ASKERÎ KURUMLAR

Atkuyruğu bağlanmış, ucuna altıntop geçirilmiş mızrak türünden saltanat alâmetidir. İlk Karahanlı’lar kullanmıştır. Osmanlıda tuğ vezirlik, beylerbeyliği, sancakbeyliği alâmeti olarak kullanılmıştır.

Bunun iki temel sebebi vardı: • Birincisi, Müslümanların düşmana karşı koruma zorunluluğu duyacakları bağımsız bir devlet ve topraklarının olmamasıydı. • İkinci önemli sebep ise henüz savaşa iznin verilmemesiydi.

Gazve Peygamberimizin katıldığı savaşlara denir.

Seriyye, Peygamberin bizzat katılmadığı sahabeleri gönderdiği küçük birliklere denir.

Hicretin 2. yılı 624 tarihinde, Abdullah b. Cahş komutasında, Baht-ı Nahle’ye gönderilmiştir

Müslümanlara 624 yılında Hac Suresi 39. ayetiyle savaş izni verilmiştir.

Hz. Peygamber döneminde düzenli ordu yoktu. Silâh kullanabilen her yetişkin Müslüman erkek, yurt savunması ve îlâ-yı kelimetullah için askerlik yapmakla mükellefti. Hz. Peygamber, bir sefer düzenlediğinde veya düşman saldırısı söz konusu olduğunda devlet başkanı sıfatıyla gönüllüleri çağırırdı. Orduya katılanların ve gönüllülerin ismi sicil defterine yazılırdı.

Hz. Peygamber’in vefatından sonra Hz. Ebubekir halife unvanıyla devlet başkanı oldu. Hz. Ebubekir, Hz. Peygamber’den gördüğü gibi sistemi sürdürdü. Dolayısıyla askerî sistemde bir değişiklik olmadı. Zaten bu dönem kısa sürmüş ve Hz. Ebubekir iki yıl sonra 634 yılında vefat etmişti.

Hz. Ömer döneminde fetihler artınca, ilk düzenli ordu kuruldu.

Hz. Ömer döneminde Mısır, Filistin, Suriye, İran, Irak Müslümanların eline geçti. Fethedilen topraklardan alınan haraç ve cizye hazine gelirinin artmasını sağladı.

İlk askeri divan Hz. Ömer tarafından kuruldu. Askerlere ve ailesine maaş bağlandı. Askerler için ordugâh şehirler (emsâr) inşa edildi.

Hz. Ömer Devrinde ordu Hamîs adı verilen beş bölümden oluşmaktaydı. Bunlar şöyle sıralanabilir: • Ortada başkumandanın emrinde savaşan merkez birlikleri (Kalbü’l-Ceyş), • Sağ kanat birlikler (Meymene), • Sol kanat birlikleri (Meysere), • Süvarilerden oluşan öncü birlikler (Talîa veya Mukaddeme), • Artçı birlikler (Sâkatü’l-Ceyş).

Askeri sistem Emeviler döneminde II. Mervan tarafından değiştirildi ve kurdûs denilen taburlar ortaya çıktı. Ordunun yönetimi Divânu’l-cünd tarafından yürütülürdü. Emevi ordusunun temelini mürtezika denilen nizami ve daimi statüdeki muvazzaf ücretli askerler oluşturuyordu.

Askerler hizmet karşılığında devlet bütçesinden maaş alırlardı. Diğer ihtiyaçları da devlet tarafından karşılanırdı. Cihadın faziletinden yararlanmak için kendi arzuları ile cepheye koşan ve mütetavvia denilen gönüllülere ise maaş ödenmezdi. Bunlar, sadece ele geçirilen ganimetten pay alırlardı.

Evet, ilk dönemlerde Emevi ordusunda sadece Arap asıllı askerler vardı. Ancak daha sonra mevâlî, yani Arap olmayan Müslümanlar da askere alındı. Bunlar arasında İranlılar, Türkler ve Berberîler de vardı. Komutanlar ise yine Araplar arasından seçilirdi.

Abbasi ordusu beş temel gruptan oluşuyordu: • Başşehirde bulunan ve doğrudan halifeye bağlı olarak görev yapan muhafız birliği. Bunlara, haresü’l-halîfe (halifenin muhafızları) denilirdi. • Vezirler, valiler ve diğer önde gelen devlet adamlarının emrinde görev yapan birlikler. • Vilâyetlerde bulunan askerî kuvvetler. • Anadolu’da Tarsus, Adana, Ceyhan, Maraş ve Malatya civarında oluşturulan, Avâsım ve Suğur adı verilen askerî bölgelerdeki sınır garnizonlarında görev yapan birlikler. • Yardımcı kuvvetler.

Harun Reşid’in üç oğlu vardır. Bunların adları sırasıyla şöyledir: • Emin, • Me’mun ve • Mu’tasım.

Harun Reşid’in oğullarından Halife Mu’tasım, Fergana ve Türkistan’ın diğer bölgelerinden getirilmiş Türklerden yeni bir askerî birlik ve bir Muhafız kıtası oluşturdu.

Halife Mu’tasım Türklerden yeni bir askerî birlik ve bir Muhafız kıtası oluşturdu. Bu birlikler kısa zamanda güçlendiler ve Bağdat içinde karışıklık çıkarmaya başladılar. Halk bundan rahatsız oldu. Bunun üzerine Halife, 836 yılında Samarrâ adı verilen yeni bir şehir kurdurmak ve merkezî yönetimi bu şehre taşımak zorunda kaldı.

