İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 9

İslâm vergi sisteminde Müslüman vatandaşı yakından ilgilendiren vergilerden biri de öşür, yani ziraî ürün vergisidir.Öşrün oranı, elde edilen ziraî üründeki insan emeğinin durumuna göre değişir. Doğru cevap D'dir.

İslâm devlet kuruluşları içinde bulunan ve tarih boyunca önemli bir fonksiyon icra eden divan teşkilâtı, gerçek manasıyla ilk defa Halife Hz. Ömer tarafından kullanılmıştır. Bu dönemde İslâm devleti, gerek toprak, gerekse maaş bakımından çok geniş ve büyük imkânlara kavuşmuştu. Hz. Ömer dönemi fetihleri sonucunda Müslümanlar, bir taraftan Bizans, bir taraftan da İran’la önce komşu oldular. Daha sonra bu ülkelerin bir kısmını ele geçirdiler. Böylece onlarla çeşitli münasebetlerde bulunmaya başladılar. Doğru cevap C'dir.

İslâm dünyasında, başka görevleri de olmakla birlikte en önemli vazifesi ekonomik hayatın tanzimi ile ilgili olan kurumlardan biri de hisbe veya ihtisab denilen müessesedir. İyiliklerin yapılmasını sağlamak ve kötülüklerin yapılmasına mani olmak (emr bi’l-ma‘rûf nehy ani’l-münker) gayesiyle kurulan bu teşkilâtın başında bulunan ve muhtesib, ihtisab emini, ihtisab ağası gibi isimlerle anılan görevli, dinin hoş karşılamayıp çirkin gördüğü her türlü kötülüğü (münker) ortadan kaldırmaya çalışırdı. Doğru cevap B'dir

Osmanlı toplumunun iktisadî ve sosyal yaşantısında önemli hizmetler ifa eden muhtesibin görevleri şunlardır:  1. Esnafın kontrolü, 2. İş yerleri açma ruhsatlarını vermesi, 3. Devlet adına vergi toplaması, 4. Vergi gelirlerini gereken yerlere sarf etmesi, 5. Mürûr tezkirelerinin kontrol edilmesi, 6. Kıyafetlerle ilgilenmesi, 7. Bütün bunların dışında yerine getirmesi gereken diğer görevler.

 Doğru cevap A'dır.

Bütün prensiplerini dinin asıl kaynağından alan ahiliğin nizamnamelerine fütüvvetname adı veriliyordu. Fütüvvetnâmelere göre teşkilât mensuplarınıda bulunması gereken vasıflar, vefa, doğruluk, emniyet, cömertlik, tevazu, nasihat, doğru yola sevketme, affedici olma ve tevbe idi. İçki kullanma, zina, yalan, gıybet ve hile gibi davranışlar ise meslekten atılmayı gerektiren sebeplerdi. Doğru cevap E'dir.

“Yazı yazmanın öğretildiği yer” anlamındaki mekteb kelimesinden daha çok, İslâm’ın ilk dönemlerinde küttâb tabiri kullanılırdı. İslâm’ın ilk devirlerinde, biri genel anlamda okuma-yazmanın öğretildiği, diğeri de Kur’ân ve din eğitiminin verildiği iki tür küttâb vardı. Doğru cevap C'dir.

İlk dönemlerde küttâblarda ders veren öğretmenleri, genellikle Yahudi ve Hıristiyan olan gayrimüslimler teşkil ediyordu. Bu uygulama askerî fetihler sona erinceye ve Müslümanlar eğitim-öğretim işini kendileri yapabilecek duruma gelinceye kadar devam etmiştir. Doğru cevap A'dır.

İkinci halife Hz. Ömer devrinde ise her alanda büyük hamleler yaşanmıştı. Çocukların öğretimi için özel olarak tespit edilen ilk program Ömer bin el-Hattâb tarafından kaleme alınmış ve ülkenin her bölgesine gönderilmişti. Doğru cevap C'dir.

Emevîler devri, iç ve dış savaşlar, göçebelikten yerleşik hayata geçiş ve bu hayata intibak çabası, Yunan ve İran kültürleri ile irtibat kurulması ve bu kültürleri tanıma ve anlama gayretleri yönünden oldukça faal bir devre olarak bilinmekle beraber, bu devrede bir mektepler sistemi kurulamamış, eğitim ve öğretim fertlerin kişisel çabalarıyla sınırlı kalmakta devam etmiştir. Doğru cevap D'dir.

Selçukluların İslâm medeniyetine kazandırdığı en önemli kurum medreselerdir. Alp Arslan devrinde 1067’de, vezir Nizamülmülk’ün maddî ve manevî gayretleri ile Bağdat’ta yapımı tamamlanan ve adına izafeten “Nizâmiye” ismini alan bu ilk medrese, eğitim-öğretim hayatında önemli bir çığır açmıştı.Doğru cevap D'dir.

