâmî tarafından geçekleştirdi. Alâ, Halife Hz. Ömer’den izin almaksızın bir askerî birliği gemilerle İran sahillerine geçirdi. Burada bazı sıkıntılarla karşılaştı ve güçlükle Basra’ya döndü. Doğru cevap C'dir.

Hz. Ömer devrinde fetih faaliyetleri iyice arttı. İslâm orduları değişik istikametlerde hareket ederek yeni şehirler, bölgeler ele geçirdiler. Mısır, Filistin, Suriye, Irak ve İran’ın büyük bir bölümü Müslümanların eline geçti. İslâm orduları Azerbaycan’a kadar ilerledi.

Hz. Ömer devrinde sosyal hayatta da önemli gelişmeler yaşandı. Fethedilen topraklardan elde edilen cizye ve haraç vergileri hazine gelir-lerinin artmasına, devletin zenginleşmesine sebep oldu.

Halife Ömer, ilk askerî divanı kurdu. Askerliği devamlı hâle getirdi. Bu sisteme dâhil olan askerlerin isimleri divan defterlerine yazıldı. Her askerin aile ve kabilesiyle ilgili bigilere kayıtlarda yer verildi. Bu askerlere ve ailelerine devlet hazinesinden (beytü’l-mâl) ayrıca maaş bağlandı. Kimin ne kadar maaş alacağı da bu sicillere işlendi. Hz. Ömer bununla da yetinmedi. Bu maaşlı ve profesyonel askerler için daimî ordugâh-şehirler (askerî garnizonlar) inşa ettirdi.

Ancak II. Mervan’dan sonra sistem değiştirildi ve kurdûs denilen taburlar ortaya çıktı. Böylece Bizans askerî yapısı taklit edildi. Emevi ordusu, piyade ve süvarilerden oluşuyordu.

İlk dönemlerde Emevi ordusunda sadece Arap asıllı askerler vardı. Daha sonra mevâlî, yani Arap olmayan Müslümanlar da askere alındı. Bunlar arasında İranlılar, Türkler ve Berberîler de vardı. Komutanlar ise yine Araplar arasından seçilirdi.

Müşât veya reccâle, kılıç, kalkan ve mızrakla donatılmış yaya birlikleri idiler. Fürsân denilen atlı birlikler miğferli ve zırhlı olup mızrak ve savaş baltaları taşırlardı. Rumât adı verilen özel yetiştirilmiş okçu birlikleri vardı. Neffâtün, neft yani petrole bulaştırılmış paçavraları düşman üzerine atan askerî birliğin adıydı.

Gulâmân-ı Saray (saray köleleri): Türk, Arap, Ermeni, Rum, Gürcü, İranlı vb. gibi çeşitli milletlerden, küçük yaşta saraya alınan ve özel yetiştirilen gençlerden meydana geliyordu. Köle olarak satın alınan bu çocuklar önce saraydaki Gulamhane adı verilen okullarda eğitimden geçirilirdi. Bu okulda yetişenler kabiliyetlerine göre çeşitli devlet memuriyetlerine getirilirlerdi. Çok zeki ve becerikli olanlar vali ve komutan olurlardı. Gulamhane, Osmanlı sarayındaki Enderun Mektebi’ne benzerdi. Bunlardan iyi yetişmiş müfredan denilen 200 asker, sultanın hizmetine memurdu. İsim ve görevleri divan defterinde kayıtlı bulunan Gulâmân-ı saray, ordunun diğer sınıflarından farklı olarak ikta sahibi değillerdi. Yılda dört defa hazineden bistgânî denilen maaş alırlardı.

Sonunda savaşlarda esir alınan ve askerliğe uygun Hıristiyan çocuklarının kısa bir süre Türk terbiyesi ile yetiştirilerek yeni bir askerî sınıf kurulması kararlaştırıldı. Beşte bir olarak alınan bu çocuklara Pençik Oğlanı adı verildi. Yalnız, daha sonra çeşitli zaruretler sebebiyle bu usul yerine devşirme usulü getirildi. Bu yeni sistemle yetiştirilen askerlere de Yeniçeri denildi.

Tımarlı sipahilerin temeli tımar sistemine ve toprak idaresine dayanırdı. Kendilerine devletçe maaş ödenmez buna karşılık dirlik verilirdi. Dirlik sahipleri, dirliklerinin bulunduğu sancak, kaza ve köylerde reayadan aldıkları vergilerle hem kendileri geçinirler, hem de artan para ile atı, silâhı ve savaş âleti tam olan atlı asker yani cebeli beslerlerdi. İşte bu tımar sahipleri ile besledikleri cebelilerden meydana gelen askerî teşkilâta Tımarlı Sipahiler denirdi.

Anadolu’da ilk Türk donanması I. Kılıçarslan zamanında Çaka Bey tarafından kuruldu. Çaka Bey, donanması ile birçok Ege adasını fethetti. Anadolu Selçukluları, Sinop ve Antalya fethedildikten sonra biri Karadeniz’de, diğeri Akdenizde olmak üzere iki ayrı donanma kurdular.