İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 24

12 Mart 1917 tarihli kanunla kadılıkla birlikte kazaskerlik, muhallefât ve evkaf mahkemeleri de dâhil olduğu halde, bütün şer’î mahkemeler ve ona bağlı olan daireler Adliye Nezareti’ne devredilmiş, 8 Nisan 1924 tarih ve 469 nolu şer’î mahkemelerin ilgasına dair kanunla adı geçen mahkemelerin bütün görevleri asliye mahkemelerine bırakılmışş ve bu tarihten sonra Türkiye’de kadılık ünvanına son verilmiştir. Doğru cevap D'dir.

İlk olarak 1757 yılında Fransa’da, bundan on yıl sonra da İngiltere’de kullanılmaya başlayan medeniyet, Batı dillerinde şehir ve şehirlilik anlamlarını ifade eden civilisation sözcüğünden türetilmiştir. Civilisation sözcüğü de Latince’de “şehirli” anlamına gelen “civilis” kelimesinden türetilmiştir. Osmanlı aydını da medeniyet kelimesini bu anlamıyla kullanmıştır. Günümüz Türkçesinde medeniyet yerine daha çok uygarlık kelimesi kullanılmaya başlanmıştır. Uygarlık kelimesi de belirli yasalara uyarak şehirde yaşayan ve şehirli anlamına gelen “uygur” kelimesinden türemiştir. Uygarlığın, Türk devletleri içinde şehirli hayata ilk geçen Uygurlara atfen kullanıldığı da söylenmektedir.

İslâm medeniyetinde iktisadî kurumlardan bahsederken her şeyden önce “mal evi” mânâsına gelen Beytülmal’dan söz etmek gerekir. Devlet hazinesi olan beytülmal, devlete ait malların muhafaza edildiği fizikî mekânı ifade ettiği gibi devlete ait taşınır taşınmaz malların bütününü ve bunların idaresiyle ilgili hukukî kurumu da ifade etmektedir.

İslâm coğrafyasının batı ucunda bulunan Mağrib (Fas) ile Endülüs’te de divanlar kurulmaya başlandı. İktisadî alanda dört divanın kurulduğu görülmektedir. Bunlar:

Selçuklularda, divan-ı istifâ veya divanü’z-zimam ve’l-istifâ adını alan bu divandan sorumlu olan devlet adamına sahib-i divan-ı istifâ veya sadece müstevfî denirdi.

Osmanlılar döneminde 1826 yılında kurulan Evkaf Nezareti’nden önce vakıflar, vâkıflarının şartlarına göre ayrı nezaretlerce yönetiliyorlardı. Bu nezaretler şu isimlerle anılıyorlardı:

Fütüvvet geleneğinden esinlenerek ortaya çıktığı bilinen ahilik, Arapça kardeşim anlamındaki ahî kelimesinden gelmektedir. Uzun tarihî bir geçmişe sahip olan ahiliğin, Abbasi halifesi en-Nâsır Lidinillah (1180-1225) rehberliğinde kurulduğu bilinmektedir.  Bütün prensiplerini dinin asıl kaynağından alan ahiliğin nizamnamelerine fütüvvetname adı veriliyordu.

İslâm medeniyetinde müesseseleri böyle iç içe ve girift olmakla birlikte biz İslâm medeniyetinde varlığını devam ettiren iktisadî kurumları aşağıdaki şekilde bir tasnife tabi tutabiliriz:

İslâm hukukuna göre cizye, İslâm devletinin Müslüman olmayan vatandaşından askerlik hizmeti karşılığında alınan bir vergidir.

Vakıflar, sadece Allah rızasını kazanmak için maddî durumu iyi olan kimseler tarafından kurulan ve menfaati tamamıyla ihtiyaç içinde bulunanlara tahsis edilen iktisadî kurumlardır.

İslâm’ın Müslümanı sorumlu tuttuğu birçok vergi çeşidi bulunmaktadır. Ancak biz burada bunların belli başlılarından kısaca söz edeceğiz. Bunların başında da zekât gelmektedir. İslâm vergi sisteminde Müslüman vatandaşı yakından ilgilendiren vergilerden biri de öşür, yani ziraî ürün vergisidir.