Osmanlı sıbyan mekteplerinin en önemli öğesi olan öğrenciler, bu kurumlara 5-6 yaşlarında başlar ve en az 3-4 yıl süreyle eğitim-öğretim alırlardı. Doğru cevap B'dir.

Osmanlı eğitim-öğretim sisteminin bu örgün boyutu dışında, yine aynı düzeydeki çocukları hedefleyen yaygın bir eğitimden de bahsedilebilir. Mekteplerin dışında, yine mekteplere benzer müfredatın takip edildiği bazı uygulamalar daha çok cami ve mescitlerde veriliyordu. Ayrıca zaviyelerin de zaman zaman bu işe tahsis edilebildiği görülmektedir. Doğru cevap B'dir.

İdadiler,1869’da orta öğretimin ikinci kademesi olarak açılan okullar 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’yle açılmıştır. Bu okullar, bugünkü lise karşılığı okullardır. Bu okullar, 4 yıllık rüşdiyeler üzerine 3 yıl olarak açılan okullardır. Doğru cevap E'dir.

Acemioğlanlar Ocağı: Pençik ve Devşirme usulleriyle toplanan çocuklar, yetiştirilmek amacıyla önce bir Türk ailesine verilir ve oradan da Acemioğlanlar Ocağı’na gelirlerdi. Bu çocuklar, burada bir yandan Sıbyan Mektebi eğitimi alırken diğer yandan da askerî disiplinle Yeniçeri Ortası’na hazırlanırdı. Doğru cevap C'dir.

Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne, Osmanlıda açılan ilk sivil yüksek okuldur. Kaymakamlık, müdürlük gibi mülkiyede istihdam olunacak elemanları yetiştirmek üzere l859’da İstanbul’da açıldı. Doğru cevap D'dir.

Mekkeliler, yeni doğan çocuklarına Arapçanın saf halini en iyi bir şekilde öğretebilmek için şehir dışındaki Bedevîler arasına gönderiyorlardı. Hz. Peygamber de aynı yöntemle bir süre için sütanne Halime’ye teslim edilmişti.

İkinci halife Hz. Ömer devrinde ise her alanda büyük hamleler yaşanmıştı. Çocukların öğretimi için özel olarak tespit edilen ilk program Ömer­ bin el-Hattâb tarafından kaleme alınmış ve ülkenin her bölgesine gönderilmişti­r. 

Hz. Ömer döneminde Kur’ân -ı Kerim’in öğretilmesi için ülkenin her köşesine mek-tepler açılmış ve bu mekteplerde ders vermek üzere maaşlı öğretmenler tayin edilmişti. Hz. Ömer’in, öğretmenleri maaş kapsamına alması bir yenilik olarak karşımıza çıkmak-tadır. Medine’deki küttâb öğretmenlerine 15 dirhem aylık ödenmekteydi. Bedevîlere Kur’ân öğretimi zorunlu hale getirilmişti. Kur’ân’ın yanında, bu devirde mekteplerde yazı da öğretilmekteydi.

Emevîler devri, iç ve dış savaşlar, göçebelikten yerleşik hayata geçiş ve bu hayata intibak çabası, Yunan ve İran kültürleri ile irtibat kurulması ve bu kültürleri tanıma ve anlama gayretleri yönünden oldukça faal bir devre olarak bilinmekle beraber, bu devrede bir mektepler sistemi kurulamamış, eğitim ve öğretim fertlerin kişisel çabalarıyla sınırlı kalmakta devam etmiştir. Emeviler devri bir bakıma Ortaçağ İslâm kültürünün bir oluşum devresidir.

Asr-ı saadetten Osmanlılara varan çizgide son halkayı, bir Türk-İslâm devleti olan Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukluları oluşturmaktadır. Selçukluların İslâm medeniyetine kazandırdığı en önemli kurum medreselerdir­. Alp Arslan devrinde 1067’de, vezir Nizamülmülk’ün maddî ve manevî­ gayretleri ile Bağdat’ta yapımı tamamlanan ve adına izafeten “Nizâmiye”­ ismini alan bu ilk medrese, eğitim-öğretim hayatında önemli bir çığır açmıştı.

İlmiye teşkilâtının dışında tamamen bağımsız vakıf üniteler olan mekteplerde, berat alan muallimler hemen göreve başlar, eğitim-öğretimin aksamasına fırsat vermezlerdi. Mektep muallimlerinin bu göreve gelmek için, bir ölçüde günümüzün orta dereceli öğretimini karşılayan İbtidâ-i Hâric ve Hareket-i Hâric medreselerinden mezun olmaları yeterliydi.