Karahanlı ordusunun komutanına subaşı adı verilirdi. sü asker manasındadır. Bu devirde sü başlamak, orduyu sevk ve idare etmek demekti. Askerler düzenli olarak defterlere yazılır ve genellikle şehirlerin dışında çadırların kurulmasıyla oluşturulan ordugâh- şehirlere yerleştirilirdi.

Selçuklu Ordusu iki kısma ayrılırdı: • Gulâmân-ı Saray (saray köleleri): Türk, Arap, Ermeni, Rum, Gürcü, İranlı vb. gibi çeşitli milletlerden, küçük yaşta saraya alınan ve özel yetiştirilen gençlerden meydana geliyordu. Köle olarak satın alınan bu çocuklar önce saraydaki Gulamhane adı verilen okullarda eğitimden geçirilirdi. Yılda dört defa hazineden bistgânî denilen maaş alırlardı. • Hassa Ordusu: Hassa ordusu, Selçuklu ordusunun çekirdeği idi. Atlı olan bu birliklere sipahi adı veriliyordu. Başkente yakın garnizonlarda otururlardı. Sipahiler ikta sahibiydiler. Bu sebeple kendilerine maaş verilmezdi. Bunların yetişmesinde Büyük Selçuklu Devleti’nde Sipehsalar, Anadolu Selçuklu Devlet’inde Beylerbeyi sorumludur.

Osmanlı Devletinde İlk düzenli askerî birlikler, İznik’in fethinden önce Bursa Kadısı Çandarlı Kara Halil’in teklifleri doğrultusunda Orhan Bey tarafından kurulmuştur. Yaya ve Müsellem denilen bu askerlerden meydana gelen birliklere Türk gençleri alınmıştı. Müsellemler atlı askerlerdi.

Osmanlı kapıkulu askerleri; • Yaya (piyade) ve • Atlı (süvari) olmak üzere iki kısma ayrılırdı. Kapıkulu Piyadeleri, bunların ilk yetişme yeri olan Acemi Ocağı bir tarafa bırakılırsa; askerleri; • Yeniçeri, • Topçu, • Toparabacıları, • Cebeci, • Humbaracı ve • Lağımcı olmak üzere altı ocağa ayrılırdı. Kapıkulu Süvarileri de askerleri; • Sipah, • Silâhtar, • Sağ Ulufeciler, • Sol Ulufeciler, • Sağ Garibler, • Sol Garipler olmak üzere altı bölükten meydana geliyordu.

Osmanlı ordusunun en eski ve en önemli askeri teşkilâtı Tımarlı sipahilerdir. Kendilerine devletçe maaş ödenmez buna karşılık dirlik (toprak) verilirdi. Dirlik sahipleri, dirliklerinin bulunduğu sancak, kaza ve köylerde reayadan aldıkları vergilerle hem kendileri geçinirler, hem de artan para ile atı, silâhı ve savaş âleti tam olan atlı asker yani cebeli beslerlerdi. İşte bu tımar sahipleri ile besledikleri cebelilerden meydana gelen askerî teşkilâta Tımarlı Sipahiler denirdi.

Keşif, yağma veya tahrip maksadıyla düşman topraklarında yapılan askerî faaliyete akın, bunu yapan askere de akıncı denilmiştir. Akıncı beyleri ve askerleri, özellikle Rumeli’deki fetihler sırasında büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Yardımcı kuvvetler arasında azablar, deliler, yörükler, leventler, sekban ve sarıcalar, gönüllü ve beşliler de yer alırdı.

III. Selim döneminde kurulan yeni orduya Nizam- ı Cedid ordusu denir.

Yeniçeri ordusunun yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye adıyla yeni bir ordu kuruldu. Sonraları Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye adı terk edildiyse de teşkilât giderek gelişti ve kuvvetlendi. Böylece II. Mahmut’tan sonraki Osmanlı ordusunun esası oldu.

Medine halkına ve fetihlere katılan askerlere ilk maaş bağladı halife Hz. Ömer’dir. Divan defterlerinde isimleri bulunan kişilerin karşısına yılda bir kere alacakları ücret ile aylık erzakın miktarı yazılarak herhangi bir karışıklığın çıkması önlenmek istendi. 641 yılındaki bu düzenlemeden sonra ordu bir kurum haline geldi ve maaşlı askerlerden düzenli bir askerî güç oluşturuldu. Bu düzenlemeyi yapan Hz. Ömer ücretli askerlerin ticaret veya tarımla uğraşmasını da yasakladı.

Hz. Peygamber Döneminde bayrak beyaz, sancak ise siyah renkteydi.

Abbasiler bayrak ve sancaklarında siyahı tercih etmişti.

Arapların öteden beri kullanageldikleri silâhlar; kılıç, kalkan, mızrak, ok-yay, gürz, zırh, miğfer, savaş baltası, hançer, harbe, bıçaktır.

İlk deniz seferi Bahreyn valisi Alâ b. Hadramî gerçekleştirdi.

İlk donanma komutanlığı Emeviler zamanında kuruldu. Gemi komutanlarına kâid, kaptanlarına reis deniliyordu.

Anadolu’da ilk Türk donanması I. Kılıçarslan zamanında Çaka Bey kurdu. Donanmaları başına Reisü’lBahr denen amiralleri getirdi.

Osmanlı Devletinde en güçlü donanma Kanuni Sultan Süleyman döneminde Barbaros Hayrettin Paşa’nın Kaptan-ı Deryalığa atanmasıyla en büyük deniz gücü haline geldi. Kaptan-ı Deryalık 1867’de kaldırılıp Bahriye Nezareti oldu.