İslâm dünyasındaki vergileri önce iki kısma ayırmak gerekir. Bunlar, burada ayrıntılarına giremeyeceğimiz şer‘î vergiler ile örfî vergilerdir. Bu vergileri göz önüne aldığımız zaman beytülmalın gelir kaynaklarını üç kategoride değerlendirmek mümkün olmaktadır. Bunlar:

a)Müslümanlardan tahsil edilen bütün vergiler,

b)Gayrimüslim tebeadan (Müslüman olmayan vatandaşlar) alınan vergiler (fey),

c)Savaşta düşmandan alınan ganimetler.

Tevhid, Allah’tan başka ilâh olmadığına inanmak, kabul etmek ve buna tanıklık etmektir. Kendisinden başka ilâh olmayan Allah’ın, her şeyin tek yaratıcısı, her şeyin ilki ve sonu, yani ezelî ve ebedî olduğunu, her şeyin O’ndan geldiğini ve sonunda yine O’na döneceğini kabul etmek demektir.

Müşât veya reccâle, kılıç, kalkan ve mızrakla donatılmış yaya birlikleri idiler. Fürsân denilen atlı birlikler miğferli ve zırhlı olup mızrak ve savaş baltaları taşırlardı. Rumât adı verilen özel yetiştirilmiş okçu birlikleri vardı. Neffâtün, neft yani petrole bulaştırılmış paçavraları düşman üzerine atan askerî birliğin adıydı. Bütün bunların dışında kaleleri kuşatmada kullanılan silâhları yapan ve tamir eden, tünel açan, duvar yapan vb. gibi çeşitli zenaat erbabından oluşan mühendisler ve istihkâm birlikleri de vardı. Doğru cevap D'dir.

Abbasiler, Türklerin onlu askerî sistemini uygulamaya başladılar. Buna göre arîf 10 askere, halîfe 50 askere, nakîb 100 askere, kâid 1.000 askere, emîr 10.000 askere komuta ediyordu. Yüz neferin oluşturduğu askerî birlik bölüğü, çok sayıda bölükler de taburu (kurdûs) meydana getirirdi. Doğru cevap B'dir.

İlk dönemlerde Emevi ordusunda sadece Arap asıllı askerler vardı. Daha sonra mevâlî, yani Arap olmayan Müslümanlar da askere alındı. Bunlar arasında İranlılar, Türkler ve Berberîler de vardı. Komutanlar ise yine Araplar arasından seçilirdi. Doğru cevap D'dir.

Anadolu’da ilk Türk donanması I. Kılıçarslan zamanında Çaka Bey tarafından kuruldu. Çaka Bey, donanması ile birçok Ege adasını fethetti. Doğru cevap B'dir.

Müslümanlara 624 yılında, Hac suresinin 39. ayetiyle savaş izni verildi. Bu konuyla ilgili bazı ayetler şunlardır: “Artık saldırıya uğrayan mü’minlere, zulmedildikleri için cihat etme izni verildi. Şüphesiz ki Allah, onlara yardım etmeye elbette kadirdir.” (Hac, 39) “Onlar haksız yere yurtlarından çıkarıldılar. Hâlbuki onların, ‘Rabbimiz Allah’tır’ demekten başka suçları yoktu.” (Hac, 40) “Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın. Sakın aşırı gitmeyin, çünkü Allah aşırıları sevmez.” (Bakara, 190) “Fitne tamamen yok edilinceye ve din (kulluk) de yalnız Allah için oluncaya kadar onlarla savaşın. Şayet vazgeçerlerse zalimlerden başkasına düşmanlık ve saldırı yoktur.” (Bakara, 193). Doğru cevap A'dır.

Tuğ: Atkuyruğu bağlanmış, ucuna altın bir top geçirilmiş mızrak türünden bir saltanat alâmetidir. Osmanlılarda tuğ, vezirlik, beylerbeyliği ve sancakbeyliği alameti olarak da kullanılmıştır. Görevin derecesi ve önemine göre sayısı az ya da çok olurdu. Padişahın yedi tuğu vardı. Vezir-i Azam beş, vezirler üç, beylerbeyleri iki, sancakbeyleri bir tuğ sahibi idiler.

Gazve: Hz. Peygamber’in düşmana karşı bizzat komuta ettiği orduların hereketine -ister çarpışma olsun, ister olmasın- gazve denir. Seriyye: Hz. Peygamber’in bizzat katılmayıp bir sahabinin komutası altında gönderdiği askerî birliklerin hareketine de seriyye denir.Doğru cevap C'dir.